جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تنگناهای اخلاقی (Moral Dilemmas )، موقعیتهایی هستند که در آنها فاعل با دو گزینه متعارض روبرو است که نمیتواند بر اساس هر دو عمل کند. کسانی که از وجود چنین موقعیتهایی طرفداری میکنند، معتقدند فاعل در این موقعیتها ناگزیر است مرتکب خطای اخلاقی (Moral Wrongdoing ) شود و اگر هر کدام از گزینهها را برگزیند، با احساسات منفی از قبیل احساس گناه (guilt) ، افسوس (Regret) و پشیمانی (remorse) مواجه خواهد شد. مخالفان تنگناها علیه وجود چنین موقعیتهایی استدلال کردهاند و معتقدند این موقعیتها، انسجام نظریه اخلاقی را زیر سؤال میبرند. آنها ادعا میکنند که نظریه اخلاقی خوب باید بتواند در هر موقعیتی برای فاعل راهنمای عمل (action guiding) باشد و نباید دستورات متعارض صادر کند؛ در حالی‌که تنگناهای اخلاقی، مثال نقضی برای راهنمای عمل بودن نظریههای اخلاقی هستند. مدافعان تنگناها که عمدتاً در چارچوب اخلاق فضیلتی استدلال میکنند، مدعیاند که نظریه اخلاق فضیلت، درعینحال که میتواند منسجم و راهنمای عمل باشد، تبیین مناسبی هم برای تنگناهای اخلاقی فراهم میآورد.

آنچه که دراین رساله بدان پرداخته شده آراء فلاسفه و متکلمان اسلامی است . فلاسفه، فیلسوفان بزرگ و صاحب مکتب و موثر برگزیده شده‌است . فارابی (معلم ث بوعلی (فیلسوف بزرگ مکتب مشائی) شیخ اشراق (فیلسوف بزرگ مکتب اشراقی) و صدرالمتالهین (فیلسوف بزرگ حکمت متعالیه) برگزیدگان نگارنده از خیل فلاسفه بوده‌اند . از متکلمین نیز سعی شده از مکتب ها و مشرب‌های مختلف کلامی آراء کسا به بحث گرفته شود که نشانگر تحولات و نحله‌های گوناگون کلامی در فرهنگ اسلامی بوده باشند. از غزالی (متکلم بزرگ سنی و اشعری که دست به احیای معارف دینی زده و آراء خاصی درباره شریعت داشته است) شیخ طوسی (متکلم بزرگ شیعی، در دورانی که کلام هنوز چندان با فلسفه درنیامیخته است) خواجه نصیرالدین طوسی (متکلم بزرگ شیعی که فلسفه را زرادخانه کلام قرار داده است) و قاضی عضدالدین ایجی (متکلم بزرگ اشعری) دراین رساله سخن گفته شده‌است .

اثبات این مسئله كه قرآن کریم موجود در دست مسلمانان، همان است كه خدای متعال بر پیامبر اکرم(ص) نازل فرموده، مستلزم اثبات مصونیت پیامبر(ص) در مراحل سه‌گانه تلقّی، ضبط و ابلاغ و مصونیت متن از خطا و تحریف در مقام كتابت توسط كاتبان و حفظ آن در طول قرون و اعصار تا عصر حاضر است. در صورت مصون ماندن وحی در سه مرحله اول، می‌توان ادعا کرد که مصونیت لفظی و معنوی قرآن کریم در مقام كتابت توسط كاتبان (مرحله چهارم) و حفظ آن در طول قرون و اعصار تا عصر حاضر (مرحله پنجم) در مسیر هموارتری قرارگرفته است. برای اثبات این فرآیند، باید به میزان کافی از دلایل عقلی، نقلی و شواهد تاریخی سود جست. در این راستا پرسش اصلی پژوهش این است که: جدای از سلسله دلایل عقلی و شواهد تاریخی، ادله نقلی؛ به‌ویژه دلایل قرآنی نزاهت متن و معنای قرآن از خطا و تحریف کدام است؟ نگارندگان در نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، با اتکا به آراء مفسرانی مانند فخر رازی، علامه طباطبایی، و جوادی آملی و تنی چند از مفسران دیگر؛ که با روی‌آوردی کلامی به تفسیر قرآن پرداخته‌اند، به پرسش مذکور پاسخ داده‌اند. نتیجه آن‌که در هشت موضع از قرآن کریم؛ یعنی آیه 9 حجر، 41 و 42 فصلت، 115 انعام، 15یونس، 82 نساء، 32 توبه، 7 تا 10 صافات و 26 تا 28 جن؛ به‌طور مستقیم به مسئله نزاهت قرآن از تحریف اشاره شده است.

این‌ مقاله‌ به‌ بررسی‌ نظریة فارابی‌ دربارة‌ سعادت‌ می‌پردازد. ابتدا مشخصه‌های‌ صوری ‌سعادت‌ بررسی‌ و نتیجه‌ گرفته‌ می‌شود که سعادت‌ برترین‌ خیر و بسنده‌ به‌ خود است‌. سپس ‌مؤلفه‌های‌ اصلی‌ سعادت‌ یعنی‌ فضیلت‌های‌ نظری‌، فکری‌، عملی‌ و اخلاقی‌ مطرح‌ و بررسی ‌می‌شوند. مؤلف‌ نتیجه‌ می‌گیرد که‌ دیدگاه‌ فارابی‌ دربارة سعادت‌ جزء نظریه‌های‌ غایت‌ جامع‌است‌ و از این‌ روی‌ تفسیر نظریه‌ سعادت‌ فارابی‌ به‌ عنوان‌ نظریه ‌عقلی‌ گرایانه‌ محض‌ نادرست ‌است‌. در پایان‌ به‌ برخی‌ از اشکال‌های‌ نظریه‌ سعادت‌ فارابی‌ اشاره‌ می‌شود.

سقط جنین یکی از مسایل جدی و مطرح در اخلاق پزشکی است و موافقان و مخالفان استدلال های بسیاری به سود یا زیان آن اقامه کرده اند. یکی از استدلال هایی که ضد سقط جنین اقامه شده است، استدلال از طریق بالقوگی است. برخی از فیلسوفان اخلاق، انسان را از لحظه لقاح انسان و شخص دانسته، سقط جنین را نادرست می دانند. برخی هم اگرچه جنین را از لحظه لقاح انسان نمی دانند، ولی با این حال سقط جنین را به لحاظ اخلاقی از همان لحظه لقاح در نگاه نخست، نادرست می دانند. این مقاله با این فرض که جنین از لحظه لقاح انسان به شمار نمی آید، بر ناروایی اخلاقی سقط جنین از همان لحظه لقاح استدلال می کند. این استدلال از طریق استفاده از مفهوم «بالقوگی» صورت می گیرد. در این مقاله علاوه بر تقریری از این استدلال سعی بر آن است که نقدهایی که بر آن وارد شده است را بیان کرده و به بررسی و نقد آن ها پرداخته شود.

یقین، از نگاه ملاصدرا تصدیق همراه با اعتقاد جازم و مطابق با واقع است که صرفاً با دستیابی به مبادی و اسباب به مدد اتصال نفس قدسی با ملائکه و دریافت علوم از آن ها فراهم می­آید. یقین از نگاه دکارت، وضوح و تمایز­ی که در حوزة روابط اعداد ریاضی و هندسی وجود دارد، در زندگی عینی و واقعی هم جاری است و همان معیار یقین است که با یقین عقلی به وجود نفس شروع شده سپس جسم اثبات می شود و نهایتاً به اثبات جهان خارج می­انجامد. در اندیشه الهیاتی هر دو، خدا معیار و پشتوانه یقین است. ملاصدرا با نگرش وجودی به مسأله یقین، یقین دکارتی را از بن بست عقل گرایی محض خارج نموده و با اعتقاد به اشتدادِ وجودی نفس و فعالیت و خلاقیت آن، مدعیِ تعامل حداکثری میان معرفت عقلی و شهودی است و نهایت مراتب یقین‌ را‌ به ساحت علم حضوری و شهودی می­رساند. مقالة حاضر با تبیین مسأله یقین در گذر اندیشه این دو فیلسوف به وجوه تشابه و تمایز این دو اندیشمند در مبانی و اصول این بحث اشاره دارد.

این مقاله به تبیین اصطلاح «شهود اخلاقی» در فلسفه می‌پردازد. پس از تبیین معنای لغوی شهود و سیر تطور معنای این واژه در انگلیسی و فارسی، چهار معنای متداول شهود در فلسفه توضیح داده می‌شود: 1. شهود افلاطونی یا عرفانی؛ 2. شهود مبادی معرفت؛ 3. شهود کانتی؛ و 4. شهود تجربی. سپس به بررسی اندیشه‌های متفکران شهودگرا در قرن بیستم پرداخته می‌شود. در این بررسی، تلاش شده با تتبع در آثار برخی از مهم‌ترین فیلسوفان اخلاق شهودگرا، دیدگاه آنان دربارۀ شهود اخلاقی بررسی شود و از این رهگذر، نشان داده شود که «شهود اخلاقی» در قرن بیستم چه ویژگی‌هایی داشته است. با برشمردن این ویژگی‌ها مشخص می‌شود که شهود اخلاقی، نه شهود افلاطونی یا عرفانی است، نه شهود کانتی و نه شهود تجربی؛ بلکه «شهود اخلاقی» یکی از اقسام «شهود مبادی معرفت» است.

یکی از نظریات بسیار مهم و چالش‌برانگیز خداباوری گشوده، دیدگاه خاص آن درباره صفت علم مطلق الهی است. خداباوری گشوده اذعان دارد که خدا عالم مطلق است، اما با این قید که علم خدا به افعال اختیاری که انسان در آینده انجام می‌دهد تعلق نمی‌گیرد. پذیرش اختیار مطلق برای انسان توسط خداباوران گشوده و پذیرش تعارض میان «افعال اختیاری انسان در آینده» با «علم پیشینی خداوند» سبب شده است که آنها علم پیشینی خدا به این افعال را انکار کنند. در عین حال، از نظر آنان عدم علم پیشینی خداوند به این نوع افعال، خدشه‌ای به علم مطلق او وارد نمی‌کند. خداباوران گشوده با ذکر انواع دیدگاه‌ها درباره علم خدا و بیان اشکالاتی که در این نظریات وجود دارد، دیدگاه خاص خودشان را اثبات می‌کنند و این دیدگاه را هم به لحاظ منطقی-فلسفی سازوارتر و هم به لحاظ مبتنی بودن بر کتاب مقدس سازگارتر می‌دانند. آنها، در یک تقسیم رایج و کلی، سه دیدگاه را قسیم دیدگاه خودشان می‌دانند که عبارت‌اند از «علم بسیط یا صرف»، «علم میانی» و «دیدگاه آگوستینی-کالونی». مدافعان خداباوری گشوده بعد از بیان اشکالات وارد بر هر کدام از این نظریات، که غالباً بر محدود شدن اختیار انسان، یا تعارض با کتاب مقدس تکیه دارند، نظریه خاص خودشان را تثبیت می‌کنند.

مطالعات میان‌رشته‌ای و افزایش سطح تعامل میان رشته‌های مختلف علوم انسانی در بررسی‌ها و مطالعات اخیر جایگاه ویژه‌ای یافته است. علل گرایش به الحاد نیز موضوعی است که امکان دارد از زوایای مختلف روانشناسانه، جامعه‌شناسانه و دین‌شناسانه بررسی شود. در این مقاله چرایی و چگونگی تأثیرگذاری علل غیرفلسفی مانند آسیب‌های عاطفی، روانی، تربیتی و فضای فکری و فرهنگی جامعه (که اغلب توسط روشنفکران رهبری می‌شود) بررسی خواهد شد تا مشخص شود که مداخلۀ عوامل غیرفلسفی تا چه اندازه در برگزیدن جهان‌بینی الحادی مؤثر است. پاسکویینی با استفاده از نظریۀ «پدر ناکارآمد» پروفسور ویتز، نقش عوامل روانشناسانه و اجتماعی را در گرایش به الحاد بررسی کرده است.