جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جناب میرابوالقاسم فندرسکی از اساطین حکمت و در عین حال تقریبا کم شهرت عهد صفوی است. این حکیم علیرغم علو شأنش در حکمت و فنون ریاضی مجهول القدر است و آثار مختصری ازو بدست رسیده. در تعیین مشرب فلسفی او اختلاف است. برخی به اشراقی بودنش حکم کرده و اکثر به چند بیتی از قصیده یائیه میر متمسک می شوند که مضامین آن عقیده گوینده اش به مثل افلاطونی را به ذهن متبادر میسازد. برخی دیگر نیز قائل به مشائی بودن او می باشند و البته آنچه از مباحث فلسفی صریح میر برمی آید جز عقیده اخیر را تأیید نمی کند. میر فندرسکی سالیانی را در هندوستان به سیر آفاقی و انفسی سپری کرد و سخت از عرفان هندی متأثر گشته بود شرح او بر کتاب (جوک باسشت) یادگار آن ایام است. وی در طول حیات خود مورد تکریم و تعظیم شاهان صفوی و سلاطین هندوستان بود ولی هرگز روح بزرگش مسخر اعتباریات نگردید و در کمال استغنا عمر شریفش را به سر برد. آنچه از میر بدست رسیده اکثر به صورت جزوات کم حجم و تعلیقه گونه ای است که همگی نشانگر ادراک فوق العاده میر و تبحر در تقریر مباحث حکمی است. نثری روان و شیوا دارد و به شدت از تصنع و تکلف گریزان است و متکلفین را فرومایه می داند. برخی از آثار وی عبارتنداز : رساله صناعیه، شرح جوک باسشت، جوابیه میر به آقا مظفر کاشانی و رساله الحرکه. میرفندرسکی سرانجام در سن 80 سالگی در سال 1050 قمری دعوت حق را لبیک گفت و در قبرستان تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.

در قرن هفتم هجری شمسی، خواجه نصیرالدین طوسی با رویکرد فلسفی به مباحث کلامی، مکتب کلام فلسفی را بنیان نهاد. پس از او شاگردان مکتب وی، شیوه او را در تقریر مسائل کلامی ادامه دادند. ملاعبدالرزاق لاهیجی متخلص به فیاض، یکی از برجسته ترین متکلمانی بود که آثار خود را در قالب سنت کلام فلسفی به نگارش درآورد. او همانند خواجه و حتی بیش از او با استفاده از اصول، قواعد و اصطلاحات فلسفه مشا، به تقریر و تبیین مباحث کلامی پرداخت و ازاین حیث، تاثیر فراوانی بر جریان فلسفی شدن علم کلام در مذهب تشیع داشت. مقاله حاضر با استفاده از تحلیل های ساختاری و محتوایی آثار کلامی لاهیجی، در صدد تبیین نقش وی در فرایند فلسفی شدن علم کلام است.

موضوع اصلی این تحقیق بررسی اندیشه های اخلاقی تربیتی خواجه نصیرالدین طوسی می باشد. هدف این تحقیق ارائه دیدگاه اخلاقی و تربیتی این مربی بزرگ و استخراج اصول، مراحل، اهداف و روش های تربیتی و اخلاقی وی و بیان راهکارهای ارائه شده در اندیشه وی برای استفاده در تعلیم و تربیت امروز می باشد. خواجه نصیرالدین طوسی به لحاظ زندگی در برهه خاصی از زمان و جایگاهی که در نزد حکومت ها دارد، در ابعاد مختلف از جمله تربیت و اخلاق دارای آرایی است که وی را از دیگر فیلسوفان مسلمان متمایز می کند. محقق طوسی کسی است که توانسته است عنان حکمران مغول را در دست بگیرد و اهداف سیاسی، علمی و فرهنگی مورد نظر خود را با استفاده از امکانات حکومت به مرحله اجرا برساند. وی متکلمی شیعی مذهب است که کتاب اخلاق ناصری را در حکمت عملی به رشته تحریر درآورد و در آن به ابعاد مختلف انسان شامل تهذیب اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن پرداخته است. خواجه در این اثر خود نفس انسان را شامل سه قوه شهوت، غضب و نطق می داند، و تربیت این سه قوه را در سه مرحله تادیب، تعلیم و تفهیم برای رسیدن انسان به سعادت که هدف غایی آفرینش است، ضروری می داند. خواجه روشهایی را برای تربیت از جمله: عادت دادن، تشویق و ترغیب، داشتن الگو، محبت، تغافل، تربیت دینی و... در نظر می گیرد و تربیت را برای انسان ضروری می داند، زیرا که نفس به علت وجود قوه شهوت و غضب تمایل به بدی دارد. خواجه عوامل تربیت را شامل وراثت، تغذیه، خانواده، معلم و معاشرین می داند. از نظر محقق طوسی جامعه سالم برای رساندن انسان به سعادت ضروری است و میل انسان را به حیات اجتماعی ناشی از همین ضرورت می داند و معتقد است که در جامعه باید سیاستی حاکم باشد که بتواند همه انسانها را به سعادت برساند. بنابراین اصولی مانند محبت و عدالت را لازمه حیات اجتماعی می داند. اما بنیان های تعلیم و تربیت نوین با تکیه بر نظرات نظریه پردازان آن در قرن بیستم گذارده شده و این نظریه پردازان اصولی مانند توجه به طبیعت، علاقه، تجربه و کارآمدی آموزش در جامعه را ضروری می دانند. آنها ارتباط جامعه و آموزش را دو سویه دانسته و فلسفه وجودی آموزش و پرورش را تربیت انسانهایی که برای جامعه مفید باشند، تعریف می کنند. ایشان تربیت انسان کامل را مغایر با تربیت شهروند کامل دانسته و تعریفی اخلاقی از تربیت را ناکارآمد می انگارند. بر این اساس تعلیم و تربیت نوین دارای اشکالاتی است که راه حل آنها در آرای خواجه طوسی به روشنی دیده می شود. با توجه به یافته های تحقیق باید گفت که خواجه نصیرالدین طوسی نه تنها دارای آرای معینی در تعلیم و تربیت است بلکه می توان آرای او را در تقسیم بندی جدید قرار داد و بر مبنای آن تقسیم بندی در علم تعلیم و تربیت از آن بهره برد و به وسیله آن اشکالات تعلیم و تربیت نوین را برطرف کرد و حتی ساختاری کامل و بومی برای تعلیم و تربیتی اسلامی در کشور بنا کرد.

در این پژوهش به مقوله واقع گرایی اخلاقی در تفکرات اخلاقی خواجه نصیرالدین طوسی پرداخته می شود. نظام اخلاقی خواجه نصیر، نظامی فضیلت گرا می باشد که مبتنی بر نفس شناسی شکل گرفته است. تحلیل کامل نفس شناسی خواجه نحوه شکل گیری فضائل اخلاقی و تشریح کامل نظام اخلاقی عناصر واقع گرایانه نظام اخلاقی وی مشخص کرده و بر این اساس به دیدگاه ایشان یعنی دیدگاه فضیلت گرا صحه خواهیم گذاشت.