جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«دوگانه­ها» در انتقال معنای روایا­ت همواره نقشی اساسی دارند و معنا از طریق ساختار این «دوگانه­ها» و تعاملاتشان ایجاد و منتقل می­شود. برخی ساختارگرایان بر این باورند که همة روایات بر پایة ساختاری ثابت از «دوگانه­ها» استوار هستند. این پژوهش، روایات مربوط به «آفرینش» در متون بندهش، زادسپرم، قرآن و تورات را بر اساس نقش دوگانه­ها انطباق داده تا از این طریق ساختار بنیادین آن را مشخص کند. با این هدف، ابتدا با بررسی اسطوره­واج­های متون اصلی و برخی متون دیگر، ساختاری فرضی ترسیم شد، سپس با مطالعة دوبارة متون مورد بحث، این ساختار اثبات شد و توانایی توجیه رویدادهای متن را پیدا کرد. طبق این ساختار، مفاهیم ظلمت/ نور و مذکر/ مؤنث «دوگانه­های» اصلی مرحلة آغازین روایت آفرینش به شمار می­روند. از ترکیب این دوگانه­ها چهار شخصیت «مذکرِ روشن»، «مونثِ روشن»، «مذکرِ تاریک» و «مونثِ تاریک» ایجاد شده است. این چهارشخصیت در فصل بهار بندهش شامل روشنی بی­کران (هرمزد)، روشنی مادی، تاریکی بی­کران (اهریمن) و تاریکی مادی است. در باب نخست تورات نیز شامل روز، زمین، شب و دریا می­شود. این شخصیت­ها در قرآن بر داستان آفرینش آدم انطباق می­یابد و شامل آدمِ پیش از بهشت (روح)، زوجِ آدم، ابلیس و فرشتگان است. ویژگی دیگر مرحلة اول آفرینش این است که در جهان روشن، آفرینش صرفا مینوی است و آفرینش مادی اتفاق نمی­افتد.

اساطير از ديدگاهي، روايت هايي مقدس درباره مبدأ و مقصد جهان و توجيه امور مهم هستي اند. در اساطير ملل با آنکه ديدگاه هاي ظاهرا متفاوتي درباره چگونگي و مبدأ و ماده آفرينش وجود دارد اما اين ديدگاه ها در ژرف ساخت، بسيار مشابه و حتي يکسان اند. اين داستان ها بر مبناي الگويي کهن پرداخته شده اند، بدين گونه که قبل از آفرينش، فقط آشوب و نابساماني است و ديگر هيچ. از دل اين آشوب، نخستين موجود پيدا مي شود و ديگر چيزها نيز از آن آفريده مي شوند. چرخه پيدايش آشوب و تبديل آن به نظم همواره در زندگي عيني و ذهني بشر در جريان است و در داستان ها به صورت اژدها يا ديو، نمادينه شده است. با پيدايش ديو و اژدها سامان هستي از ميان مي رود اما با کشته شدن آن، موانع برقراري نظم بر طرف مي شود و اوضاع نخستين يعني آرامش باز مي آيد. در پژوهش تطبيقي و تحليلي اساطير برخي ملل، مشخص شد که فرايند پيدايش آشوب و انتقال از آن به نظم، عملي رواني و شناختي است و به دليل اشتراک قواي شناختي انسان ها، اسطوره هاي بسياري در ميان ملل گوناگون يافت مي شود که از لحاظ بن مايه و هدف و کارکرد يکسان و تنها از لحاظ بيان متفاوتاند از جمله اسطوره آشوب.

داستان جنگ رستم با اکوان دیو، یکی از حماسه های بسیار رازناک و خردآشوب شاهنامه است که فردوسی با آگاهی کامل از این امر، نخستین کسی است که کوشیده تا رمز و راز آن را بگشاید. پژوهندگان اساطیر شاهنامه، تمام همت خود را تنها بر شناخت اکوان و تطبیق آن با یکی از شخصیت های اساطیری مانند ایزد وای، ارزوشمنه (arezusamana) و اکومنه (akumana) گمارده و به دیگر جنبه های این داستان نپرداخته اند. نگارنده بر این باور است که داستان رستم و اکوان از روی روایات دینی به ویژه اسطوره آفرینش زروانی، ساخته شده و بیشتر بازتاباننده و تکرارکننده عمل خلقت است. کیخسرو و افراسیاب در نقش اهورامزدا و اهریمن ظاهر شده اند و رستم و اکوان نیز به ترتیب نماینده بهمن و اکومنه هستند. این داستان بیان کننده سه هزاره سوم از زمان کرانمند است که دوران آمیزش خوبی و بدی، و جنگ نهایی میان نیروهای اهورامزدا با نیروهای اهریمن است. اکوان نمونه آشوب و نابسامانی جهانی است که رستم با کشتن آن، جهان را از آشفتگی و بدی می رهاند و کار خلقت را تکرار می کند.