جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت رفتار اخلاق­‌مدارانه زمامدار پیش از به دست گرفتن حکومت و مدیریت و تطبیق آن با پس از رهبری­‌اش می­‌تواند سیاست­‌های اخلاقی و میزان صداقت وی در عملکردهای بعدی­‌اش را تبیین و برجسته­‌تر بنمایاند. امام­ علی علیه السلام در قامت یک زمامدار می­‌کوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر هر مقوله­‌ای نشان دهد آموزه­‌های اسلامی مورد تأکید در خلافتش، همانی است که در دوره پیش­ از حکومتش قابل رفتارشناسی است. جنگ با خوارج، گرچه پیامدهای ناگواری ایجاد کرد، اما رهبری اخلاق­‌مدار می­‌کوشد ابتدا با اصول اخلاقی مناسب، از بروز جنگ پیش ­گیرد و پس از جنگ نیز با رفتار اخلاق­مدار با دشمنان خویش، نشان دهد که انسانیت برمحور اخلاق­ بر دیندار بی­ اخلاق ترجیح و برتری دارد. مقاله پیش­‌رو به تبیین تئوری نوین در حوزه تئوری­‌های رهبری پرداخته است. یافته­‌های این پژوهش که با رویکردی توصیفی و تحلیلی و بیشتر بنابر منابع اهل­ سنت صورت پذیرفته است، چنین تبیین می­‌کند که گزاره­ه‌ای این اخلاق­‌مداری و نیز کارکرد سلبی و ایجابی این رفتار می­‌تواند جامعه تحت امر زمامدار را اخلاق­‌محور سامان دهد، گفت­ و گو بر پایه گزاره­‌های خاصِ اخلاق­‌مدار، تن دادن به خواسته­‌های اصلاح­ گرایانه بنابر بر اقتضائات موجود، استفاده از راهکارهای مناسب برای اسکات خصم جهت ممانعت از تشنّج بیشتر جامعه، حفظ حرمت کرامت انسانی و پاسداشت حقوق افراد مخالف و شبه مخالف نه بر پایه خویشاوندی و سابقه حضور در عرصه­‌های مختلف سیاسی، می­‌تواند کشمکش به وجود آمده در جامعه را با رفتار اخلاق­­‌مدار زمامدار دفع کند.

بشر در طول تاریخ، استدلالات مختلفی را برای تحکیم ادعاها و استوارساختن عقایدش برگزیده است. هم‌اکنون به نظر می‌رسد شیوه‌های استدلالی استقرایی ـ آماری، دستاوردهای جدیدی برای علم کلام به ارمغان آورد. هدف اصلی این پژوهش، اثبات حقانیت مذهب شیعۀ اثنی عشری با رویکردی نوآورانه است؛ در این مسیر از مطالعات کتابخانه‌ای با رویکردی تحلیلی - اکتشافی بهره برده شد. در این پژوهش با بهره‌گیری از اخبار و اطلاعات به‌دست‌آمده از اهل ‌سنت یا غیرمسلمانان، تجربۀ زیستی یک نسل بلافصل چهارده‌گانه، پیمایش و چنین تبیین شده که کمالات و فضائل انسانی به‌نحو شگفتی در این خانوادۀ دویست‌وپنجاه ساله، یکی پس از دیگری تکرار شده است؛ به گونه‌ای که در هیچ‌کدام از نسل‌های پادشاهی یا روحانی چنین شکوهمندی مستمری مشاهده نمی‌شود. استمرار این وضعیت در طول دو قرن و نیم و با فشار و تعقیب حاکمان ستمگر، این گزاره را تقویت می‌کند که قدرتی فراتر از تنظیمات بشری، چگالش فضائل را در این نسل اراده کرده است؛ چه آنکه هر یک از ابنای بشر درنهایت می‌توانند در سطح فرزندان و نوه‌های خود مداخله کنند و نه در دامنۀ چندین نسل بعد از خود! این پژوهش، استنباط احتمالاتی مذکور را رهیافت جدیدی در دریافت حقانیت شیعه، فراروی جامعۀ علمی نهاده است.

مقتل الحسین (ع) موجود در المعجم الکبیر طبرانی از جمله مقاتل برجای‌مانده و قدیمی است که البته همچون دیگر کتاب‌های تاریخی و روایی از هجمه تحریفات عاشورایی مصون نمانده، و خواننده را در برخی مطالب مربوط به عاشورا در تردید قرار می‌دهد. گرچه طرق حدیثی کتاب‌های وی مسند و متصل است، اما با بررسی متنی روایات می‌توان دریافت که مؤلف با بیان اخباری خاص، سعی در نشان‌دادن رویکردی دارد که هدف اصلی نهضت امام را تحت تأثیر دیدگاهی ویژه قرار دهد. دیگر عالمان اهل‌ سنّت نیز این دیدگاه را از شخصیتی مانند طبرانی گرفته‌اند. لذا برخی از ایشان مانند ابن‌عساکر و ذهبی این روایات را با لعاب بیشتری نقل کرده‌اند. روایاتی که بیشتر مربوط به حوادث خارق‌العاده و غیرطبیعی پس از شهادت امام است سرمنشأ ایجاد دیدگاه طبرانی است. این مقتل علی‌رغم اخبار منفرد نسبت به دیگر کتب تاریخی یا حدیثی، بعضاً با وقایع مسلّم یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار است و گاه ضمن ضعف جدی سند و متن و تناقضات و تعارضات عقلیِ جمع‌ناپذیر، شأن امام معصوم (ع) یا خاندان معصومان (ع) را مخدوش کرده و پایه‌های نااستواری برای تحقیق پیش‌ روی عالمان فریقین در قرن‌های بعد از خود قرار داده است. می‌توان گفت شیعه تأثیرپذیرترین مکتبی است که از این روایات خوشه‌چینی کرده است. در این بررسی با روش کتاب‌خانه‌ای و رویکردی تحلیلی‌انتقادی کوشیده‌ایم پس از توضیحاتی چند درباره کتاب وی، به برخی از این هجمه‌های تحریفی اشاره کنیم و بنیان‌های تاریخی و روایی‌اش را بکاویم.

در برخی روایات شیعی برای حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) علی‌رغم بیان مهریه متعارف و مادی، «مهریه­ای معنوی» در نظر گرفته­ شده که بیانگر گونه­ای از مهریه­ای هبه­ای از سوی خداوند است. بخشی از دنیا و بخشی از آب­های دریاها و رودها در زمره این «صداق معنوی» نیز قرار گرفته­اند. قدر متیقّن روایات و مجموعه قرائن نشان می­دهد که این هبه و هدیه، چنان‌که عرف به زوجین می­بخشد و امری رایج تلقی می­شود، قابل پذیرش است، اما در مفاد این مهریة هبه ­شده از سوی خداوند به ایشان مناقشه است. لذا توجیه این احادیث به «مهریه معنوی» را نیز برنمی­تابد. برآیند تحقیق پیش­رو حاکی از آن است که این احادیث با محتوای مزبور در کتاب‌هایی چون کافی و الهدایةالکبری­ به عنوان کتاب­هایی شاخص در نقل این­ احادیث، ضمن منقبت­خواهی برای مقام حضرت فاطمه(سلام الله علیها) و ضعف موجود به خاطر وجود راویان غالی و نیز تعارض مستقر و یا تناقضات، از نظر فقهی صحیح به نظر نمی‌رسند. ضمن اینکه می­توان بن­مایه­های آن را در اسرائیلیاتی در منابع سنّی از قول کعب­الأحبار و دیگر همگنانش یافت که به برخی از رودها و دریاها فضیلتی دوچندان بخشیده­اند. این مقاله با رویکردی تحلیلی ـ انتقادی می­کوشد تا سند و تمام طرق آن را در منابع شیعی در سنجه نقد نهد و در تلاش است با کاوش در دیگر مصادر و یافتن بسامد و گونه­های حدیثی و تاریخی، آن­ها را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد.

یکی از مباحث گسترده در حوزه تاریخ قرآن، بحث کتابت و جمع آن است. بیشتر دانشوران اسلامی علی رغم پذیرش نگارش قرآن در روزگار پیامبر، پیدایش مصحفی واحد و رسمی را به دوران عثمان بازگردانده‌اند. اهمیت پرداختن به مصاحف عثمانی، واکاوی اعتبار و بررسی تردیدها و شبهات آن به جهت از میان رفتن اکثر مصاحف رایج عصر صحابه، موافقت صحابه و اهل بیت(ع) با توحید مصاحف و رواج نسخه‌های تدوین شده عثمانی تا عصر حاضر، دو چندان خواهد شد. مخالفت صحابه، وجود اغلاط، اختلاف و تغییر مصاحف عثمانی و اختلاف مصاحف صحابه با این مصاحف از جمله شبهات قابل توجه در این عرصه است. بیشتر این شبهات از سوی محققان جدید مسلمان و غیرمسلمان به عنوان بازپژوهی در روایات و گزارشات موجود با رویکردی تاریخی القا شده که اعتبار مصاحف عثمانی و در نهایت نسخ موجود از قرآن را مورد خدشه قرار می‌دهد. این مقاله با رویکردی انتقادی و شیوه توصیفی ـ تحلیلی، ضمن گزارش این شبهات، به نقد و بررسی هر یک از آن‌ها می‌پردازد. یافته-های این مقاله نشان می‌دهد که از آنجایی که مخالفت افرادی همچون ابن‌مسعود برگرفته از غرایضی خاص بوده، اغلاط و اختلافات مصاحف عثمانی با ارسال قاریان به همراه مصاحف جبران شده، ادعاهای این اندیشمندان بی‌اساس بوده و در آن همه‌جانبه نگریسته نشده است.

فهم صحیح از کلام امیرمؤمنان(ع)در گرو یافتن ابزار و مقدمات ورود به آن است که نیازمند دقت صحیح و شایسته­ ای است. به­ کارگیری این ابزار برای شرح متن نهج­ البلاغة می­تواند سهمی به­سزا و تعیین­کننده داشته باشد تا کلام امام علی(ع)صحیح تبیین شده و برتر تفسیر شود. اشراف بر منبع و سند، شناخت فضاوجغرافیای سخن، بیان سبب صدور، اهتمام به یافتن تاریخ ایراد کلام، مشخص ساختن مخاطب و شخصیت­های گوناگون و نیز ارائه موضوعات و اهداف کلی سخنان، مهم­ترین ابزارهایی است که مفسّران و شارحان تا به امروز بدان نظر داشته تا سخن امام در جایگاه خویش خوش نشیند. البته گاه همین ابزارها وقتی در کنار پیش فرض­ها و باورهای برخی شارحان قرار گرفته، نتیجه ­ای عکس را مواجه بوده ­ایم، این مقاله می‌کوشد با روش و رویکردی تحلیلی به روند شرح و تفسیر مفسّرانی چون ابن ­ابی الحدید، ابن­ میثم، میرزا حبیب خویی، شوشتری و مغنیه در این عرصه توجه نشان دهد؛ در صورت وجود کم­ دقتی­­ به عناصر پیش­ گفته ضمن تذکّر به تصحیح آن بپردازد. یافته­ ها نشان می­دهد که با توجه به ساختار متنی و شکلی نهج‌البلاغه بدون مقدمات ورود به متن امکان فهم صحیح از متن نهج ­البلاغه میسّر نیست و شارحان مذکور گاه از این عناصر غفلت ورزیده ­اند، در نتیجه شرایط واژگونه تفسیر کردن کلام امام را فراهم ساخته ­اند.

درک صحیح شخصیت، خلق­وخوی و استعدادهای مخاطبان یکی از مهم­ترین عوامل دخیل در انتخاب شیوه­های کارآمد و اثر‌گذار تربیتی است؛ لذا شناخت مخاطب یکی از ارکان اساسی در تأثیرگذاری شیوه­های آموزشی­ـ­تربیتی به‌شمار می­رود. ‌نهج‌البلاغه به‌عنوان مجموعه­ای از سخنان بلیغ امیرمؤمنان(ع)، با تکیه بر این نگاه که رسالت امام در سمت‌وسوی تربیت صحیح جامعه، رشد و تعالی انسان است، بهترین راهنما در جهت شناسایی شیوه­های تربیتی مناسب با ویژگی­های مخاطبان است. روش این پژوهش، به لحاظ هدف، کاربردی و با روش توصیفی ـ تحلیلی است که تلاش کرده ارتباط ویژگی­های گوناگون مخاطبان همچون سنّ، میزان پذیرش، ویژگی­های اخلاقی و رفتاری، خصوصیات روحی، میزان عقلانیت، آگاهی­ها و باورهای مخاطبان در اتخاذ شیوه‌هایی تربیتی مانند همراهی گام‌به‌گام، ارائه معیار و الگو، موعظه، تنبیه و تشویق و ... موردبررسی و تحلیل قرار دهد. مربی‌ با اصلاح جایگاه آموزش و با کنار نهادن رفتار آمرانه که در پرتو شناختی صحیح از مخاطب صورت می­گیرد، راه رسیدن به تربیت شایسته را به‌صورت هموار طی نماید. یافته‌های این مقاله می‌تواند در مطالعات تربیت دینی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

یکی از راه‌های اطمینان به صحّت یک گزارش تاریخی، نزدیکی زمانی آن گزارش به واقعه است. فاصله زمانی و دخالت حلقه‌های واسطه در نقل هر واقعه، ذهنیت‌های غیرواقعی، دروغ‌ها و تحریف‌ها را در گزارش وارد می‌کند. در این میان، توجه به گونه‌های تألیفی درخصوص عاشورا می‌تواند عنصری برای نیل به روایت حقیقی عاشورا باشد. این مقاله تلاش می‌کند با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به انواع نگارش‌ها و سبک شان در این حوزه بپردازد و با معرفی ویژگی‌های هر‌گونه، آفت‌های عمده و اصلی این عرصه را که سبب برداشتی ناصواب از روایت راستین عاشورا شده، بررسی نماید. آفت‌هایی نظیر تقطیع، برداشت‌های ناصواب و فرقه‌گرایانه، بی‌توجّهی به اسناد و مبالغه سبب می‌شود روش‌ها و شیوه‌های اتخاذی در برگرفتن عناصر تألیفی در حوزه مقتل‌نگاری مخدوش شود. بدیهی است وقتی مقتل پژوه به نوع و سبک تألیفی مقاتل و آسیب‌های آنها توجه کند، می‌تواند بر اساس آن، به دور از کج اندیشی، تحلیلی صحیح از واقعه عاشورا ترسیم کند.

روضة الشهداء ملاحسین ‌کاشفی از آثاری است که در چگونگی نقل واقعه کربلا تأثیر فراوان گذاشته است. از سویی نیز به سبب اشتمال بر اخبار ضعیف، همواره در معرض نقد کلی محققان قرار گرفته است. مسئله پژوهش پیش‌ رو بررسی متفرّدات روایی او است که نخستین بار از این کتاب برخاسته و به دیگر منابع وارد شده است. مقتل ‌الحسین (ع) این کتاب، بعضاً با سنّت، عقل و عرف، وقایع مسلّم یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار بوده و گاه نیز شأن امام معصوم (ع) یا خاندان ایشان خدشه‌دار شده، به گونه‌ای که رکاکت معنوی سبب بی‌پایه‌دانستن گزارش وی خواهد بود. اهمیت پرداختن به این کتاب از این‌رو است که پایه نقل عالمان شیعه در پنج قرن پس از خود شد؛ ضمن اینکه شیعه را تحت تأثیر اعتقاداتی خاص قرار داده است. این مقاله با رویکردی تحلیلی و انتقادی، تحریف‌های مهم و برجسته آن را ارزیابی و نقد می‌کند.

شناخت رفتار اخلاق مدارانه زمامدار پیش و پس از به‌دست گرفتن حکومت می تواند سیاست های اخلاقی و میزان صداقت وی در عملکردهای بعدی وی را تبیین و برجسته تر بنمایاند. امام علی(ع)به عنوان یک زمامدار می کوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر هر مقوله ای نشان دهد آموزه های اسلامی مورد تأکید در خلافتش، همانی است که در دوره پیش از حکومتش وجود داشته است. امام به‌عنوان رهبری اخلاق‌مدار در جنگ صفین می کوشد ابتدا از بروز جنگ جلوگیری کند و پس از جنگ نیز با رفتار اخلاق مدار با دشمنان خویش، نشان دهد که انسانیت بر محور اخلاق بر دیندار بی اخلاق برتری دارد. این پژوهش با مداقه بر سیره‌ی امام علی(ع)به روش توصیفی تحلیلی نشان ‌می‌دهد، گفت وگو بر پایه گزاره های خاصِ اخلاق مدار، تن‌دادن به خواسته های اصلاح گرایانه بنابر اقتضائات موجود، استفاده از راهکارهای مناسب برای اسکات خصم به منظور ممانعت از تشنّج بیشتر جامعه، حفظ کرامت انسانی و پاسداشت حقوق افراد مخالف می تواند کشمکش به‌وجود آمده در جامعه را با رفتار اخلاق مدار زمامدار دفع کند.