جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسباب نزول از ابزارهای کارسازی است که بیشتر مفسران در تبیین مفاهیم آیات قرآن از آن بهره‌ی فراوان برده‌اند. گرچه پیشینه‌ی استفاده از این ابزار به صدر اسلام باز می‌گردد، اما این گونه روایات به دلایل مختلف، قابل اعتماد نیستند وضروری است مورد بررسی قرار گرفته و ارزش‌گذاری شوند. از آنجا که تفسیر مجمع البیان از تفاسیر گرانسنگ شیعی است که اسباب نزول در آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، این تفسیر در این پژوهش مبنا قرار گرفته و روایات اسباب نزول آن استخراج شده و با روایات سایر تفاسیر مورد مقایسه قرار گرفته است. به عنوان مقدمه، فصل اول این پژوهش به بررسی شخصیت علمی، آثار و روش تفسیری طبرسی در مجمع البیان اختصاص یافته است. در فصل دوم به تعریف اسباب نزول، اعتبار آن، ملاک‌های تشخیص صحت و سقم آن و دیدگاه و سبک مفسران در استفاده از اسباب نزول پرداخته شده است. در نهایت، پژوهش حاضر به جمع آوری روایات اسباب نزول سوره‌ی نساء از این تفسیر پرداخته، آنها را با سایر روایات از تفاسیر شیعه و اهل سنت مقایسه کرده است و با استفاده از ملاک‌های تشخیص صحت و سقم روایات همچون سازگاری با ظاهر و سیاق آیات، سازگاری با سایر روایات بویژه روایات ائمه‌ی معصومین:، سازگاری با عقل و واقعیت‌های تاریخی، قرائن معنوی، اجماعو سایر ملاک‌ها نتیجه‌گیری شده است.

در پژوهش حاضر پس از تبیین مسئله و طرح کلیا تضمن معرفی شخصیت آسیه از زمان موسی تا لحظه شهادت، در ادامه به جایگاه الگوئی آسیه، به عنوان یک زن نمونه پرداخته شده وشاخص ترین زمینه های الگوئی وی، برای زنان و مردان مومن معرفی شده است از قبیل:الگوی صبر واستقامت، الگوی بی اعتنایی به امور دنیوی وعدم فریفتگی به آن وغیره... همچنین به تفصیل فضایل وکرامات آسیه ونیز ویژگی ها وخصوصیات آن حضرت پرداخته شده است.از خصوصیات آسیه می توان به عدم تاثیرپذیریش از محیط اطراف و حجت قرار داده شدن وی، برای همهانسان ها، اشاره کرد. در تحلیل علل یاد آسیه، در سوره قصص می‌توان گفت، با توجه به اینکه نزول اینسوره تقریبا نزدیک با سال وفات حضرت خدیجه (س) است به احتمال قوی، یاد وی در این سوره تعریضی است به حمایت ها و فداکاری های خدیجه(س) از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله. منشأ ایمان و کمال آسیه را می توان در علم و معرفت بالای وی، دعا وتضرع خالصانه اش به درگاه الهی و غیره ... دانست.با توجه به آن که نقش الگوئی آسیه، تنها به زنان محدود نبوده، بلکه مردان را نیز شامل می شود از این رو، مشاهده می شود قرآن در سوره تحریم ، در مقام معرفی وی به عنوان الگو، از تعابیر مذکر استفاده کرده است، چرا که این تعابیر هر دو گروه از انسان ها ،اعم از زن ومرد را، شامل می‌شود در حالی که تعابیر مونث ناظر به زنان بوده وفقط، به آنها اختصاص دارد . قرآن از آسیه در دو جا با عنوان( إمرأه فرعون ) یاد کرده، نه زوج فرعون، در تحلیل علّل این امر باید گفت، از آنجا که ایمان وعقاید توحیدی آسیه وکفر وطغیان فرعون، آیتِ زوجیت ، میا ن آنها را از بین برده بود، از این رو، تعبیر به إمرأه شده است نه زوج. در مورد نحوه یاد آسیه در قرآن، که وی را،در نقطه مقابل زنان لوط ونوح قرار داده است می توان اموری چون: نقش اختیار در سرنوشت انسان وعدم جبر او، مسئول بودن همه انسان ها وغیره ... استنباط کرد.

نماز عبادت بزرگی است که در راس عبادات قرار گرفته است و از ارکان دین است. آیات قرآن از جمله 45 / عنکبوت و 114 / هود با صراحت از مقاوم و جایگاه این عبادت را بیان کرده اند. حالیات نماز خشوع و خصوع است و خشوع بهترین حالت قرار گرفتن انسان در برابر معبوب خویش است و بنابر معرفی قرآن، نماز مومنین چنین حالیاتی را دارا است (1-2/مومنون)میزان توجه و ایمان به خدا در گرو اهمیتی است که انسان برای نماز قائل می شود و بدین لحاظ قرآن بارها به محافظت بر این عبادت تاکید می کند (92/انعام) در مقابل از نشانه های منافقان از روی ریا و با کسالت برگزار کردن نماز (142/نساء) ذکر شده است و سستی کنندگان در امر نماز (4-6/ ماعون) هشدار داده شده اند.با مراجعه به این آیات به اهمیت و اساسی بودن دو رکن خلوص و خشوع می توان پی برد. با توجه به آداب و شرایطی که در آیات مختلف برای نماز امده، می توان نتیجه گرفت که هر نمازی مورد قبول خداوند و مایه فلاحت و رستگاری نمی گردد. چنان چه که مصلین در آیه 4-6 ماعون، مورد ذم و نکوهش قرار گرفته اند. پس در مواردی که نماز با رعایت شرایطش اعم از ظاهری با صحت (طهارت، اعتدال در صورت، زینت، .. ) و باطنی با قبول و کمال نماز (اخلاص، خضوع، تعقیبات، اعتقاد به روز رستاخیز، نماز اول وقت خواندن، ... ) و در کمال اخلاص و حضور قلب که روح و حقیقت نماز است که ضورت گیرد. مورد پذیرش درگاه احدیت واقع خواهد شد

چکیده:مبانی تفسیر همان زیر ساخت ها و اصول بنیادین است که هر مفسری تفسیر خود را بر پایه آنها بنا می نهد. تأثیر مبانی در تفسیر قرآن آن چنان است که هر نوع موضع گیری در خصوص آنها موجودیت تفسیر و یا روش و قواعد تفسیر را تحت تأثیر قرار می دهد، و در نهایت، رویکردها و مکتب های مختلف تفسیری رااز هم متمایز می نماید.امامان معصوم(ع) به عنوان مفسران حقیقی قرآن در بیان تفسیر قرآن، به مبانی خاصی تکیه کرده و به تفسیر قرآن کریم می پرداختند. با توجه به بروز و گسترش فرقه هاو نحله های مختلف فکری و عقیدتی از جمله باطنیه واشاعره و پیدایی قرائت های مختلف قرآن در عصرامام صادق؛ برضرورت بررسی، شناخت و معرفی مبانی تفسیری،آن امام همام افزوده می شود.مبانی تفسیر،از یک منظر به مبانی صدوری و مبانی دلالی بخش پذیر است. مبانى صدورى،از صدور قرآن موجود از ناحیه‏ى ذات اقدس حق تعالى و وحی آن به پیامبر(ص) و ابلاغ آن توسط پیامبر به مردم بحث می کند،مثل وحیانیت الفاظ. مبانى دلالى،آن است که فرآیند فهم مراد خداوند از متن را سامان مى‏دهد،مثل فهم پذیری قرآن.مبانی مورد بحث در این نوشتار که به روش استقراء، از روایات امام صادق (ع) به دست آمده است،عبارت انداز: وحیانی بودن الفاظ، فهم پذیری قرآن، ذو بطون بودن قرآن، اشتمال قرآن بر آیات محکم و متشابه، آگاهی راسخان در علم از تأویل آیات متشابه، تفسیر قرآن بر اساس قرائت واحد واقعی، جامعیت قرآن، جاودانگی و جهانی بودن قرآن، عدم تحریف قرآن.واژگان کلیدی: مبانی تفسیر، امام صادق(ع)، علوم تفسیر، مبانی تفسیر اهل بیت

تربیت که به‌معنای شکوفا نمودن استعدادهای انسان به سمت کمال و ارزش‌ها، برای رسیدن به قرب الهی می‌باشد، یکی از اهداف اصلی انبیای الهی است. آیات قرآن کریم هم با توجه به نیاز انسان، اهتمام جدی در پرورش سالم و تربیت او دارد. عوامل تربیت، نقش پیش‌گیرانه، بازدارنده و هدایت‌گرانه دارند، و با توجه به جنبه‌های زیستی، اجتماعی، روانی و طبیعی انسان‌ها و هدف‌های او، نقش خود را ایفا می‌کنند. انسان واجد دو دسته از ویژگی‌ها می‌باشد؛ از یک‌سو، ماهیت دوگانه‌ای دارد که متشکل از روح و جسم است، و همچنین برخوردار از آزادی و اختیار، ظرفیت یادگیری و فطرت الهی می‌باشد که می‌تواند در سایه آن‌ها به مقام خلافت الهی برسد؛ و از سوی دیگر، واجد برخی از خصوصیات غیرارزشی مثل ضعیف بودن، ستمگری، نادانی، ناسپاسی، مال‌دوستی، حرص، طغیانگری، غفلت، ناامیدی، تنگ‌نظری، فخرفروشی و نفس اماره می‌باشد. با توجه به این ویژگی‌های دوگانه، انسان اختیار دارد تا به سمت کمال یا شقاوت حرکت کند. یکی از عوامل تربیتی انسان، محیط زندگی اوست، که متشکل از خانواده، دوستان و الگوهای مختلف می‌باشد. معاشرت با آنان بیشتر در دوران کودکی و نوجوانی به‌طور مستقیم اثرگذار خواهد بود. ایمان نیز به‌معنای اعتقاد و باور درونی، با ایجاد هدف، آرامش خاطر و بهبود روابط اجتماعی، موجب هدایت و تربیت انسان می‌شود. یکی از مظاهر ایمان، عبادت خدا است که آثار تربیتی بسیاری همچون پرهیز از خودخواهی، مصونیت از گناه، تقویت روح و اراده و ایمان برای مواجهه با مشکلات را به‌همراه دارد. بشارت و انذار نیز عامل دیگری برای تربیت انسان است، که آمادگی بیشتر برای پیمودن راه، و جلوگیری از خطاها و اشتباهات را به‌همراه دارد. همچنین امتحان و ابتلا، از دیگر عوامل تربیتی است که با رشد و شکوفایی استعدادها، بازگشت به فطرت الهی، جداسازی مومن و کافر، تعقل و تفکر، خداشناسی، سنجش و کنترل امور به تربیت انسان کمک می‌کند.

در قرآن مجید، آیاتی وجود دارد که در عظمت و شأن اهل‌بیت? نازل شده است و یکی از مباحث مهم در تفاسیر شیعه و اهل سنت توجه به آیاتی است که راجع به فضایل این بزرگواران است. در این پژوهش دیدگاه ابواسحاق ثعلبی(م427ق) در مورد آیات نازله در شأن اهل‌بیت? مورد بررسی قرار گرفته است.فصل اول مربوط به «کلیات تحقیق» و «مفهوم شناسی اهل بیت» است. فریقین در این‌که منظور از اهل‌بیت رسول خدا? چه کسانی هستند دچار اختلاف شده‌اند؛ شیعه معتقد است که اهل‌بیت رسول خدا? دوازده امام معصوم و حضرت زهرا سلام الله علیها است؛ ولی اهل سنت مصادیق فراوانی از جمله همسران رسول خدا?، بنی هاشم، اهل مسجد و... را ذکر نموده‌اند.در فصل دوم زیست‌نامه مولف و تفسیر ایشان مورد بررسی قرار گرفته است. ابواسحاق ثعلبی نیشابوری مفسر شافعی مذهب قرن پنجم از برجستگان در تفسیر، حدیث و ادب است. ایشان نزد اساتید بزرگی به فراگرفتن علم پرداخته است. ثعلبی دارای تألیفات متعددی است اما بیشترین شهرت وی مربوط به تفسیر ایشان است که در دوره‌های بعد، افراد بسیاری از این تفسیر تأثیر پذیرفتند.در فصل سوم به آیات امامت و ولایت از دیدگاه ثعلبی پرداخته شده است. ابو اسحاق ثعلبی در مورد آیات امامت و ولایت به سه روش عمل می‌نماید: در برخی از موارد آیه را در مورد امام? می‌داند و به دفاع از آن می‌پردازد. در موارد دیگری آیه را در مورد امام علی? می‌داند ولی مصادیق دیگری نیز همراه آن نقل می‌کند. سوم بدون این‌که بیان کند آیه در مورد امام علی? است، از آن عبور می‌کند.فصل چهارم مربوط به فضایل اهل بیت? در تفسیر ثعلبی است. ثعلبی در مورد آیات فضایل اهل بیت?و آیات فضایل امام علی? به همان شیوه پیش عمل نموده است؛ در مواردی آیه را در مورد اهل بیت? و امام علی? می‌داند و با ذکر روایات و اشعار آنها را تأیید و به دفاع می‌پردازد. در موارد دیگری علاوه بر نقل فضایل اهل بیت?، مصادیق دیگری نیز در ذیل آیات مربوطه بیان می‌کند.

چکیده :امت اسلام پس از پیامبر اکرم 6 ، با گذشت اندک زمانی به فرقه ها و گروه های زیادی منشعب شده و هر گروه نیز دارای افکار و اندیشه های خاصی گردیدند و دانشمندانی در میان خود پرورش دادند. اگر چه همه این فرقه ها اصول توحید ، نبوت و معاد را پذیرفتند؛ لیکن در برخی از مسائل کلامی مانند مساله جبر و اختیار چند دسته شدند و هر گروه راهی و مسلکی را برگزیدند و گاهی در مسایلِ اختلافی کار را به جایی رساندند که رو در روی یکدیگر ایستاده و به جنگ با یکدیگر پرداختند. هر چند که اکنون از اکثر آن فرقه ها، جز نامی باقی نمانده، لیکن از میان آن فرقه ها دو گروه شاخص و شناخته شده تر بوده و پیروان خود را تا این زمان نیز حفظ کرده اند و آن دو گروه عبارتند از :1.شیعیان که خود چند فرقه شدند که مهمترین آنها شیعه امامیه یا همان شیعه دوازده امامیمی باشند که ولایت و امامت امام علی ابن ابیطالب 7و یازده امام پس از او را پذیرفتند .2.اهل سنت که خود به چند دسته معتزله، اشاعره و... تقسیم شدند. از میان مذاهب اهل سنت، معتزله قائل به اختیار مطلق بوده و معتقد بودند انسان مالک اعمال خود بوده و غیر از این اعتقاد را مخالف عدل خداوند می دانستند. در مقابل اشاعره دقیقا نظری مخالف گروه اول داشته و به جبر مطلق اعتقاد داشته و معتقد بودند چون خداوند قادر مطلق می باشد پس همه افعال انسان، لاجَرم با اراده و اختیار مطلق او انجام می شود و انسان واسطه ای بی اختیار بیش نیست. معتزلیان تا قرون ششم و هفتم نیز پیروانی داشتند اما پس از آن، دیگر جز نامی از آنها در کتابهای تاریخ باقی نماند و تقریبا تمامی اهل سنت مکتب اشعری را به عنوان مذهب رسمی خود انتخاب کردند. آنچه اکنون در عصر حاضر در میان تفاسیر معاصر اهل سنت مشاهده می شود این است که هر چند ایشان اسماّ معتقد به مکتب اشعری هستند؛ لیکن در مساله جبر و اختیار همانند شیعه قائل به اختیار نسبی( امربین الامرین)گشته اند.هدف ما در این تحقیق، اثبات ادعای خود بوسیله مقایسه تفسیر آیات مربوطه در تفسیر کبیر فخر رازی و برخی تفاسیرِ معاصرِ کلامی اهل سنت(التحریر و التنویر،فی ظلال القران،المنار و محاسن التاویل) می باشد.واژگان کلیدی: جبر و تفویض، امربین الامرین، علم الهی، قضا و قدر، امام فخر رازی

فهم‌ دقیق قرآن مانند هر کلام دیگر نیازمند ضوابط و قواعدی است که پایه‌های اساسی استنباط و فهم آن به شمار می‌آید و بر هر مفسّری لازم است قبل از پرداختن به تفسیر، قواعد و ضوابطی در نظرگیرد و بر اساس آنها به تفسیر قرآن بپردازد تا تفسیری که می‌خواهد از آیات قران ارائه دهد تفسیر حقیقی باشد و به مفاد واقعی و استعمالی و مراد آیات خداوند دست پیدا کند قواعدتفسیر عبارت است از دستور العمل کلی مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی‌اند که مفسر با رعایت آن در ورطه تفسیر به رای گرفتار نشده و در نهایت بتواند تفسیری ضابطه مند و صحیح ارائه دهد. یکی از تفاسیری که آیات قران را تا حدی بر اساس قواعد تفسیر تبیین و تفسیر کرده تفسیر روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن است. ابوالفتوح رازی در این تفسیربه قرائت صحیح توجه داشته است ایشان ترجمه آیات را بر اساس قرائت حفص وگاه نیز موافق با قرائتهای دیگر بیان می-کند و در اکثر موارد به قرائت حفص متعرض می‌شود مفسّر در توجه به مفاهیم کلمات به آیات، روایات، سخن لغت شناسان و فرهنگ عامّه توجه داشته و روش وی در توجه به قاعده ادبیات عرب شایسته و در خور تحسین است استفاده فراوان از اشعار عرب در قاعده توجه به ادبیات عرب از نقاط قوّت روش تفسیری وی محسوب می‌شود همچنین مفسّر در تفسیر آیات از انواع قرائن که موجب فهم صحیح آیات می‌شود بطور گسترده استفاده‌کرده است. شیخ ابوالفتوح تلاش نموده تا در تفسیرش از مستندات قطعی یا اطمینان آوراستفاده نماید لذا می‌توان‌گفت تا حد امکان به قاعده علم و علمی توجه داشته‌اند ازویژگیهای دیگر روش تفسیری مفسّر توجه به انواع دلالتها بوده هر چند تصریحی به نام مصطلح آنها نداشته است. واژگان کلیدیتفسیر، قواعد تفسیر، ابوالفتوح‌ رازی، تفسیر روض‌الجنان‌ و روح الجنان، روش تفسیر.

آنچه در این رساله مورد بحث و بررسی قرار می گیرد هدف بعثت انبیاء در قرآن است که در طی پنج فصل به بخش مهمی از اهداف و مطالب و مباحث که رابطه نزدیک با هداف انبیاء دارد پرداخته شده است. در فصل اول تعریف لغوی و اصطلاحی واژه های کلیدی بحث و کلیات آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم بحث از انسان و نیازهای معنوی است که مشتمل بر مباحثی همچون 1-هدف از خلقت انسان 2-ارتباط بین بعثت انبیاء و هدف از خلقت انسان 3-برای هدایت انسانها در مسیر حق تنها هدایت تکوینی و فطری کافی نیست 4-نقشدین در زندگی انسانها 5-نیاز جوامع انسانی به قوانین آسمانی 6-انسان قانون گذاری دقیق نیست و برای وضع قانون به آمدن پیامبران نیاز است. در فصل سوم که مهمترین بخش این رساله است هدف بعثت انبیاء که نتیجه آن هدایت و تکامل انسانهاست مورد بررسی قرار گرفته است که آن اهداف عبارتند: 1-توحید 2-تعلیم 3-تربیت 4-اقامه قسط و عدل 5-آزادی انسانها 6-نجات از ظلمات 7-بشارت و اندرز 8-اتمام حجت 9-رفع اختلاف 10-تذکر و یادآوری 11-دعوت به حیات و زندگی انسانی. فصل چهارم که عنوان آن اصول کلی دعوت انبیاء است مشتمل بر مباحث ذیل است: 1-همه پیامبران در یک مسیرند 2-مبانی وحدت و همبستگی ادیان الهی 3-آیا هدف بعثت انبیاء تنها جنبه اخروی دارد یا دنیا را نیز شامل می شود 4-زندگی بشر به این دنیا منحصر نیست. و در فصل پنجم به بخشی از شبهات منکران بعثت پاسخ داده شده و در پایان نتیجه ای از کل مطالب فصلهای پنجگانه ارائه شده است.

این پژوهش، سخنان اهل بیت علیهم السلام را در مباحث اعجاز قرآن محور قرار داده است؛تا در این راستا جنبه هایی از اعجاز این کتاب شریف مورد بررسی قرار گیرد. در باب اعجاز قرآن سوالاتی مطرح است؛ از جمله این که راز تنوع معجزات پیامبران در چیست؟تفاوت قرآن با معجزاتسایر پیامبران به چه جهت است؟ چگونه می توان اعجاز قرآن را به اثبات رساند؟ قرآن از چه جهاتی معجزه است؟ پاسخ به این پرسش هاچارچوبه این پژوهش راتشکیل می دهند. فصل اول کلیات پژوهش است و فصل دوم بیان می کند که اهل بیت علیهم السلام تفاوت معجزات پیامبران را تناسب آن با علوم و فنون زمان دانسته اند، معجزه پیامبر خاتمصلی الله علیه وآله خاتم نیز در اوج شکوفایی ادبیات عرب بود وخطابه و کلام بودن آن شرایط پاسخگویی آن را به همه ی جهانیان تا قیامت فراهم کرده است.در کلام اهل بیت علیهم السلام از مهمترین تفاوت های قرآن بامعجزات سایر پیامبران،جامعیت، جهانی، جاودانی، کلام وحی بودن معجزه وگویایی است. در فصل سوم آمده است که اهل بیت علیهم السلام برای اثبات اعجاز قرآن این گونه استدلال کرده اند: قرآن، در آیاتی مخاطبان را به همانند آوری دعوت کرده است؛ اما در عین تلاش جدی از سوی مخالفان جهت پاسخگویی به تحدی های قرآن، هیچ کس یا گروهی، در هیچ جهت نتوانسته است نظیر قرآن را بیاورد، و این دلیل بر سرچشمه گرفتن قرآن از نیرویی فوق بشری است. جهات یا وجوه اعجاز قرآن در بیان اهل بیت علیهم السلام در دو بخش درون متنی و برون متنی طبقه بندی شده است؛ در فصل چهارم وجوه برون متنی اعجاز قرآن بحث شده است؛ با رد نظریه صرفه،امی بودن آورنده قرآن را تنها وجه قابل قبول در وجوه برون متنی اعجاز قرآن معرفی کرده است؛ یعنی علاوه بر متن ومحتوای عالی قرآن آورده شدن آن توسط شخصی درس ناخوانده اعجاز قرآن را قوی تر و عظیم تر می کند. در فصل پنجم وجوه درون متنی اعجاز قرآن در دو بخش بیانی ومعنایی آمده است. آنچه از کلام اهل بیتعلیهم السلام به دست می آید ملال آور نبودن قرآن و فزونی بهجت و نشاط انسان با خواندن و شنیدن بیشتر قرآن است؛ که می توان از وجوه بیانی اعجاز قرآن شمرد. اهل بیت علیهم السلام بیشتر به وجوه معنایی قرآن تأکید کرده اند؛ عدم احصاءمطالب قرآن با شرح وتفسیر،عدم اختلاف و تناقض در آیات قرآن، اشتمال بر علم و معرفت،هدایت گری، خبرهای غیبی و اتقان نظام تشریع و قانون گذاری از جمله وجوه معنایی اعجاز قرآن است که یا به طور صریح یا به دلالت التزامی در کلام اهل بیت علیهم السلام دیده می شود.