جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«التعادل و الترجیح» تالیف بزرگ اندیشمند عرصه فقه و اصول، مرحوم امام خمینی، بحث از اختلاف و تعارض روایات فقهی با یکدیگر، از مهم‌ ترین مباحث اصولی شمرده شده و از پایه‌ های اجتهاد محسوب می‌ گردد. مقدمات کتاب شامل ۵ مبحث است. مقدمه اول از دلیل عدم تعارض عام و خاص سخن می‌ گوید. پیش فرض اولیه تشخیص تعارض این است که دو حدیث مختلف را در محیط تشریع که شبیه به عرصه قانون گذاری است، در نظر بگیریم. روش خداوند متعال و رسول او صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلّم و نیز ائمه علیه‌ السّلام این بوده که قوانین کلی و اصول آن را بیان کرده و استثنائات و قیود و شریط آن را در بسیاری موارد، به شکل مجزا طرح می‌ کند. با توجه به این نکته، عرف، بین عام و خاص تعارضی نمی‌ بیند و جمع بین آن دو را معقول می‌ داند. روایات وارد شده در حل تعارضات بین احادیث، عام و خاص را شامل نمی‌ شود، چرا که بین عام و خاص، از دیدگاه عرفی تعارضی وجود ندارد. در مقدمه سوم، بطلان قاعده اولویت جمع دو روایت متعارض از کنار گذاشتن آنها (الجمع مهما امکن الی من الطرح) اثبات شده است. مقدمه چهارم، نظریه شیخ اعظم انصاری را در مورد خارج بودن مقدم ساختن روایتی که دلالت آن به شکل نص است، از معیار ترجیح به دلالت، به نقد می‌ کشد. ایشان معتقد است که ترجیح به دلالت، منحصر در تعارض ظاهر و اظهر است و دلالت نصی را در بر نمی‌ گیرد. موارد خارج از محدوده روایات ناظر به حل تعارض، در مقدمه پنجم بحث می‌ شود. عناوین نهایی این بخش عبارت‌ اند از: معنای تخییر اصولی، حکم تخییر قاضی و مفتی در عمل خود و مقلدینش، تخییر ابتدایی و استمراری و...

کتاب «حاشیه بر رساله ارث ملا هاشم خراسانى» حواشى امام خمینی بر رساله ارث ملا هاشم خراسانی است که شامل یک مقدمه، هفت فصل و خاتمه مى‌ باشد. این کتاب به سبک فقه رساله‌ اى و فارسی نوشته شده است. اگر چه سبک آن فقه رساله‌ ای است اما گاهى به بعضى از کتب فقهى همچون المسبوط شیخ طوسی، قواعد الاحکام علامه حلی، ایضاح الفوائد فخر المحققین، مسالک الافهام شهید ثانی، مستند الشیعة محقق نراقی و اجماع استناد شده است.

کتاب «رساله نجاة العباد» اوّلین رساله عملیه فارسى حضرت امام خمینی قدس سره مى‌ باشد که در اوان مرجعیّت ایشان جمع‌ آورى گردیده است. این رساله در بیشتر موارد ترجمه کتاب «وسیلة النجاة» و در برخى مسائل بر گرفته از کتاب «عروة الوثقی» است که با توجّه به حواشى مرحوم امام قدس سره بر این دو کتاب یا استفاده از نظرات شفاهى معظم له تنظیم گردیده است. اگر چه پس از ارتحال حضرت آیت اللّٰه العظمی بروجردی و با در دسترس قرار گرفتن رسالۀ توضیح المسائل حضرت امام قدس سره این اثر به دست فراموشى سپرده شد، امّا مراجعه به آن از لحاظ علمى در موارد بسیارى مفید است.

کتاب «جهاد اکبر یا مبارزه با نفس» اثر گرانقدر امام خمینی رحمة الله‌ علیه در موضوع سیر و سلوک و عبادت و معرفت است. کتاب جهاد اکبر تقریر بیانات و رهنمودهای امام خمینی رحمة الله‌ علیه در نجف اشرف است که توسط حجة الاسلام و المسلمین سید حمید روحانی تقریر و تنظیم گردیده است، ایشان خود در این باره می‌ گوید: امام خمینی در سال‌ هایی که در نجف اشرف در حال تبعید به سر می‌ بردند از رسالت مقدس سازندگی، غفلت نورزیده و در فرصت‌ های مناسب به پند و اندرز دانش پژوهان روحانی پرداخته، با سخنان سازنده و بیدار کننده خویش جامعه روحانیت را به خودسازی، تقویت قوای روحانی و مبارزه با نفس دعوت می‌ کردند. بخش‌ هایی از بیانات شیوا و سازنده ایشان در زمینه ی مسائل اخلاقی که در فرصت‌ های مناسب در نجف اشرف ایراد کرده است به وسیله نگارنده؛ سید حمید روحانی جمع آوری و به اسم «مبارزه با نفس یا جهاد اکبر» چاپ و در دسترس عموم قرار گرفته است.

«صحیفه حج» مجموعه‌ اى است از سخنرانى‌ ها و پیام‌ هاى امام خمینى (ره) و مقام معظم رهبری پیرامون مناسک سیاسى - عبادى حج که به زبان فارسى و در سال 1382 ش، منتشر شده است. در مقدمه، به این نکته اشاره شده است که پیروزى‌ انقلاب اسلامى، در پرتو اندیشه‌ هاى تابناک امام‌ خمینى (ره) حج را نیز همچون سایر معارف و احکام اسلامى، در جایگاه واقعى خویش نشاند و سیماى راستین و محتواى غنى آن را نمایاند. جلد اول، در بردارنده مجموعه 99 عنوان سخنرانى و پیام از امام خمینى (ره) مى‌ باشد که بدون تبویب و فصل‌ بندى خاصى و بر اساس تاریخ صدور، از بهمن 1349 ش، تا 29 تیر 1367 ش، تنظیم شده است. در این پیام، به ضرورت چاره‌ اندیشى مسلمانان براى مقابله با استعمار و اهمیت اجتماع آنان در مناسک حج، به این منظور اشاره شده است. ایشان سپس به انتقاد از انقلاب سفید شاه پرداخته است. در پیام دیگرى که در 15 شهریور 1360 ش، در جماران و به‌ مناسبت فرا رسیدن ایام حج، صادر گریده، امام به تبیین فلسفه و اسرار حج پرداخته است. جلد دوم، دربردارنده پیام‌ هاى مقام معظم رهبرى به حجاج و دست‌ اندرکاران حج، از تیرماه 1368 تا اسفندماه 1381 مى‌ باشد. در نخستین پیام، حج کانون معارف اسلام و مظهر توحید دانسته شده و با اشاره به اینکه حج بدون برائت، حج نیست، به این نکته اشاره شده است که تفکیک دین از سیاست، یکى از بزرگ‌ ترین مظاهر شرک مى‌ باشد.

«الخلل في الصلاة» تالیف روح‌ الله موسوی خ‍م‍ی‍ن‍ی‌، مجموعه مباحث و تقريرات امام خمينى (ره) است كه نتيجه سال‌ ها تدريس ايشان براى طلاب حوزه‌ هاى علميه مى‌ باشد. اين كتاب به زبان عربى است و مباحث آن به فقه و احكام شرعى اختصاص دارد. در اين كتاب، امام خمينى (ره) با استناد به آيات قرآن كريم، روايات و منابع فقهى خلل و اشكالات مربوط به نماز را شرح مى‌ دهد. مؤلف در ابتدا معانى مختلفى را براى «خلل» مطرح مى‌ كند؛ معانى‌ اى چون فساد، وهن، نقص، اضطراب و... سپس بر اين معانى خرده گرفته و گفته است كه اين موارد از مصاديق عنوان مى‌ باشند نه معناى آن. ايشان در قسمتى از كتاب به روايتى در باب سهو النبى (ص) اشاره مى‌ كند و مى‌ گويد: اين روايت از لحاظ سندى ضعيف بوده و قابل اعتنا نيست؛ مؤلف، در پايان، بحث شك و قواعد و احكام مرتبط با آن را مطرح مى‌ كند. شك نيز يا در اصل نماز، يا در اجزا و شرايط و يا در ركعات آن رخ مى‌ دهد.

«تنقیح الاصول» (مباحث الاجتهاد و التقلید)، اثر حضرت امام خمینی مي باشد كه به زبان عربي نگاشته شده است. این كتاب مشتمل بر مجموعه تقریرات و درس‌ های امام خمینی (ره) در باب اصول فقه است كه آن را در حوزه‌ های علمیه نجف اشرف تدریس می‌كرده‌ اند. این كتاب پس از جمع‌ آوری، به تصحیح و شرح حسین تقوی اشتهاردی (یكی از شاگردان امام خمینی ره) در قالب چهار جلد تدوین شده است. اشتهاردی پس از ذكر جزء به جزء مطالب امام خمینی (ره)، نظرات دیگر علما را برگرفته از كتاب‌ هایی چون: احتجاج، من لایحضر الفقیه، وسائل الشیعه، كفایت الاصول، مقالات الاصول، نهایت الاصول و بدائع الافكار در كنار نظرات امام درج كرده است.

«الاجتهاد و التقليد» تأليف سيد روح الله موسوى خمينى به زبان عربى است. امام خمینی (ره) در اين كتاب دو هدف عمده را دنبال مى‌ كنند: ۱. ايجاد زمينه فكرى لازم جهت ارائه نظريه ولایت فقیه؛ ۲. طرح مسئله اجتهاد و تقلید به گونه ‌اى كه نهاد مرجعیت، تقويت شده و به تبع آن، نيروى اجتماعى لازم جهت تغيير اجتماعى (انقلاب) به وجود آيد. مولف در مقدمه، به توصيف ديدگاه‌ هاى امام خمينى در زمينه اجتهاد و احكام حكومتى و تأثير زمان و مكان در استنباط احكام پرداخته و شرايطى كه ايشان براى رسيدن به مقام اجتهاد بيان كرده را به همراه گزارشى از سير تأليف كتاب، ارائه مى‌ نمايند. از ديدگاه مؤلف، ۶ شأن براى فقیه وجود دارد. شئون مزبور كه در فصل اول آمده، عبارتند از: ۱. عدم جواز مراجعه به غير در تكاليف شرعى؛ ۲. جواز عمل بر طبق رأى خود؛ ۳. منصب افتاء؛ ۴. منصب قضاوت؛ ۵. منصب زعامت سياسى؛ ۶. مرجعيت تقليد. مؤلف، در مجموع، ۸ شرط را نيز براى اجتهاد لازم مى‌ داند كه عبارتند از: ۱. آموختن فنون ادبيات عربى به مقدارى كه براى فهم قرآن و روايات لازم است. ۲. انس با محاورات عرفى و شناخت عرفى موضوعاتى كه در قرآن و احاديث مطرح شده است. ۳. يادگيرى مسائل اساسى منطق. ۴. آموختن مسائل اساسى علم اصول. ۵. علم رجال به مقدارى كه در تشخيص روايات لازم است. ۶. تكرار عملى ردّ فروع بر اصول. ۷. فحص كامل كلمات اصحاب، خصوصاً قدما. ۸. شناخت كتاب و سنت. وى در ادامه به مبحث اعلميت پرداخته و اذعان مى‌ كند كه مقتضاى اصل اوليه اين است كه رجوع به قول اعلم مقدم است و در صورت تعارض فتواى دو مجتهد مساوى راهى جز انتخاب يكى از دو فتوا وجود ندارد. او هم‌ چنين زنده بودن مجتهد را شرط مى‌ داند و تقليد ابتدايى از ميت را جايز نمى‌ داند و در اين مورد هم به بناى عقلا و استصحاب مراجعه كرده و دليل‌هاى نقلى را كافى نمى‌ داند. وى هم‌ چنين فروعات مختلفى را در پايان كتاب خود مورد بحث قرار مى‌ دهد كه از جمله آنها تبدّل رأى مجتهد است.