جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اشاره و تمرکز این نوشتار بر مقطعی از تاریخ اسلام است که در آن امام محمّد باقر (ع) به مدت 19 سال و امام جعفر صادق (ع) به مدت 34 سال ،رهبری و هدایت معنوی و سیاسی جریان شیعه امامیه را بر عهده داشتند.در این دوران،جریانات فکری و سیاسی خاصی به وجود آمد . امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق(ع) در مواجهه با هر کدام از این جریانات مواضع خاصی را ابراز نمودند که در برابر جریان حاکم اموی مبتنی بر اصل تقیه و در برابر سایر جریانات مهم فکری و سیاسی منطبق با اصلاح و روشنگری بود. از جمله جریانات مهم فکری و سیاسی تأثیرگزار آن دوران، فرقه مرجئه بوده است که با تفکر ارجاء ، قعود و جدایی"ایمان و عمل" و اصالت ایمان بدون عمل، به عنوان یکی از اولین جریانهای مذهبی و سیاسی جهان اسلام ،در واکنش به تعصب و سختگیری های خوارج و اختلاف نظر آنها با شیعه و موارد دیگر به وجود آمد.در این نوشتار که با روش تحقیق تاریخی،از نوع توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع پژوهشی و تحقیقاتی کتابخانه ای تهیه شده است،سعی گردیده ضمن اشاره کوتاهی به مفهوم لغوی و اصطلاحی و تاریخچه مرجئه و نیز تحلیل خاستگاه سیاسی و اعتقادی و مبانی و عملکرد این جریان فکری،به بررسی چگونگی مواجهه با مرجئه در سیره امام محمّد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) پرداخته شود.

محمد بن ابوبکر از معدود چهره های شاخص در تاریخ فرهنگ اسلامی است که اصالت و شرافت خاندانی و ایمانی را توامان در خود جمع کرده بود. از یک سو، پیوند نسبی او با ابوبکر، و از سوی دیگر، پیوند ولایی او با امام علی (ع) موجب شد که چهره وی در منابع شیعی و سنی بازتاب های مختلف یابد.چرایی بازتاب متفاوت چهره محمد بن ابوبکر در منابع فریقین، عمده ترین مساله ای است که این مقاله می کوشد با توسل به روش توصیفی - تحلیلی، به ایضاح آن همت گمارد و نشان دهد که تاریخ نگاری اسلامی، با عنایت به موقعیت دودمانی و ایمانی او، چهره دوگانه ای از وی ترسیم کرده است که از حیث ارزشی با یکدیگر برابر نیستند. این نابرابری که در قالب دو سیرت پاک و ناپاک از او بازتاب یافته است، ریشه در نوع نگرش منابع شیعی و سنی به زیست نامه و شجره نامه وی دارد که به مثابه ابزاری برای این ترسیم دوگانه، مورد بهره برداری قرار گرفته اند.

جامعه ی عرب در روزگاران پیش از اسلام به حیث ماهیت قبیله ای و نابرخورداری از حاکمیت سیاسی و نظم مدنی،متأثر از سنت هایی بود که روابط درونی و بیرونی قبیله را تنظیم می کرد.سطح متفاوت قدرت و اقتدار قبایل عدیده ی جزیرة العرب در روزگار جاهلی و زندگی مشحون از جنگ و ستیزی که طبیعت خشن عربستان بر ساکنان خود تحمیل می کرد و سنت و آدابی که جامعه ی قبیله ای عرب با خود داشت زمینه را برای افزایش بحران های اجتماعی هموار می کرد. پرسش اساسی که این مقاله حول محور آن سامان یافته،این است که در چنین شرایطی جامعه ی قبیله ای عرب،چه راهبردی را در مهار و یا فرو کاستن بحران اتخاذ می کرد؟یافته های این نوشتار بر این مفروض مبتنی است که جامعه ی قبیله ای عرب در نبود نظم و حاکمیت سیاسی متمرکز- که بتواند با سازوکارهای خویش به تنظیم و تعدیل مناسبات اجتماعی بپردازد- به اندیشه ی پی افکندن سنتی روی آورد که از آن به عنوان حلف یاد شده است. در این نوشتار سعی بر آن است تا با تکیه بر داده های تاریخی، به تبیین حلف و مکانیزم انعقاد گونه های مختلف آن و نیز کارکردهای ویژه ای که در جامعه ی عرب جاهلی از آن برخوردار بوده است،پرداخته شود.

حاکمیت عباسیان که محصول جنبشی انقلابی و حرکتی آرمان گرایانه بود، در نخستین مراحل استقرار خود، در برخورد با بازماندگان رژیم اموی شیوه های قهر آمیز و خشونت باری در پیش گرفت. طولی نکشید که با تغییر نگرش خلفای عباسی، شماری از کارگزاران رژیم پیشین، در دوره جدید به خدمت گرفته شدند، تا در مناصب اداری، نظامی و قضایی به ایفای نقش بپردازند.دگردیسی در رفتار عباسیان نسبت به امویان، عمده ترین مساله ای است که این مقاله می کوشد به روش توصیفی-تحلیلی به تبیین آن همت گمارد و نشان دهد که عباسیان با گذر از دوره «کرسی لرزان سیاست» که به حذف شماری از بازماندگان اموی انجامید، سیاست شمول گرایانه ای در پیش گرفتند، تا اقوام و طوایف مختلف، از جمله کارگزاران بازمانده اموی در میان اعراب شمالی و جنوبی را به زیر چتر فراگیر خود درآورند و از این ره گذر، مانع از بازتولید رقابت های کهن میان آن ها شوند و با تبدیل تهدیدها به فرصت ها، از تجربه و مهارت کارگزاران اموی در تنظیم و روال مند کردن امور اداری، نظامی و قضایی خویش بهره گیرند.

امام باقر-علیه السلام-(114-57 ه.ق.) و امام صادق-علیه السلام-(148-83ه.ق.) پنجمین و ششمین امامان شیعه، در دورانی به امامت رسیدند که به نسبت دوره های قبل و بعد، نسبتا به صورت آزادانه ای به نشر و ترویج اندیشه ها و تعالیم شیعی پرداختند.

نسب عباسیان، به عباسبن عبدالمطلب عموی رسول خدا (ص) وامیرالمومنین علی (ع)میرسد. آنانکه با شعار الرضا من آل محمد (ص) و ادعای وراثت و اهل بیت بودن پیامبر(ص)روی کار آمدند، فرزندان رسول خدا (ص) را (حسنیان و حسینیان) مانعی در برابر خود میدانستند. لذا آنها را در مضیقه قرار داده و به انحاء مختلف در پی نابودی ایشان برآمدند. که در این میان واکنش حسنیان و حسینیان متفاوت از هم بود. نسب حسنیان به امام حسن مجتبی (ع) میرسد. که ازدوفرزند ایشان بنام زید وحسن باقی ماندند،ودرتقابل باعباسیان وارد مناقشات سیاسی و درگیریهای نظامی شدند. و بدون محاسبه ،به قیام های ناسنجیده ای باادعای امامت وخلافت دست زدند. که هرکدام درمدت زمان کوتاهی پس ازهرقیام، سرکوب شدندوکاری ازپیش نبردند.اما سادات حسینی، به تبع از امامان شیعه ،به فعالیتهای فرهنگی تبلیغی و آموزش دینی روی آوردند، و با ناملایمات و سختی برخوردهای حکام عباسی و والیان آنها ساختند، و تقیه نمودند. و توانستند مبانی احکام دینی و اعتقادات اسلامی را حفظ نمودهو به نسلهای بعد برسانند. این پژوهش میکوشد ،تا با تکیه بر روشهای توصیفی تحلیلی تاریخی ،رفتارها و عملکردهای عباسیان را، در قبال حسنیان و حسینیان، و نحوه مقابله ایشان را با حکام عباسی مورد توجه و بررسی قرار دهد.کلید واژه:عباسیان، حسنیان، حسینیان، قرن دوم وسوم

سفارش کتاب الهی به اندیشیدن و تعّقل، موجب شد که موضوع عقل و جایگاه آن در حیات مسلمانان و میزان اعتبار آن در ترازوی شرع از همان آغاز رویش فرهنگ اسلامی مورد توجه دینداران قرار گیرد و به بالندگی تمدن اسلامیبینجامد. شیخ طوسی در طول زندگی پربرکتش با بهره‌وری از اساتیدی چون شیخ مفید و سیّد مرتضی با کسب کمالات، به زعامت جهان تشیع رسید و با تأسیس حوزه ی علمیّه ی نجف‌اشرف به تربیتبیش از سیصد شاگرد مجتهد تراز اوّل همّت گماشت. او متکلم، فقیه، اصولی و مفّسر یگانه ی جهان اسلام است. وی تفسیر و آثار کلامی و فقهی خویش را با استفاده از نقل و عقل در حوزه ی اعتقادی بر پایه یچهار اصل کتاب، سنّت، عقل و اجماع بنا گذاشته و به استخراج احکام شرعی پرداخته و راه اجتهاد و تفکّر را بر پایه ی استدلال منطقی و عقل گرایی اسلامی برای فقهای بعد از خود هموار نموده است. در این پژوهش تلاش شده تابه شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی و کتابخانه‌ای، ابتدا به بررسی اوضاع سیاسی- فرهنگی و حیات فکری شیخ طوسی پرداخته شود و سپس در خصوص عقل‌گرایی اسلامی،قرآن و عقلانیّت،امامت، حُسن و قبح و مسئله غیبتامام زمان –علیه السلام – از منظر شیخ طوسی مورد بررسی قرار گیرد .

فتنه های داخلی و مشکلاتی که فراروی حکومت نوبنیاد امام علی (ع) پدید آمد، ضرورت تشکیل سپاهی کارآمد را دو چندان می کرد. هرچند این سپاه می توانست به مثابهابزاری برای کنترل اوضاع و دفع فتنه ها عمل نماید اما بافت قبیله ای آن از استعداد تعارض و تنش های درونی برخوردار بود. پرسشی که این پژوهش حول محور آن سامان‌یافته این است که بافت قبیله‌ای سپاه امام چه نقشی در کامیابی‌ها و ناکامی‌های ایشان داشت و امام از چه منطقی برای کارآمدی بیشتر این بافت ناهمگون پیروی می‌کرد؟ مدعای این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی – تحلیلی و متکی به داده‌های مندرج در منابع تاریخی است، حکایت از آن دارد که امام می‌کوشید با تکیه‌بر عنصر (ایمان) و (جهاد فی سبیل الله) میان سپاه ناهمگون خود نوعی وحدت ایدئولوژیک پدید آورد و آنان را برای مقابله با دشمن مهیا سازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سپاه او نیز به همان میزان که از راهبرد امام متابعت می‌کرد، از قدرت فتح میدان برخوردار بود و به همان میزان که از راهبرد ایشان تخطی می‌نمود، میدان را به حریف واگذار می‌کرد.

تاریخ امامان نزاری پس از سقوط الموت، در هاله ای از ابهام فرو رفت.سالهای زیادی سپری گردید تا پژوهشگران به مطالعه ی آن پرداخته،گوشه هایی از حوادث مربوط به زندگی اسماعیلیان را عیان سازند. در این میان، در فاصله ای نزدیک دو قرن، امامان نزاری در روستای انجدان ساکن شدند.حضور امامان قاسم شاهی در انجدان باعث گردید،بررسی تاریخ این کیش در این دوران با تاریخ محلی این روستا،در هم آمیزد. بطوریکه بررسی هر یک از این تاریخ ها بدون در نظر گرفتن دیگری غیر ممکن است. از سوی دیگر آثار نزاریان و اسماعیلی،نیاز به کاوش میدانی داشت.در این تحقیق به بررسی علل انتخاب انجدان از سوی امامان نزاری به عنوان مقر امامت پرداخته شد. اهداف دیگر این پژوهش، مشخص نمودن امامان نزاری مقیم انجدان و حوادث مربوط به آنها بود. بررسی تاریخ محلی این روستای کهن در کنار تاریخ امامان قاسم شاهی از دیگر اهداف این تحقیق بود. تحلیل مطالب به دست آمده از تحقیقات میدانی از دیگر فعالیتهای این پژوهش بوده است . این پایان نامه به روش تاریخی از نوع توصیفی_ تحلیلی انجام پذیرفته است.

مصلحت در اندیشه و عمل شیعیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در سیره و رفتار عملی امامان معصوم نیز عنصر مصلحت و مقتضیات زمان و مکان دور از توجه آنان نبوده است. پس از رحلت نبی اکرم اختلافات و بدعتهایی در دین بوجود آمد که خود منشاء بروز اختلافات دیگری شد. در این میان امام علی و امامان حسنین، مصلحت را در اجرای سیره رسول و برخورد با دین ستیزان بر هر چیزی حتی حق خود در امر خلافت و حکومت مقدم می شمردند. به نظر می‌رسد عنصر مصلحت را ایشان در تمام امور زندگی و در فعالیتهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از نظر دور نداشته اند. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی می‌کوشد تاعنصر مصلحت را در سیره سه امام نخست شیعه مورد بررسی و زمینه های آنرا مورد واکاوی قرار دهد.