جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جامعه لبنان در خاورمیانه به‌خاطر زیست‌بوم پیروان ادیان مختلف، جامعه‌ای متکثر محسوب می‌گردد و این فرصتی مناسب برای‌ شناخت شهروندان و پیروان ادیان، مذاهب و اقوام از یکدیگر است‌. از سوی دیگر این جوامع مستعد تنش­ها و منازعه‌های دینی، مذهبی و قومی نیز هستند. از دیگر ویژگی‌های این جوامع، داشتن شکاف‌های متراکم‌ اجتماعی است. نقش نخبگان فکری و مذهبی در ایجاد تعامل، هم‌افزایی و همزیستی مسالمت‌آمیز یا‌ به­عکس ایجاد تقابل، منازعه و فرسایشِ منابع بالفعل و بالقوه جامعه، بسیار مهم و اساسی است. امام موسی صدر یکی از شاخص‌ترین رهبران شیعه در تاریخ معاصر است که با اتکا به سازوکار «اجتهاد پویا» و به‌کارگیری روشی جدید در قرآن‌پژوهی و ارائه تفسیرهای اجتماعی - سیاسی از قرآن، علاوه بر هویت‌بخشی به شیعیان لبنان در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، به تعامل، هم‌افزایی و گفت‌وگو بین ادیان، مذاهب و اقوام همت گماشت و تجربه­ای موفق و قابل ‌تعمیم به جهان اسلام و در سطح جهان ارائه داد. ایشان الگوی تعاملی خود را بر اساس تفسیر عقلانی از قرآن و بر اساس نیازها، معضلات و مسئله‌های جهان اسلام و جامعه لبنان راهبردی کرد. با چنین رویکردی پرسش اصلی این است که روش قرآن‌پژوهی و راهبرد قرآنی امام موسی صدر برای توسعة جامعه لبنان، جامعة شیعیان و جهان‌ اسلام چیست؟ مدعای مقاله این است که مهم‌ترین راهبرد قرآنی ایشان گفت‌وگوی دائمی در عرصة عمومی و استفاده از تجربة زیسته بشر در گسترة تاریخ اجتماعی انسان، برای تبدیل پیام‌های اجتماعی قرآن به نهادهای راهبردی در جامعه است؛ از جمله مسئله احسان اجتماعی، دفاع مشروع، نقش برابر همة اقوام و ادیان در اداره جامعه و به تعبیر دیگر، حکمرانی بر اساس خرد و مشارکت جمعی و چگونگی فعال ‌کردن ظرفیت‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی جامعه برای بهبود و ارتقای سطح زندگی و توانمندسازی مردم.

اختلافات مذهبی در چندین سال اخیر باعث شده تاجهان اسلام ،دچارضعف ها و ناکارآمدی هایی گردد،در این میان متفکران سیاسی مسلمان سعی کرده اند تا با ارائه راه حلی مناسب برای کشورهای مسلمان راهی برای خروج از این بن بست بدهند .سوالی که ذهن را باخود درگیر مینماید، نظام اصلاحی اندیشه میرزاخلیل کمره ای چگونه قابل بررسی است؟مواضع سیاسی ای که کمره ای متاثر از مبانی فکری اسلامی و از نوع اصلاحی در پی سامان بخشی به اوضاع جهان اسلام و ایران از طریق احیای اندیشه سیاسی اسلام و با تاکید بر وحدت اسلامی است .در این مقاله که با روش بحران توماس اسپریگنز سعی در تحلیل و بررسی اندیشه کمره ای نموده ایم.در بررسی تفکر کمره ای در مرحله نخست به بحران های ،جنگ و استعمارگری ورادیکالیسم افراطی پرداخته ایم ،در مرحله دوم به بررسی مشکلات که به دو بخش داخلی و خارجی می باشد ،می پردازیم در قسمت سوم به موضوع رهبری و آثاری که امامت شیعه بجا می گذارد می پردازیم و در آخر با بررسی تمامی این اهداف به ارائه راهکار کلی که از این نتایج به دست آمده پرداخته ایم

اندیشه سیاسی میرزاخلیل کمره ای حول چارچوب فکری شیعی و آموزه های دینی برگرفته از این مذهب با برداشتهای ذهنی از قرآن کریم و نهج البلاغه ایشان را از دیگر اندیشمندان مصلح متمایز ساخته است،این اصلاح گر سیاسی در راستای تقریب مذاهب گام های موثر و مثمرثمری برداشته است.کمره ای پیرامون دوحجت آشکار شیعی درپی سامان بخشیدن به امور مسلمانان از طریق احیای اندیشه سیاسی اسلام وتاکید بر وحدت مسلمانان است که یافتن پاسخ های نوین ایشان ،هر خواننده ای را به خود جذب می کند.سوالی که ذهن را درگیر خود میسازد اندیشه اصلاحی کمره ای چگونه قابل توضیح است؟ درتحلیل سیاسی این اندیشمند از روش نظریه بحران اسپریگنز مورد استفاده قرارگرفته است که،از نظر این مصلح سیاسی بحران جوامع مسلمان پس از رحلت پیامبر اکرم و رویداد سقیفه ابتدای مناقشات جانشینی خاتم النبیین بالاگرفت و لذا این روند ادامه پیدا نمود تا 150 سال اخیر ،بحران ها،چهره جدیدی بخود بگیرد و پای امپریالیسم جهانی به امور مسلمانان باز شود،که حاصل این موضوع افزایش بحران اهل تسنن و تشیع، بحران های دیگر منطقه ای و علی الخصوص پدیدار شدن فرقه جدید وهابیت و سلفی گری افراطی در بین مسلمانان بود.این بحران ها باعث ایجاد نابسامانی ها و عدم پیشرفت مسلمانان شده است که در ریشه یابی عوامل معضلات جهان اسلام دغدغه های کمره ای در دو عامل داخلی وخارجی تقسیم شده است،درقسمت نخست به مشکل داخلی ،برای مثال ،اداره امور زمامداری و مسئولیت ها به دست افراد ناشایست ،عدم هوشیاری نخبگان جامعه،که این موارد باعث افزایش سطح فاصله‌ی طبقاتی و تبعاتی که ناشی از این موارد است ونیز افزایش بی حدّ استبداد در اینگونه جوامع که در پایان به هرج ومرج ،اختلافات داخلی می انجامد، اما در قسمت دوم ،مشکلات داخلی به خصوص دست استعمارگران که باعث ایجاد تفرقه و دامن زدن به همان عوامل داخلی می باشد. در اندیشه اصلاحی کمره ای یک جامعه مطلوب سیاسی (مدینه فاضله)دارای برخی فضائل و ارزش ها است ،تا این موارد قوام بخش وسنگ بنای یک جامعه باشد ،کمره ای ویژگی هایی را برای این جامعه مطرح می کند که این موارد شامل: جامعه عاری از فساد ،که درآن به کارگیری رجال لایق و صالح و پاسدارانی که این جامعه را بسوی بالندگی سوق دهند حائز اهمیت استو نیز شرایطی که یک زمامدار باید آن را دارا باشد که این موارد حول محوریّت امامت شیعه بسیار مهم است این ارزش ها شامل: شجاعت ،فداکاری و نیز ارزیابی و سنجش حاکم و زمامدار ،در مدینه فاضله مطرح گردیده شده است ،که حاصل آن ایجاد یک دولت موفق که توجه به علم ،توجه به امت اسلامی ، ایجاد امنیّت وعمران بلاد مورد اهمیّت قرارگرفته شده است .برای رسیدن به این جامعه ی مطلوب سیاسی یا به نظر کمره ای (اب حیات) برخی راهکارها را عنوان کرده اند تا به این جامعه رسید ،با انجام این امور از سرآشیبی سقوط دور شده و راهی برای خروج ازبن بست شده است و لذا تمام این این موارد باید انجام شود تا جامعه بسوی کمال رسد.کمره ای تاکید کرده است ،امت های اسلامی باید از هرگونه طائفی گری و تعصب حزبی خود رابرکنار نمایند پس از آن به این راه حل های عملی جامه عمل بپوشانند ،این موارد شامل تاکید بر امر وحدت و تکیه بر نکات مشترک که اشاره به آیه ی (( و اعتصموا بحبل الله جمیعاً و لاتفرقوا )) کرده است که باید مورد توجه قرار گیرد و همچنین در رابطه با شکل و نحوه حکومت که جز مهمترین امور در تمام جوامع بشری است ، به طرح و ارائه حکومت اسلامی شورایی و نیز استفاده از متخصصین گوناگون که در آن نماینده امور جنگی وهم نماینده عنصر حکمت درکنار یکدیگر جامعه را از گزند دشمنان ونیز نجات این جامعه برای خروج از بحران ها و مشکلات انجام دهد.

هدف پژوهش حاضر اثبات اصالت صلح در مهم‌ترین منبع تمدن اسلامی یعنی قرآن می‌باشد. در این راستا، پرسش اصلی پژوهش این است که از دیدگاه قرآن، کدام یک از دو راهبرد جنگ و تقابل و صلح و تعامل در روابط با دیگران از اصالت برخوردار است. روش پژوهش تفسیر موضوعی و روش‌شناسی تفسیر سیاسی قرآن بوده و پژوهش بر این فرض استوار است که در تقابل با ایده اسلام‌گرایان رادیکال و نسبت‌سنجی میان آیات قتال و آیات صلح، هدف نهایی قرآن بسترسازی برای زندگی مطلوب برخوردار از نعمت‌های مادی و معنوی است و راهبرد صلح و تعامل را تایید می‌کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که برای ساماندهی نابسامانی جهان اسلام و جهت مهار بحران رادیکالسم اسلامی در عصر حاضر، مراجعه به قرآن و ارائه تفسیرهای عقلانی براساس نیازهای انسان مسلمان لازم و ضروری است. در منطق قرآن، صلح بر جنگ، گفتگو و مذاکره بر قهر و منازعه، مدارا و رأفت برخشونت و نفرت و در نهایت، تعامل بر تقابل مقدم است. ایجاد جامعه امن و انسان توانمند و توسعه یافته در سایه چنین راهبردی قابل تحقق می‌باشد.

بی­گمان مشروعیت برای نحله­های مختلف اسلام­گرایی در افغانستان معاصر، مهم‌ترین و جدی­ترین مسأله سیاسی تلقی شده است. مشروعیت روح و جوهره قدرت است و اسلام‌گرایان شیعه و اخوانی، دو جریان اصلی اسلام سیاسی در افغانستان، سعی بلیغی به خرج داده­اند تا حضور خویش را در سپهر سیاست این کشور مشروعیت بخشند. ایده اصلی نوشتار حاضر، آن است تا با نگاه مقایسه­ای، نشان دهد اسلام­گرایان شیعه و اخوانی چرا و چگونه به مسأله مشروعیت در عرصه سیاست پرداختند و اخیراً چه نتایجی بر اندیشه و عمل آنان به بار نشسته است. به نظر می­رسد روش تحلیل تاریخ فکری هیوز که به مراحل سه­گانه زمینه‌ها، ماهیت و پیامدها می‌پردازد، چارچوب مناسبی برای مطالعه مقایسه­ای موضوع تدارک ­بیند. یافته­ها در این چارچوب، نشان می‌دهد که اسلام­گرایان شیعه و اخوانی، با وجود برخی مشابهت­ها در مراحل سه­گانه، مسأله مشروعیت را در زمینه­های خاصی جست‌وجو نموده­اند. ماهیت و محورهای اندیشه آنان، حول مسأله مشروعیت متفاوت بوده و نتایج و پیامدهای ناهم‌گون بر عمل ایشان مترتب شده است.

در مقاله حاضر، شاخصه‌های نظام سیاسی مطلوب و نامطلوب در قرآن کریم با تأکید بر تفسیرهای سید ابوالفضل زنجانی مورد تأمل قرار گرفته است. شوراگرایی، آزادی، آگاهی، عدالت، حفظ حقوق بشر و قانونگرایی از ویژگی‌های نظام سیاسی مطلوب قرآن است و عدم امکان نقد و انتقاد، ظاهرگرایی، بی‌مبالاتی در هزینه بیت المال، اطاعت بدون آگاهی، اتهام زدن به مخالفان سیاسی و ایجاد تفرقه در بین مردم از شاخصه‌های نظام نامطلوب سیاسی محسوب می‌شود. در این پژوهش از روش تاریخ فکری استفاده شده است. از نظر زنجانی نظام سیاسی مطلوب قرآن با محتوای شورایی، در جامعه امروزی در ساختار نظام سیاسی پارلمانتاریسم قابل‌تحقق است.

هدف پژوهش حاضر واکاوی چگونگی تضمین آزادی سیاسی و حقوقی افراد، از منظر قرآن بود. یافته‌های این پژوهش که با رویکرد روش‌شناسی تفسیر سیاسی قرآن انجام شد، حاکی از آن است که براساس تامل در قرآن و بامولفه‌های زیر می‌توان آزادی در جامعه را از منظر قرآن تضمین کرد: گسترش و ترویج علم و آگاهی در بین مردم، عقل‌گرایی، تفکر و تدبر، نقد و انتقاد آگاهانه، هجرت مسئولانه، گفت‌وگوی پایدار در بین مردم و دولت با ملت. مولفه‌های پنج‌گانه فوق، منظومه‌ای را شکل می‌دهد که با الهام از قرآن و نیازهای امروزین جامعه و تجربه‌های کسب شده بشری می‌توان نظریه تضمین آزادی را ارائه کرد.

از حقوق اساسی هر فردی در جامعه، آگاهی از شرایط کشور و مشارکت در تصمیم‌گیری‌های کلان جامعه است، از آنجا که مشارکت سیاسی مستقیم در تمام امور جامعه برای آحاد مردم غیر ممکن است، این ضرورت باید از طریق مکانیزم خاصی از جمله انتخاب نماینده یا نمایندگانی از سوی مردم انجام شود که با حضور در ساختار قدرت و تصمیم سازی امکان حضور مؤثر در تصمیم‌گیری‌ها فراهم گردد. بنابراین در جامعۀ اسلامی این سؤال مطرح است، انتخاب نماینده در سطح جامعه و تصمیم‌گیری جمعی معمولاً به اجماع مطلق نایل نمی‌شود، به صورت عادی به اقلیت و اکثریت منجر می‌گردد، مبانی قرآنی مشروعیت اکثریت چیست، مدعای مقاله گویای این حقیقت است که رأی اکثریت در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی مبنای قرآنی دارد؛ لذا با تأکید بر دیدگاه آیت الله موسوی اردبیلی مبنای رأی اکثریت بر اساس نظر ایشان اثبات شده و برای حفظ و صیانت از مشروعیت رأی اکثریت و جلوگیری از فساد، نقد و ارزیابی عملکردها و تصمیم سازی‌ها به صورت مستمر لازم و ضروری است. در نگارش مقاله از روش «تاریخ فکری »[1] استفاده شده است، براساس این روش بین اندیشه و واقعیت‌ های سیاسی - اجتماعی، تعامل دائمی در جامعه برقرار است، تحت تاثیر نیازها و بحران‌ها، اندیشه شکل می‌گیرد و اندیشه تولید شده باعث تغییر و دگرگونی در جامعه می‌شود.