جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر درصدد است با واکاوی اندیشه امام خمینی به عنوان بنیان‌گذار انقلاب اسلامی ایران، مقام معظم رهبری و قانون اساسی که نشان‌دهنده رویکرد نظام جمهوری اسلامی در اداره جامعه است، و با استفاده از نظریه محرومیت نسبی تد رابرت گر[1]، شاخصه‌های کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران (به ویژه در دهه 90) در عرصه ثبات سیاسی را مورد بررسی قرار دهد. روش پژوهش توصیفی تحلیلی است و نتایج نشان داد که هرچند نظام جمهوری اسلامی، مبتنی‌بر مبانی اسلام و اندیشه امام خمینی و مقام معظم رهبری بوده، و در آن، شاخصه‌های عدالت، رفاه اجتماعی، آزادی، مشارکت سیاسی و امنیت، به عنوان مهم‌ترین شاخصه‌های کارآمدی همواره مورد تأکید است؛ ولی در مرحله عمل با توجه به بی‌ثباتی‌های اواخر دهه 90، نشانه‌هایی از ضعف کارآمدی و نارضایتی مردم وجود دارد. احساس محرومیت نسبی مهم‌ترین عامل نارضایتی مردم بوده و تنها راه جلوگیری از اعتراضات مردم و برقراری ثبات سیاسی و کارآمدی نظام، افزایش رضایت‌‌مندی عمومی است. این احساس محرومیت می‌‌تواند ناشی از عوامل مختلفی چون فقدان رفاه اجتماعی، عدم مشارکت سیاسی، عدم امنیت، آزادی و نظایر آن باشد. در مکتب سیاسی امام خمینی و مقام معظم رهبری، خواست مردم تعیین‌کننده است. آنان همواره بر ایجاد عدالت، آزادی، امنیت، رفاه اجتماعی متناسب با شأن انسانی افراد جامعه، فراهم کردن زمینه مشارکت سیاسی مردم، عدم تبعیض و پذیرش انتقاد به عنوان وظایف دولت تأکید کرده‌اند. در همین راستا، هدف امام خمینی صرفاً مبارزه با نظام شاهنشاهی و برقراری حکومت اسلامی نبود، بلکه تشکیل حکومت وسیله است و هدف از برپایی آن، اجرای احکام اسلامی و حل مشکلات مردم است که به‌تبع، موجب رضایت‌‌مندی مردم خواهد شد.

مسئله اصلی این تحقیق، پرسش از چیستی پیشرفت سیاسی و ارکان تحقّق آن از منظر اسلامی است و به دنبال اثبات این فرضیه است که «عدالت»، محور و دال مرکزی پیشرفت سیاسی و ارکان تحقّق آن از منظر اسلامی است. فرضیه مهم این نوشتار بر مدارِ محور قرار گرفتن «عدالت» در معنا و ارکان «پیشرفت سیاسی عدالت‌محور» بوده و تلاش شد تا علاوه بر تبیین معنای پیشرفت سیاسی عدالت‌محور و نسبت بین عدالت و پیشرفت از دیدگاه اسلامی، بستر سیستماتیکی که پیشرفت سیاسی عدالت‌محور در آن سیستم قابل تحقّق بوده را در قالب ارکان پیشرفت سیاسی عدالت‌محور بیان کند.این تحقیق، عهده‌دار بررسی یکی از ابعاد و ساحات الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است و بنا دارد در تحقیقی پیشینی و با رویکردی هنجاری ذیل عرصه سیاسی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با بهره گیری از روش ترکیبی اجتهادی و تحلیلی، معنا و ارکان پیشرفت سیاسی عدالت‌محور را بیان کند.پیشرفت سیاسی عدالت‌محور از دیدگاه اسلامی، فراگردی دوساحته (دنیوی و اخروی) و با غایت دستیابی به کمال حقیقی در فرآیند پیشرفت سیاسی عدالت‌محور و تحقّق سعادت اخروی از رهگذر زندگی سیاسی دنیایی است. پیشرفت سیاسی عدالت‌محور، فرآیندی ارادی، آگاهانه، مکتب-محور، عقلانیت‌محور و ایمان‌مدار است که اهداف سیاسی را از مسیر مناسبات و عمل سیاسی ارادی ذیل مکتب اسلام و حاکمیت الهی محقّق می‌کند و طی آن، فرد و جامعه در سه لایه بینشی، گرایشی و رفتاری، ذیل چارچوب مکتب اسلام ناب حرکت می‌کنند و در زندگی سیاسی مادّی و معنوی خود به کمال می‌رسند. برای تحقّق این فرآیند، به ارکانی نیاز است که زمینه‌های پیشرفت فرد و جامعه در ابعاد بینشی(حوزه کلام و فلسفه سیاسی)، گرایشی(حوزه اخلاق سیاسی) و رفتاری (فقه سیاسی) را تأمین کرده و موانع مادّی و معنوی این پیشرفت را رفع نماید. از این رو چهار رکن اصلی در تحقّق پیشرفت سیاسی عدالت‌محور، مکتب، رهبر، مردم و دولت هستند؛ مکتب، نقشه راهنما و رهبر و دولت برای مردم نقش تمهیدکننده، سیاست‌گذار، رافع موانع و زمینه‌ساز را ایفا می‌کنند و او را ذیل مکتب به سوی پیشرفت عادلانه حقیقی در عرصه سیاسی هدایت و راهبری می‌کنند.

هدف پژوهش حاضر شناسایی جایگاه عقلانیت به‌عنوان یکی از ارکان شکل‌گیری تمدن نوین‌ اسلامی در تحقق مراحل پنج‌گانه این تمدن در اندیشه امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای بود. در این راستا، مطالب مکتوب امام خمینی، خصوصاً در کتاب‌های شرح حدیث جنود عقل و جهل، شرح چهل حدیث و بیانات ایشان در صحیفه امام و همچنین بیانات مقام معظم رهبری در طول سال‌های رهبری و زعامت ایشان مورد واکاوی و مداقه قرار گرفت. نتایج تحقیق حاکی از آن است که عقلانیت در شکل‌گیری تمام مراحل تمدن نوین اسلامی نقش اساسی و محوری دارد و تمامی توصیه‌ها و راه‌کارهایی که توسط امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای به‌منظور رسیدن به تمدن نوین اسلامی مطرح شده، منطبق با جنود عقلی است که در حدیث شریف جنود عقل و جهل مطرح شده است. به‌ هر میزان که جنود عقل در یک تمدن شکوفا و متجلی شوند، آن تمدن به سمت تعالی و غایت قصوای خود که سعادت بشر می‌باشد، دست خواهد یافت و تمدن متعالی را شکل می‌دهد و در نقطه مقابل نیز به هر مقدار که از جنود جهل تبعیت کند، به سمت اسفل‌السافلین حرکت خواهد کرد و تمدن متدانی را شکل خواهد داد.

سی و دومین شماره مجله الکترونیکی «اندیشه مهر» وابسته به گروه دین و اندیشه خبرگزاری مهر دارای عناوین زیر است: گزارش مهم‌ترین نشست‌های اندیشه، مطالب بخش اول این شماره را تشکیل می‌دهد. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به گزارش همایش روز جهانی آینده، «هـم اندیشـی علـم دینـی»، «بازخوانـی و بررسـی آرا و اندیشـه هـای شـریعتی»، «ســومین همایــش ملــی تمــدن نویــن اســلامی»، جلسه نقــد و بررســی کتــاب «انقــلاب علمــی»، نشسـت «مبانـی نظـری و فلسـفه مجـازی»، «نشست نقـد و بررسـی پوزیتیویسـم، همایـش «نظریه علــم اســلامی و کاربســت آن در نظــام آمــوزش وپــرورش»، نشست «تاریخ اندیشـه سیاســی درایــران»، نشســت «دیــن، فرهنــگ و فنــاوری» اشاره کرد. در بخش گفتگو هم گفتگوهایی با حمید تنکابنی، رییــس مرکــز اســناد فرهنگــی آســیا، دهقانی فیروزآبادی، حجت الاسلام خسروپناه، یحیی جهانگیری، مریم صانع پور انجام شده است. در بخش یادداشت سی ویکمین شماره مجله اندیشه مهر، هم یادداشت و مطالبی از سیدجوادطاهایی، قاسم پورحسن، مهدی نصیری، عبدالله صلواتی، داوود مهدوی زادگان، موسی نجفی، آیت الله رشاد، حمید یزدانی مقدم آمده است. این شماره از مجله اندیشه مهر به صورت ویژه به واکنش هایی که نسبت به نظریات داوری اردکانی درباره علم دینی رخ داده پرداخته است. معرفی تازه‌های نشر پایان بخش این شماره «اندیشه مهر» است.

این تحقیق در پی پاسخ به این سوال است که الگوی توسعه سیاسی از منظر امام خمینی چیست؟ فرضیه نوشتار این است که حضرت امام (ره)، در پی بیان الگوی توسعه سیاسی متعالیه در برابر الگوی توسعه سیاسی متدانیه (دنیاگرا) غربی است. از منظر ایشان هدف غایی توسعه سیاسی، صرفا اصالت لذت و دنیاگرایی نیست، بلکه هدف اصلی توسعه با هدف زندگی انسان که تحقق مکتب توحید است گره خورده. الگوی غربی به دنبال ایجاد توسعه سیاسی دنیاگرا با حذف سنت، مذهب و تحقق توسعه انسان محور و نفی خدا محوری با ویژگی های سکولار است. اما امام خمینی (ره) به دنبال تحقق توسعه سیاسی متعالی، با محوریت خدا در نظام سیاسی است و در صدر اهداف توسعه سیاسی، تحقق مکتب الوهیت و ایده توحید را مطرح می کند.

در سده اخیر، متفکران بزرگی را می توان یافت که برای تحقق آرمان تشکیل امت واحده و تمدن اسلامی زحمات و مشقات فراوانی را متحمل شدند. پرسش این تحقیق آن است که ارکان شکل گیری امت واحده اسلامی از نظر امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری به عنوان دو رهبر مهم ترین و بزرگ ترین انقلاب که پسوند «اسلامی» را هم به همراه دارد، چیست؟ برای پاسخ به این مساله به سراغ آثار و مکتوبات امام و رهبری رفتیم و با چارچوب نظری برآمده از آثار حضرت امام به واکاوی اندیشه آنان پرداختیم. دین، عقلانیت، علم و اخلاق از دیدگاه امام و مقام معظم رهبری به عنوان ارکان چهارگانه تشکیل امت واحده و تمدن اسلامی هستند.

این پژوهش، با هدف بررسی سبک آموزش دینی امام سجاد(ع) انجام شد و در پی تبیین راهبردی «الگوی آموزش دینی آن حضرت بود»؛ به این منظور از روش توصیف و تحلیل نظریِ سخنان آن امام(ع) (صحیفه سجادیه و رساله حقوق) استفاده شد. از دستاوردهای این پژوهش عبارت بود از: 1) در هر شرایط، لازم است که دین‌آموزی به تناسبِ همان شرایط شکل گیرد و تعطیل نشود (جهل، اختناق و یأس مردم، فساد حاکمان، انزوای امام(ع))؛ 2) محتوا، باید طبق نیاز جامعه ارائه شود (امام به اموری؛ مانند عدالت، قیامت، قبر، حقوق افراد نسبت به یکدیگر، حقوق محیط زیست، فقه، خانه و خانواده، مسائل عمیق اخلاقی و عرفانی، امر به معروف و نهی از منکر... پرداختند)؛ 3) به لحاظ روش آموزش، باید از همه روش‌های ممکن سود جست (تربیت نیرو از میان مستضعفان، ارائه مناجات و دعا، آموزش­های رفتاری برنامه‌ریزی شده، آموزش­های گفتاری با زبان توده مردم، زبان عاطفی و فطرت­گرا).