جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از آیات مورد استناد دانشوران شیعی در جهت وجوب مودّت به اهل‌بیت (علیهم السلام) و اطاعت از آنان؛ و نیز اثبات امامت ائمه معصومین (علیهم السلام)، آیه23/ شوری معروف به آیه «مودّت» است؛ ابن‌تیمیه از جمله دانشوران اهل سنت است که با طرح شبهات متنوع تاریخی، مفهومی، مصداقی، ادبی و کلامی؛ تلاش نموده است تا مفهوم واقعی تعبیر«موده فی القربی» را، محدود به حفظ رابطه خویشاوندی با خویشان پیامبر(ص) و عدم آزار رسانی به آنان نماید؛ و دلالت این آیه بر لزوم رجوع مردم به اهلبیت (علیهم السلام) برای آگاهی از تفسیر قرآن و دین و پذیرش امامت آن بزرگواران را منکر شود؛ از این رو این نوشتار که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی ـ تحلیلی، به قصد اثبات بنیادی ترین ارمغان واقعه غدیر (یعنی محبت به اهل بیت و قبول امامت آنان) تدوین یافته؛ در پی پاسخ به این پرسش است: شبهات ابن تیمیه درباره آیه مودّت و نقد وارد بر آنها چیست؟ یافته‌های پژوهش حاکی از این است که: ابن‌تیمیه در هریک از امور پیرامونی آیه «مودّت»:(شأن نزول، مکان نزول؛ مفاهیم، مدالیل و مصادیق و...)، ایجاد شبهه نموده؛ و مدعی اجماع بر تکذیب روایات متواتر موافق با دیدگاه شیعه گردیده، و درستی گفتار علامه حلّی، و دلالت ادله عقلی قطعی و سیاق آیه بر دیدگاه شیعه را مورد تردید و انکار قرار داده‌است؛ وی در مقام تفسیر آیه «مودّت»، بر مبنای متعصبانه خویش، به گونه‌ای مرتکب تفسیر به رأی شده که حتّی اقوال افراد شاخص مورد وثوق خویش مانند ابن‌عباس، طبری، حاکم نیشابوری و... را نیز انکار نموده‌است؛ در ضمن، اموری همچون: وجود اجماع بر قول شیعه، نقل روایات متواتر همخوان با دیدگاه شیعه در منابع معتبر اهل‌سنت، و...؛ موجب بطلان قول ابن‌تیمیه و صحّت قول شیعه خواهند بود.

بی­تردید، روشن شدن حدود و ثغور «مسأله جامعیت قرآن» نقش بنیادی در فهم و تفسیر آیات­ به خصوص «آیات علمی قرآن» دارد. هر یک از مفسران و قرآن‌پژوهان نیز در تبیین این مسئله و تعیین گستره آن، از روش و گرایش خاصی پیروی کرده­اند. همین موجب گردید تا موافقت­ها و مخالفت­های بسیاری در این حوزه بروز کند. با توجه به اینکه معمولاً نظرگاه آیت­الله معرفت در گزاره­های علوم قرآنی و مباحث مختلف تفسیری، تأمّلاتی سودمند است. در این پژوهش استفاده از روش عقلی و نقلی و گردآوری داده­ها از طریق ابزارکتابخا­نه­ای و تحلیل­ آنها به صورت توصیفی ـ تحلیلی، به نظاره آورده­های این فرهیخته قرآنی در دوره معاصر پیرامون «جامعیت ­علمی قرآن­ کریم» می­نشینیم. از منظر ایشان، در آیات علمی قرآن «تراوشات علمى‏» است که از ساحت قدس خداوند حکیم و به‌منظور هدایت بشر نازل شده است. این دانشور فرهیخته قرآنی در دوره معاصر، با استناد به دلایل عقلی و نقلی متعدّد، بر این عقیده است که جامعیت این سلسله از آیات، جامعیتی هدایتی است. ایشان، بر این امر تأکید دارند که نباید نظریه‏هاى اثبات‌نشده علمى بر آیات قرآن تحمیل‌شده و با مفاد آنها تطبیق داده شود. همچنین بر این باورند که هرچه انسان از دست­آوردهاى علم و دانش بیشتری بهره برده باشد، بهتر به مفاهیم وحیانى تاحدامکان دست خواهد یافت.

این نوشتار ضمن بیان اهمیت جایگاه خانواده در قرآن، به ‌قوانین و وظایف متقابل زوجین در راستای تحکیم بنیان خانواده اشاره می‌کند. سپس با برشماری حق تکریم و حسن معاشرت، حق مالکیت و استقلال مالی و حق ارث، می‌کوشد دیدگاه برخی مفسران معاصر سنی و شیعی دارای گرایش اجتماعی، یعنی محمد عبده، ابن‌عاشور، علامه ‌طباطبایی و علامه ‌فضل‌الله را در تفسیر آیات مربوط به این حقوق، با مقایسه تطبیقی واکاوی کند. این مفسران معتقدند در نظام حقوقی اسلام، حقوق و تکالیف زن و شوهر بر اساس توانایی‌های روحی، طبیعی و جسمی بین آنها تقسیم ‌شده است. با وجود اختلاف عقیده آنان در مذهب و تفاوت در برخی مبانی، اشتراک بسیاری در دیدگاه‌های ایشان در هر سه موضوع وجود دارد؛ مانند استقلال مالی زن و شوهر در خانواده و بحث ارث. در این مقاله، به ‌بررسی اختلاف‌ نظرها و مفاهیم آن در آیات پرداخته شده است که تفاوت دیدگاه‌ها در مفهوم کسب و برخی قواعد ادبی، در آیه مربوط به ارث است.

مسئله «باطن» و «ظاهر» قرآن، در شمار مسائلی است که از دیرباز مورد توجه مفسران و دیگر تلاشگران حوزه معناشناسی قرآن کریم قرار گرفته است. پرسابقه‌بودن واکاوی این مسئله موجب گردید تا مباحث متنوعی در رابطه با آن، مورد توجه مفسران و دیگر دانشوران مسلمان قرار گیرد. قبول یا ردّ برقراری رابطه بین این دو ساحت معنایی و تعیین نوع این ارتباط (در صورت باور به وجود آن) از مهمترین مباحث شکل‌یافته پیرامون این مسئله به‌شمار می‌آید. مقاله حاضر، عهده‌دار بررسی تحلیلی دیدگاه صدرالمتألهین شیرازی در این دو محور است. در بخش آغازین نوشتار، پس از تبیین اجمالی مفهوم سه واژه کلیدی «رابطه»، «باطن» و «ظاهر»، ذکر پیشینه نظری و پژوهشی موضوع مقاله و اشاره به «حتمیّت وجود معانی بطنی برای آیات»، نظرگاه ملاصدرا نسبت به اصل وجود رابطه بین دو لایه معنایی باطن و ظاهر قرآن و انحصار آن به رابطه «التزامی» مورد تحلیل قرار گرفت. در بخش پایانی نیز پس از تأیید و تقویت قسمت نخست دیدگاه ملّا‌صدرا، ارزیابی و نقد بخش دوّم باور وی بیان ‌گردید. نتیجه سه نقد اساسی در این راستا آن‌که: معانی بطنی مذکور در خلال روایات، حکایت از متنوّع‌بودن نوع ارتباط بین «باطن» با «ظاهر» آیات دارد و در نتیجه، باور به انحصار این ارتباط به ارتباط زبان‌شناختی «التزامی»، باوری نادرست است.

بهترین دلیل گره‌گشا در جهت اثبات وجود «بطن» برای آیات قرآن کریم، دلیل قرآنی است. بر این اساس از دیرباز، برخی از دانشوران قرآنی از مفاد پاره‌ای از آیات شریفه در جهت یادشده استفاده نموده‌اند. گرچه آیه‌ای که مستقیم و با صراحت حکایتگر وجود بطن برای آیات قرآن کریم باشد، وجود ندارد، اما فراز «ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ‏ءٍ» در آیه 38 أنعام و دیگر آیات، به ضمیمه برخی از مقدمات، حکایت از این دارد که معارف قرآن، منحصر در معارف برآمده از ظاهر آیات نیست. در این مقاله پس از بیان نظرات جمعی از مفسّران فریقین؛ به‌ویژه مفسران شیعه نظیر علامه طباطبایی، جوادی آملی و مصباح یزدی چنین نتیجه گرفته شد که: دلالت جمله «ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ‏ءٍ» بر آمیخته بودن لایه ظاهری آیات قرآن با لایه باطنی، امری حتمی و ضروری خواهد بود؛ در غیر این صورت، مفاد عام مستفاد از این جمله، دچار آسیب می‌شود و درستی مدلول ظاهری آن با مشکل مواجه می‌گردد و نیازمند به توجیه خواهد بود؛ البته نوع دلالت مذکور، مطابقی یا التزامی نخواهد بود، بلکه از نوع دلالت «إشاره‌ای» است.

اندیشه معاد و مسأله قیامت در تاریخ اعتقادی بشر، قدمتی دیرینه دارد و توجّه دادن بشر به «معاد» نیز بخشی از رسالت پیامبران الهی(علیهم السلام) بوده است. با این حال، انکار معاد در طول تاریخ، همواره وجود داشته است. جستجوی علّت ها و پیامدهای انکار معاد از دید قرآن و روایات، موضوع پژوهش این رساله است. نگارنده پس از تبیین نوع رابطه معاد و علل انکار آن و سیر ترسیم جایگاه ارزشی عقیده به معاد، به ذکر کلّیاتی در تعریف موضوع پژوهش، پیشینه بحث، اهداف و در نهایت به مفهوم «مرگ» و «معاد» و ضرورت معاداندیشی و آثار آن اشاره کرده است. در فصل دیگر، وی با دسته بندی علل انکار معاد از سوی منکران، آیات مربوط به انکار معاد را ذکر و تحلیل کرده، و در فصل پایانی، به بررسی آثار انکار معاد از لحاظ فردی و اجتماعی پرداخته است.

مفهوم تسبیح عبارت است از تنزیه خدا از هر چیزی که لایق کمال و جلال او نباشد. دلایل نقلی (آیات‌و ‌روایات) و عقلی، وجود شعور ‌و ‌ادراک و همچنین اراده و اختیار در همه موجودات را اثبات نموده، و نشان از این دارد که تمام موجودات آگاهانه و از روی اراده‌و‌اختیار خود، خداوند را تسبیح می‌کنند. با توجه به این‌که حرکت، هدایت، غایت‌و ‌اجل از مختصّات و ویژگی‌های موجودات در عالم طبیعت می‌باشد؛ برخی حرکت را تسبیح موجودات دانسته‌اند؛ و در دیدگاه قرآنی ‌و ‌توحیدی نیز این حرکت از هدایت برخوردار است، و هر دو غایتی دارند که به‌سوی خدا می‌باشد، و با فرا رسیدن اَجل تمام می‌شود. در این راستا، حشر موجودات نیز مورد توجه خواهد بود، که آیات ‌و ‌روایات متعدّدی بر آن دلالت می‌کند؛ بر این اساس، اولاً پدیده حشر، موید شعور، اراده‌و ‌اختیار موجودات بوده و ما را در فهم تسبیح حقیقی آن‌ها کمک می‌کند؛ و ثانیاً وجود حشر، دلیلی بر تسبیح‌و‌سجود موجودات از روی اختیار ‌و‌قصد است، نه از باب ناآگاهی و جبر. البته اختلافاتی هم در مورد مسأله تسبیح موجودات، میان اندیشمندان مطرح گردیده، و در این زمینه، برخی از آن‌ها تسبیح را تکوینی و برخی تشریعی دانسته، و عده‌ای نیز به هر دو تسبیح قایل هستند.گروهی نیز مراد از تسبیح را سجده و نماز می‌دانند، و بسیاری از دانشمندان معتقد هستند که تسبیح به زبان قال بوده، و برخی آن را به زبان حال دانسته، و عده‌ای نیز اعمّ از قال‌و حال می‌دانند. تسبیح اخصّ، خاصّ ‌و عام از اقسام تسبیح بوده، و اطلاق کلمه تسبیح در مورد موجودات هر سه قسم را شامل می‌شود. همچنین اعتقاد هر مسلمانی بر این است که تقدیس و تسبیح خداوند ریشه تمام اعتقادات و اساس اندیشه‌های اسلامی بوده، و زیربنای روابط عالم هستی با خدا را تشکیل می‌دهد.

پیوست در منابع دیجیتالی