جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر دربارۀ موضوع «تأثیر زندگی کوخ‌نشینی و کاخ‌نشینی بر انسان (مردم و جامعه) از منظر امام خمینی (ره)» انجام شده است. هدف پژوهش، بررسی ماهیت و چگونگی کوخ‌نشینی و کاخ‌نشینی و تأثیر آن‌ها بر زندگی اجتماعی و رفتار انسان است که از منظر امام خمینی (ره) به آن‌ها پرداخته شده است. روش پژوهش با رویکرد کیفی و طرح تحقیق «تحلیل اسنادی» است. برای انجام پژوهش بر منابع دست‌اول تمرکز شده است که مبانی اعتبار پژوهش هستند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در جامعۀ اسلامی، کاخ‌نشینی و زندگی به این سبک فساد و برای جامعه مضر است؛ زیرا موجب ایجاد فاصله در ‌اجتماع، بی‌اعتمادی عمومی، تضعیف همبستگی و انسجام اجتماعی، ایجاد حس بی‌عدالتی و درنهایت تضاد و تعارض در جامعه می‌شود، اما کوخ‌نشینی و داشتن این روحیه سبب همبستگی، انسجام و اعتماد در جامعه می‌شود و بستر مشارکت هرچه بیشتر را فراهم می‌کند؛ زیرا هدف از هر اقدام و مشارکتی رضای خداوند است و چنین امری علاوه‌بر اینکه در کنشگر ایجاد انگیزه می‌کند سبب بازتولید مشارکت و فعالیت بیشتر در خدمت جمع و جامعه می‌شود. براساس نتایج پژوهش، جامعه‌ای با روح کوخ‌نشینی پایدار است و رشد و توسعه خواهد یافت و همچنین دشمنان، در بحران‌ها از جمله جنگ‌ها، فتنه‌ها و کارشکنی‌ها نمی‌توانند خدشه‌ای به آن وارد کنند؛ زیرا مردم و حاکمیت در قالب کلیتی منسجم، هر ضربه‌ای را نمی‌پذیرند و آن را دفع می‌کنند.

ابن‌خلدون و هگل به عنوان پایه‌گذاران «فلسفه‌ی تاریخ» در عالم اسلام و غرب به شمار می‌روند، لذا موضوع این پژوهش، توصیفی است در راستای بررسی نحوه‌ی مواجهه دو اندیشمند، از دو سنت مختلف، با مفهوم فلسفه تاریخ. در این تحقیق با روش مقایسه‌ای ابتدا ضمن تمرکز بر بنیاد‌های نظری ابن‌خلدون در کتاب «مقدمه» که زمینه‌ا‌ی نظری برای تامل در باب فلسفه تاریخ فراهم آورده است را بررسی خواهیم نمود، سپس اندیشه هگل، نحوه‌ی ورود، تبیین و نهایتاً چگونگی شکل‌گیری فلسفه‌ تاریخ در اندیشه‌ی او مورد بحث‌ قرار می‌گیرد. از این روی، سعی بر کشف ذات دو جانب اندیشه، جدای از اینکه مسیر گفتگوی طرفینی را فراهم می‌آورد، مقایسه را نیز میسر می‌سازد؛ رهیافتی‌که به روش مقایسه‌ی پدیدراشناسانه معروف است. ماحصل این مقایسه، با عنایت بر تمایز‌های دو اندیشمند، نتایج مشترکی است در ‌باب تاریخ و امر تاریخی، سیاسی و اجتماعی، نگاهی که حکایت از جبر محتوم و ضرورت اجتناب‌ناپذیر در حرکت تاریخ می‌نماید.

در این مقاله کوشش شده است تا ساحت های دین و هنر به مثابه حوزه گردش ایده نمایانده شده و با بیان رابطه هر یک با فضای اجتماعی و نسبت هر یک با قدرت، در ابتدا بر اساس مبانی نظری پی یر بوردیو امکان تحولات ساختاری در هر یک از این میدان ها طی تکوینی تاریخی نشان داده شود. با نگاهی تاریخی، سعی در نشان دادن این نکته بوده است که در سپهر سنتی، درآمیختگی دین و هنر به قسمی بوده است که جداسازی این دو از یکدیگر ناممکن می نماید و اصولا هنر دینی و دین آمیخته با هنر بوده است و مناسبات میدان های دین و هنر بر اساس همین درآمیختگی قابل فهم است. از سوی دیگر، برآمدن هنر مدرن بر اساس ایجاد تفکیک حوزه های متفاوت اجتماعی منتج از مدرنیته، منجر به استقلال هرچه بیشتر این میدان ها از هم شد. این امر که با گسترش دنیوی شدن صورت گرفت، هرچند صبغه دینی هنر را کاست، ولی به جای آن هنر را گاه در مقام والای رهایی بخشی قرار داد. با این همه، لازم است که نسبت این امر با فرآیند دنیوی شدن سنجیده شود. امری که امروز نیز در باز - افسون زدایی جهان مدرن در قالب نشاندن هنر به جای دین در کار است.

روش عمده در فلسفه و علوم انسانی تا اواسط قرن نوزدهم، روش تبیینی علی-معلولی بوده است. با طرح جدید هگل از تاریخ، روش دیالکتیک در علوم انسانی جایگاهی ویژه یافت. هگل با استفاده از بن‌مایه‌های دیالکتیک یونانی که در ساحت اندیشه متوقف می‌شد، دیالکتیک را با تحولاتی در راستای تحلیل تاریخ و وقایع اجتماعی به‌کار برد. مارکس نیز با رویکردی ماتریالیستی، به تحلیل دیالکتیکال تاریخ پرداخت. شریعتی یکی از نخستین کسانی بود که این روش را در ایران مطرح نمود. هدف ما در این مقاله مشخص کردن میزان تقلید و نوآوری شریعتی در مفهوم دیالکتیک است. از همین رو با روشی کتابخانه‌ای، به واکاوی مفهوم دیالکتیک در اندیشه ایشان پرداخته‌ایم. از نظر شریعتی منطق ارسطو ذهنی و انتزاعیست. شریعتی کاربست این روش در عالم اسلام را مانع تحولات و پیشرفت‌های علمی می‌داند. علیرغم تأثیر شریعتی از مارکس در منظومه فکری خود، روش او تفاوت‌های عمده‌ای با دیالکتیک مارکسیستی و هگلی دارد. شریعتی هم با ابتنای دیالکتیک بر آگاهی مخالف است و هم با ابتنای آن بر ماتریالیسم. علاوه بر این او ضرب دوم دیالکتیک را جدا و بیرون از ضرب اول تعریف می‌کند و ضرب سوم را نیز حاصل جمع تز و آنتی‌تز نمی‌داند. در تحلیل شریعتی از تاریخ و انسان، ضرب اول و دوم دیالکتیک، جریان خیر و شر هستند که در تقابل با یکدیگر، تاریخ و انسان را متحول می‌کنند و در نهایت نیز با پیروزی جریان حق این مبارزه به نقطه پایان خویش می‌رسد.

ابن خلدون در زمره بنیان‌گذاران علم تاریخ و جامعه‌شناسی، طی سده‌های اخیر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران جهان بوده است. تنوع و گستره‌ی موضوعات موردتوجه او باعث شده است تا طیف وسیعی از متفکران و پژوهشگران از جامعه شناسی، مردم‌شناسی، تاریخ، اقتصاد، علوم سیاسی، علوم تربیتی، جغرافیا و جمعیت شناسی، آثار او را مورد توجه قرار داده و تالیفات متعدد درباره اندیشه‌ او، دال بر اهمیت این اندیشمند بزرگ مسلمان است. اما آنچه کمتر در آرا و آثار ابن خلدون مورد عنایت پژوهشگران قرار گرفته است، مباحث مفصل او پیرامون مسائل و آسیب‌های اجتماعی است. پژوهش حاضر با عطف نظر به رویکرد تحلیلی ابن خلدون در بررسی مسائل و آسیب‌های اجتماعی که متمرکز بر وضعیت جوامع اسلامی در جغرافیای بزرگ جهان اسلام بوده است، با روش مطالعات اسنادی و تمرکز بر متن اثر اصلی او یعنی «مقدمه»، از منظر رویکردی توصیفی به بازشناسی، استخراج و دسته‌بندی مضامین و مقولات مرتبط با این موضوع در اندیشه ابن خلدون پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، هفت مسئله و آسیب اجتماعی عمده در جای جای کتاب مقدمه مورد تاکید ابن خلدون بوده است که شامل: مسئله «فقر»، «حاشیه‌نشینی»، «رفاه اجتماعی»، «اشتغال و معیشت»، «مسکن و سرپناه»، «امنیت اجتماعی» و «جرائم و بزهکاری» می‌باشد. آنچه از تحلیل ابن خلدون پیرامون مسائل اجتماعی بدست می‌آید، تمرکز او بر چارچوب مفهومی علم عمران است؛ بدین معنا که کلیه موضوعات اجتماعی را در نسبت با آبادی اجتماع بشری در مقیاس زندگی شهری معنا و تفسیر می‌کند.

برای تولید علوم انسانی اسلامی با هر رویکردی باید از قرآن استفاده کرد. به خصوص رویکردهایی که با تولید نظریه درصدد تولید علوم انسانی اسلامی هستند، یعنی تولید علم با استفاده از قرآن در مقام گرد‌آوری، ساخت فرضیه، نظریه‌پردازی،... بیشتر نیاز به استفاده از آیات قرآن دارند. اما با چه روشی می‌توان در مقام نظریه‌پردازی از قرآن استفاده کرد؟ به عبارت دیگر چگونه می‌توان از قرآن به نظریه‌پردازی نائل شد؟ مکانیسم و سازوکار نظریه‌پردازی از قرآن چیست؟ برای پاسخگویی به این سؤال بین سه روش تفسیر موضوعی، تحلیل محتوا و مبناشناسی ترکیب کرده‌ام و به مدل ترکیبی روش‌شناختی که آن را «روش مبناشناسی» (روش‌ شناخت مبانی جامعه) نامیده‌ام، دست یافتم. این تحقیق درصدد است ضمن توضیح هر یک از این سه روش، به مدلی ترکیبی برای نظریه‌پردازی در مطالعات انسانی ـ اسلامی از قرآن دست یابد.

گفتمان فرهنگستان علوم اسلامی را می­توان یکی از ایجادی­ترین رویکردهای مطرح در زمینه تولید علم دینی دانست، گفتمانی که با ارائه مدلی پیچیده با کنار زدن بسیاری از مفروضات موجود در زمینه تولید علم در پی ارائه طرحی دیگر است. گفتمان پیش رو با ارائه تعریفی جدید از علم، در پی ارائه مباحث بدیعی در زمینه فلسفه علم، فلسفه روش و روش شناختی جهت تولید علم دینی است. در این مقاله سعی شده با بهره­گیری از روش تحلیل گفتمان لاکلاو موفه، عناصر گفتمانی موجود در این رویکرد شناسایی و در یک نظام معنایی- ارتباطی منسجم ارائه شود. بر اساس بررسی­های صورت گرفته، عنصر اصلی یا همان نقطه کانونی این گفتمان را باید در ماهیت و تعریفی که حامیان آن از مفهوم علم دارند جستجو نمود، همان عنصری که باعث قرائتی اراده محورانه از علم شده است و مبتنی بر همین دگرگونی، این گفتمان با طرح یک سری گزاره­های مقدماتی، مدعای تولید فلسفه شدن (به جای فلسفه چیستی) است و به دنبال همین تغییر در تعریف ماهیت علم و فلسفه ورزیِ دیگر، ایده­های جدیدی را در زمینه منطق سازی (تولید منطقی مستند به وحی) و روش سازی (تولید روش­هایی مشتمل بر انواع معرفت ها) ارائه می­کند.

علم دینی و تولید علوم انسانیِ اسلامی یکی از مهمترین و در عین حال بحث برانگیزترین مسائل علمی کشور، طی سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی (بالاخص در یکی دو دهه اخیر) بوده و دیدگاه­های متفاوتی در این باب طرح و ارائه شده است که یکی از مهمترین و جدی­ترین این دیدگاه ها متعلق به خسرو باقری است. ایشان از اولین صاحب نظران دانشگاهی است که فعالیت­های جدی پیرامون مسئله مزبور داشته و در یک نظام منطقی دیدگاه خود را ارائه کرده است. با توجه به اهمیت و ضریب نفوذ دیدگاه ایشان در میان جامعه دانشگاهی کشور، این مقاله به دنبال آن است که با بهره­گیری از روش تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه به شناسایی و بررسی عناصر گفتمانی رویکرد مورد حمایت ایشان بپردازد. طی بررسی­های صورت گرفته، "مابعد اثبات گرایی علمی" به عنوان دال برتر در نقطه کانونی گفتمان ایشان قرار دارد و در مفصل بندی صورت گرفته پیرامون ابعاد گفتمانی این رویکرد، سایر عناصر به عنوان دال های فرعی این رویکرد شناسایی و مورد بررسی قرار گرفته­اند.

پژوهش حاضر به دنبال مطالعه‌ و شناسایی مفهوم کودکی در ادیان، با تمرکز بر مسیحیت و اسلام است. در این راه، با رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوا به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته است. کودکی در مسیحیت پیرو گناه نخستین، ذاتاً شرّ پنداشته می‌شود. زیرا طغیان‌گر از امر الهی و گرایش به بدی دارد. پیرو این موضوع باید با تعمید گناه نخستین در ذات او شسته شود. چنین نگاه بدبینانه‌ای به کودکان با اسطوره‌ی دیونوسوسی مطرح شد. لذا کودک دیونوسوسی مستحق بد اخلاقی، بد رفتاری، سقط جنین، تنبیه سخت، به کار واداشته شدن، عدم حمایت، گرسنگی، فقر، بیماری، بی‌سوادی و جهل و... است. نگاه مسیحیت به کودکی به دلیل اقدامات اومانیستی دوره رنسانس به بعد از جمله تحولات کلیسا و اقدامات جهان مدرن در قرن بیستم، بخصوص اعلامیه‌ی حقوق بشر 1948م، و اعلامیه و کنوانسیون حقوق کودک 1989م، منجر به تحول رویکرد مسیحیت به کودکی و تضعیف رویکرد شرّانگاری و کودک دیونوسوسی شد. دین اسلام، کودک را ذاتاً خیر و الهی می‌پندارد، کودک آپولونی است، زیرا کودک روح خداوند را در خود داشته و معصوم و مقدس است. اما پیرو قدرت اختیار ممکن است به گناهان و آلودگی‌های نفسانی دنیا، آلوده شود. نیازمند مراقبت و تربیت مناسب است که آلوده به بدی‌ها و گناهان نشود و ذات الهی او مصون از هرگونه بدی بماند. هرگونه آسیب جسمی، روحی و روانی به کودک ممنوع است و باید با او بر اساس احترام و رعایت شأن انسانی برخورد شود و مورد حمایت همه‌جانبه در جهت رشد و تعالی قرار گیرد.

به تقریب می توان گفت که حدود یک قرن و نیم از ترجمه کامل مقدمه ابن خلدون به زبان فرانسوی می گذرد. از آن پس تاکنون علاوه بر اینکه این کتاب به زبانهای مختلف ترجمه شده بلکه محتوی آن نیز محل بحث و گفتگو میان صاحبان فکر و اندیشه بوده است. استادان‘ دانشجویان و محققان هر یک با دیدگاههای مختلف محتوی مقدمه را بررسی کرده اند و بر نو و ابتکاری بودن اندیشه ابن خلدون صحه گذاشته اند. با وجود این همه مفسران اندیشه ابن خلدون‘ او و مقدمه اش را در یک مرتبه و جایگاهی علمی قرار نمی دهند. گروهی ابن خلدون را پیشگام و حتی بنیانگذار بعضی از رشته های علوم اجتماعی‘ از جمله جامعه شناسی‘ می دانند. گروهی دیگر که جامعه شناسی را متعلق به عصر جدید می دانند‘ می گویند‘ می گویند علی رغم وجود مقولات یکسان و مشابه بین علم عمران و جامعه شناسی‘ ابن خلدون به لحاظ بنیانهای تفکر متعلق به عصرقدیم است. نویسنده کوشش می کند علاوه بر تسلیم این دو جریان تفکر و نشان دادن نمایندگان هردو گروه یافته های خود را درباره تفاوت بنیانهای تفکر هرگروه در اختیار خوانندگان و علاقه مندان قرار دهد‘ تا بر غنای این گونه مباحث بیفزاید.