جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان‌ها ناگزیر از زندگی اجتماعی و تعامل با یکدیگر هستند و زندگی اجتماعی نیز همواره همراه با تفاوت ها و اختلافاتی است که اگر کنترل نشوند، ‌تکامل بشر را دچار اختلال و یا انحراف می کنند. ادیان الهی، که منطبق بر فطرت انسان می باشند، ‌از این نیاز بشر غفلت نکرده اند و در اسلام نیز، اصل مدارا یک راهکار دینی برای تسهیل روابط اجتماعی است، که از آیات قران مجید و روایات معصومین(ع) می توان اصولی را در مورد آن استخراج کرد که به برخی از آنها اشاره می شود: حق محور بودن مدارا، اصل بودن مدارا در روابط اجتماعی، رعایت حداقل‌های دینی در هر شرایطی، حق‌شناس، حق‌‌گرا و عاملِ به حق بودن مدارا کننده، توجه به عالم یا جاهل بودن مدارا شونده،‌ و نیز توجه به مومن یا مخالف بودن و‌ توان جسمی و مرتبه ایمانی او. همراه با بحث مدارا دو مفهوم خشونت و تولرانس نیز مطرح می‌شود، با تکیه بر اصول مدارا می توان مرز مدارا را از خشونت و تولرانس مشخص کرد. از دیدگاه اسلام، مادامی که می‌توان بدون خشونت و صلابت، عدالت را برقرار کرد، اصل با مدارا و رواداری است؛ در غیر این‌صورت نوبت به قاطعیت و شدت در برخورد می‌رسد. آن دسته از احکام اسلام مانند قصاص و جهاد و اعدام مرتد، که ظاهری خشونت‌آمیز دارند، در واقع آخرین راه برای برقراری عدالت در میان انسان‌‌ها هستند. تولرانس‌ نیز اساساً تعهدی نسبت به حقیقت ندارد، در صورتی که مدارا در اسلام ابزاری است برای تعمیق و گسترش حق.

از امام صادق (علیه السّلام) روایات تفسیری زیادی نقل شده است. از آن حضرت تعداد 162 روایت درجزء 26 قران نقل شده است. روایات تفسیری امام در بین کتب مختلف به صورت پراکنده ذکر گردیده است. در بین کتب دست اول، در جزء 26 قران، کتاب کافی حاوی بیشترین روایات تفسیریاز امام ششم می باشد. تفسیر قمی نیز روایات زیادی از امام صادق نقل کرده است. تفسیر البرهان و نور الثقلین روایات تفسیری امام را به صورت یک جا جمع آوری نمود است. با این تفاوت که کتاب نور الثقلین بعضاً روایاتی را که مربوط به تفسیر آیات نیست را نیز آورده است. اغلب روایات تفسیری امام صادق(علیه السّلام) در جزء 26 قران از باب جری و تطبیق و استشهاد به آیات می باشند. در واقع امام با الغای خصوصیات یک آیه مانند: سیاق، فضای نزول، سبب نزول، زمان و مکان نزول آیه و امثال آن، آیه را منطبق بر مصادیق جدیدی می نماید و به این صورت قران جاری وساری برای تمام اعصار می باشد. تعداد اندکی از این روایات فاقد سند می باشند. بیشتر این روایات دارای سند هستند اما بسیاری از آنها به دلیل مجهول الحال بودن یک یا چند نفر از رجال سند، ضعیف می باشند.

یکی از نقلیاتی که انعکاس آن در اکثر قریب به اتفاق تفاسیر دیده می شود، اخبار و آراء تفسیری صحابه و تابعان است. در طول دوره های متمادی تفسیر، رویکرد نظری و عملی مفسران در مواجهه با این اخبار یکسان نبوده است. این نوشتار در پی آن است که کم و کیف اعتبار اخبار و آراء تفسیری صحابه و تابعان را در تفسیر «التبیان فی تفسیر القرآن» شیخ طوسی بازشناسی کند. آنچه ضرورت این تحقیق را فراهم نمود، حجم عظیم منقولات صحابه و تابعان در تفسیر مورد نظر از یک سو و نیز نبود پیشینه ای مستقل در این زمینه بود. برای نیل به پرسش مطرح شده، ضمن مراجعه و بهره گیری از کتاب های مرتبط با مباحث مقدماتی فصول شش گانه ی این نوشته، تمامی مجلدات تفسیر «التبیان» مورد مطالعه قرار گرفت و پس از استخراج اخبار تفسیری صحابه و تابعان روشن شد که عمده ترین کارکردهای این اخبار در تفسیر مورد نظر، به ترتیب کمیت عبارت است از: اخبار بیانگر مصادیق آیات و واژگان، اخبار تبیین کننده مفهوم آیات، اخبار مربوط به معناشناسی مفردات قرآنی، اخبار ترسیم کننده فضای نزول، اخبار دال بر اختلاف قرائت و بالاخره اخباری غیر از موارد مذکور، تحت عنوان «دیگر گونه های خبری صحابه و تابعان». همچنین با استقصاء همه ی موارد به دست آمد که مهم ترین برخورد و نگرش های شیخ طوسی با این اقوال و بر حسب مورد آن عبارت است از: صرفِ نقل، تقویت و توجیه، تضعیف، بیان اقوال به عنوان موید برداشت خویش و همچنین هم معنا یا مجاز دانستن همه ی اقوال منقول. علاوه بر این، در این تحقیق مشخص شد که اهمّ مستندات شیخ طوسی در ارزیابی اقوال صحابه و تابعان عبارت است از: آیات قرآن، اشعار و کلام عرب، عقل، روایات معصومین علیهم السلام، تاریخ و عقاید دینی و مذهبی. در مجموع آنچه در رهگذر این تحقیق به دست می آید این است که شیخ طوسی به طور غالب، با نگاه اعتماد به اخبار صحابه و تابعان نگریسته است.

این پایان‏نامه آثارى را که ردّ مطالب فصل الخطاب حاجى نورى به نگارش درآمده، به ترتیب تاریخى بررسى کرده و مشتمل بر چهار فصل با این عناوین است: فصل اول، شرح زندگانى میرزا حسین نورى؛ فصل دوم، بررسى کتاب فصل الخطاب فى اثبات تحریف کتاب ربّ الارباب؛ فصل سوم، موضع علماى بزرگ شیعه در مقابل کتاب فصل الخطاب؛ در فصل چهارم مباحث پایان‏نامه جمع‏بندى شده ‏است.

قانون گرایی رسول اکرم (ص) از اموری است که در سیره آن بنیانگذار تئوری حکومت اسلامی، به روشنی جلوه گر است. روایت مشهوری از طرق خاصه و عامه نقل شده که اشاره به واقعه ای ناموسی در زمان حکومت آن حضرت در مدینه النبی دارد و رسول اله در آن واقعه، ضمن ممانعت از انتقام گیری فردی، بر التزام شهروندان جامعه اسلامی نسبت به رعایت قوانین تاکید ورزیده اند. فقیهان با قرار دادن این روایت در کنار دو دسته روایت دیگر که آن ها را بر معنایی جز این حمل کرده اند، به نظری رسیده اند که زیبایی قانون محوری حکومت نبوی را بی فروغ نموده است. در این مقاله، با مناقشه در این نحوه جمع حدیثی، شیوه ای در جمع این روایت پیشنهاد شده که روح قانون گرایی سیره رسول اله روشن سازد.