جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهمی که امروزه در فلسفه دین و کلام جدید مطرح است,منشاء وخاستگاه دین و چگونگی پیدایش آن میباشد.دین یکی از عناصر و پدیده هایی است که از دیر باز بشر با آن سرو کار داشته است,و هیچ دو ره ای نیست که در آن دین وجود نداشته باشد.و منشاء این پدیده مهم همواره ذهن بسیاری از انسان هارا درگیر کرده بود.واز قرن نوزدهم به بعدبا تحولات بوجود آمده در اروپا اندیشمندان نظریات مختلفی درباره منشاء دین بیان نمودند.این نظریات به دو دسته اصلیه روانشناختی وجامعه شناختی تقسیم میشود.نظریات جامعه شناختی منشاء دین را امری غیر الهی و بر گفته از جامعه برای غلبه بر چیز هایی که نمیشناختند یا از آن میترسیدند.دومین نظریه دین را برگرفته از عوامل روانی و ضمیر نا خودآگاه انسان میداند.در این پژوهش به بررسی و بیان نظر شهید مطهری که منشاء دین را فطرت انسان معرفی میکند وبه نقد نظریات اندیشمندان غری که منشاء غیر الهی برای دین قائلند میپر دازد.وهم چنین نظریات جان هیک یکی از فیلسوفان دین را که به بیان وبررسی نظریات جامعه شناختی و روانشناختی پرداخته است.و نقدی که بر انها دارد اینکه دلایل کافی برای اثبات نظریه های خود بیان نمیدارند.

تجربه دینی توسط شلایر ماخر در دوران جدید به عنوان مبنا و پایگاه دین مطرح شد . تجربه دینی به هر تجربه ای از امر قدسی گفته می شود که سبک و سیاقی دینی دارد و شامل احساسات دینی ، تجربیات عرفانی و ماوراء طبیعی می باشد. مهم ترین مسئله ای که درباب تجربه دینی در فلسفه دین مطرح است قول به اصالت آن ، واقع نما بودن آن و ارزش معرفت شناختی آن است . بدین معنی که آیا این تجربه می تواند دلیل موجهی برای اعتقاد به خداوند فراهم آورد به طوری که بتوانیم باورمان به خدا را بر آن مبتنی ساریم ؟ ویلیام آلستون از جمله فیلسوفانی است که به این سوال پاسخ مثبت می دهد و معتقد است تجربه دینی هم سنخ با تجربه حسی است و می تواند صاحب تجربه را در باور به برخی از اوصاف و افعال درک شدنی خداوند به صورت مستقیم موجه گرداند . آیت الله جوادی آملی به عنوان یک فیلسوف اسلامی ، ضمن پذیرش حداقل تعدادی از تجارب دینی و قبول ارزش معرفتی آن ، معتقد است که تنها بخشی از تجارب دینی آن هم برای افراد خاصی از صاحبان تجربه دارای ارزش معرفتی است . این پژوهش با جهت گیری توصیفی به تبیین مسئله تحقیق خواهد پرداخت و برآیند آن فهم عمیق مسئله از دیدگاه ویلیام آلستون و آیت الله جوادی آملی خواهد بود . واژگان کلیدی : تجربه دینی ، ارزش معرفت شناختی ، باورهای جلوه بنیاد ، روال باورساز ، وحی

یکی از مباحث مهمی که امروزه در فلسفه دین و کلام جدید مطرح است .منشا و خاستگاه دین و چگونگی پیدایش آن میباشد. دین یکی از عناصر و پدیده هایی است که از دیرباز بشر با آن سرو کار داشته است و هیچ دوره ای را نمیتوان یافت که در آن دین وجود نداشته باشد. و منشا این پدیده مهم همواره ذهن بسیاری از انسان ها را درگیر کرده بود. وا ز قرن نوزدهم به بعد با تحولات به وجود آمده در اروپا اندیشمندان مختلفی نظریات مختلفی را درباره منشا دین بیان نمودند. این نظریات به دو دسته اصلی روانشناختی و جامعه شناختی تقسیم میشود. نظریات جامعه شناختی منشا دین را ساخته ی خود بشر و بر خاسته از جامعه برای غلبه بر چیزهایی که نمی شناختند یا از آن میترسیدند . دومین نظریه دین را برگرفته از عوامل روانی و ضمیر ناخود آگاه انسان میدانست. این پژوهش با جهت گیری توصیفی و تحلیلی به تبیین منشأ دین از دیدگاه استاد مطهری و جان هیک می پردازد. شهید مطهری برخلاف نظریات اندیشمندان غربی منشأ دین را الهی و ریشه در فطرت انسان ها دانسته و به نقد و بررسی دید گاه های مخالف پرداخته است. اما جان هیک که در بستر و فضای فرهنگ غربی می زیسته از نظریات جامعه شناختی و روان شناختی متأثر بوده است. هرچند معتقد است که دلائل کافی برای اثبات آن ها وجود ندارد. با تتبع و جستجو در آثار وی نظریه مستقلی در باب منشأ دین یافت نشد، ولی از مبانی و دیگر نظریاتش چنین بر می آید که ایشان هم به فطری بودن برخی از آموزه های اصلی ادیان اعتقاد دارند.

علم کلام از علوم قدیمی اسلامی است که تقریبا با ظهور اسلام به وجود آمده است. اما فلسفه بعد از سال های طولانی که طلیعه اسلام بر جهان تابید از یونان وارد اما به سرعت شکل بومی آن توسط اندیشمندان اسلامی تولید شد. شاید بومی کردن فلسفه را بتوان به عنوان یکی ازعلل تاثیرگذاری این دو علم بر یکدیگر دانست. البته علت این تاثیرگذاری را باید در تطور تاریخی که این دو علم گذرانده اند جست و جو کرد. امروزه رابطه تنگاتنگ ایجاد شده بین فلسفه و کلام به گونه ای است که کمتر کسی می تواند این امتزاج و اختلاط را منکر شود. در عین حال که این رابطه را نباید انکار نمود باید تصدیق کرد که این دو علم تمایزات و تفاوت هایی در زمینه های مختلف با هم دارند. در مقاله حاضر سعی بر این بوده است که علاوه بر مروری بر موضوعات این دو علم، معنای کلام فلسفی، پیشینه تاریخی، ویژگی های کلام فلسفی، برخی از مسائل کلامی که در آنها از مبادی فلسفی استفاده شده است و در نهایت با بررسی تمایزات و مشترکات آنها به مقایسه کلام فلسفی با فلسفه اسلامی پرداخت شود.

علم بی نهایت خداوند بر ذات خداوند و بر مخلوقات خود و اثبات آن بصورت صحیح و عاری از نقص، انگیزه ی اصلی نگارنده در نگارش این رساله می باشد.حکمت متعالیه بهترین و کاملترین دیدگاه ها را در خصوص علم خداوند برمخلوقات ارائه کرده است. برای بحث در موضوع علم خداوند لازم است. که به عنوان پیش درآمد مباحثی مانند «اشتراک معنوی مفهوم وجود» و «اصالت وجود» اثبات گردد.سپس به معنای لغوی و تعاریف اصطلاحی «صفت» و «علم» پرداخته شود و اثبات عینیت صفات خداوند با یکدیگر و همچنین اثبات عینیت صفات خداوند با ذات خداوند یکی دیگر از مباحثی است که باید اثبات شود.از نظر ملاصدرا علم قابل تعریف نیست چون علم امری بسیط است و مرکب از جنس و فصل نیست.اقسام علم از قبیل علم حصولی و علم حضوری، علم فعلی و علم انفعالی، علم اجمالی و علم تفصیلی نیز در این رساله تشریح گشته است.علم خداوند به ذات خداوند، و علم خداوند به غیر خداوند یعنی مخلوقات، که هدف اصلی از نگارش این رساله می باشد بطور مبسوط در این رساله مطرح گشته است.روش بحث ما همان روش ملاصدرا است که مبتنی بر قرآن و احادیث و استدلال و شهود قلبی است.همچنین در این رساله دیدگاه های حکما و دانشمندان مختلف درباره ی علم خداوند آمده و نقد شده است.از نظر حکمای حکمت متعالیه خداوند به ذات خود و به مخلوقات خود علم حضوری دارد و علم خداوند قبل از ایجاد مخلوقات به نحو اجمالی در عین تفصیلی می باشد. در صورتی که فلاسفه ی مشاء و اشراق به علم تفصیلی خداوند قبل از ایجاد مخلوقات قایل نیستند.در عالم هستی، نظام احسن هستی حاکم است چون نشأت گرفته از علم نامتناهی خداوند می باشد.مراتب علم خداوند تبارک و تعالی در حکمت متعالیه آخرین مبحثی است که رد این رساله به آن پرداخته شده است.

بحث از جاودانگی انسان یکی از مباحث مهم و بنیادی در فلسفه دین به شمار می آید. این مسئله با رویکردهای فلسفی، کلامی، عرفانی و قرآنی مورد توجه اندیشمندان بخصوص عالمان مسلمان واقع شده است. در این مقاله ابتدا یافته های اندیشمندان مسلمان در ارتباط با مسئله، در قالب پنج دیدگاه گزارش می شود و بدین منظور تلاش شده است به اصل نظریه همراه با پیشینه و قائلین به آن اشاره شود. به دنبال آن این بحث از منظر قرآن با تتبع در موارد کاربرد واژه نفس و روح در آیات قرآن مورد بررسی گرفته است. در این پژوهش معلوم شده است، آن چه از قرآن در باره جاودانگی انسان استفاده می شود، یک شاکله سه مدعایی را تشکیل می دهد. این مهم ترین یافته پژوهش است.

چکیده مسئلۀ شر یکی از مسائل بنیادی در نظام‌های الهیات به‌ویژه در فلسفۀ اسلامی به‌شمار می‌آید. معضل شر گاهی قرینه‌ای بر رد خدا و گاهی به‌عنوان امری ناسازگار با برخی از اوصاف خدا مانند؛ عدل، خیرخواهی و قدرت مطلق مطرح شده است. بسیاری از فلاسفه و متکلمان تلاش کرده‌اند برای ابعاد گوناگون مسئلة شر، راه‌حل پیدا کنند. یکی از راه‌حل‌های بسیار معروف، تحلیل هستی‌شناسانه از شرور است.در این تحلیل شر به امر عدمی اعم از عدم ذات یا عدم کمال ذات تحویل می‌شود (نظریۀ نیست‌انگاری شر). این دیدگاه در بین اندیشمندان، موافقان و مخالفانی دارد. صدرالمتألهین در برخورد با این مسئله دو نوع موضع‌گیری متفاوت داشت. در آثار فلسفی متقدم به‌ویژه در کتاب اسفار از نظریۀ نیستی‌انگاری شر دفاع و آن را برهانی دانسته و در تحلیل و پاسخ به برخی از مسائل فلسفی و کلامی، از جمله ارتباط مسئلۀ شر با صفات الهی، نظام احسن، قضا و قدر و شر ادراکی از آن سود جسته است. اما از برخی عبارت‌های کتاب شرح اصول کافی که جزو آثار متأخر ملاصدرا محسوب می‌شود، چنین برمی‌آید که از نظریۀ خویش عدول کرده است. توصیف و نقد و بررسی دیدگاه موافقان و مخالفان این نظریه و به‌ویژه تبیین مواضع دوگانۀ ملاصدرا از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش است.

در تاریخ فلسفه هموارهمسأله خدا یکی از دغدغه های فیلسوفان بوده است وتاریخ ادیان نیز گواهی می دهد که متألهان، برای دفاع و تبیین آموزه های دینی خود از پژوهش های فلسفی سود جسته اند. خدا بدون تردید مناقشه آمیزترین و بحث خیز ترین موضوع تاریخ بوده و خواهد بود. مسأله ی الحاد و خدا ناباوری مقوله ای خطیر در حوزه الهیات به شمار می رود ودر چندین موردبه طور طبیعی و عادی در اعتقادات دینی افراد رخنه کرده است. منکران و ملحدان علاوه برتشکیک در براهین خداشناسی سعی می کنند با دلایل و شبهات مختلف مدعای خود ، عدم وجود خدا را اثبات کنند. این پژوهش به نقل و نقد شبهه های متعدد در عرصه ی خدا شناسی اختصاص دارد . شبهه هایی که از عصر ظهور دین و ترویج اندیشه ی خداباوری و اینک نیز به شکل های سنتی و جدید البته با شدت بیشتر اندیشه ی خدا پرستی را مورد آماج حملات خود قرار داده است.به تعبیر دیگر وجود خداوند مستغنی از دلیل و برهان است اما برای نشان دادن وجود خداوند و اثبات آن برای غیر متألهان اعم از جاهل و شکاک و ملحد، خصوصا در عصر کنونی که باور به خداوند و دین مورد آماج شبهات مختلف قرار گرفته است اقامه ی براهین برای اثبات خداوند و پاسخ به شبهات امری ضروری می باشد و براهینی که برای اثبات خداوند بیان شده مستحکم ترین براهین برای اثبات خداوند بوده و خواهند بود .معروفترین تقسیم بندی براهین خداوند به سه دسته است که عبارتند از: برهان جهان شناسی ، برهان وجود شناسی و برهان طبیعی یا غایت شناسی است که برهان جهان شناسی شامل براهین وجوب وامکان، فطرت، حدوث وحرکت وبرهان وجود شناسی که مربوط به برهان وجودی آنسلم است و برهان نظم جزء برهان غایت شناسی است با توجه به این براهین می توان بر ادله ی و شبهات منکران وملحدان خداوند پاسخ گفت. در این پژوهش ضمن گزارش از شبهات و دلایل منکرین خداوند و طرفداران و طراحان آن با رویکرد کلامی وفلسفی در صورت مناسب به تحلیل و نقد شبهات با تکیه بر اندیشه ی شهید مطهری با جهت گیری تحلیلی و توصیفی و انتقادی می پردازیم .

برهان نظم متداول‏ترین برهان بر اثباتوجود خداست. برهان نظم با استفاده از نظم در جهان طبیعت درپی اثبات ناظم و علم وحکمت برای خالق جهان است . به عبارتی، هدف و وظیفه برهان نظم آن است که ما را از سطح طبیعت و جهان مادی به ماورای این جهان مادی که ذاتی علیم و حکیم است برساند و به خوبی از انجام چنین وظیفه‏ای برمی‏آید.دیوید هیوم (1711-1776 میلادی) انگلیسی از فلاسفه تجربه گرا و شکاک غربی است. وی با بسیاری از مبانی متافیزیک به معارضه برخاست چنانکه دلایل وجود خدا را نیز مورد مناقشه قرار داد، از آنجا که در عصر وی، مشهورترین دلیل اثبات خداوند در جهان غرب، دلیل نظم یا برهان علت غایی بود، وی این دلیل را مورد چالش جدی قرار داد و اشکالاتی بر آن وارد کرد. بسیاری از متکلّمان و فلاسفه غربی اشکالات وی را وارد دانسته و برهان نظم را نا استوار انگاشتند. متفکران اسلامی نیز در بحث های فلسفی و کلامی خود مناقشات هیوم بر برهان نظم را مورد توجه قرار داده و به آن ها پاسخ داده اند که در این تحقیق با جهت گیری تحلیلی و انتقادی به آن پرداخته شده است.

چکیده: یکی از مسائلی که در مورد انبیا مطرح می شود، عصمت ایشان است.«عصمت» در لغت، به‌ معانیِ «دفع‌کردن»، «نگاه داشتن»، و «وسیله نگاهداری» به‌کار رفته است که می‌توان آن ها را در واژه «بازداشتن» خلاصه نمود. این لفظ با مشتقاتش، سیزده ‌بار در قرآن کریم به کار رفته است؛ و از نظر ریشه لغوی، در قرآن نیز به همان سه ‌معنای فوق به‌کار گرفته شده است. در اصطلاح نیز، «عصمت» عبارت است از: «مصونیت گروهی از بندگان صالح خدا از گناه و اشتباه». منشأ این مصونیت، لطف، توفیق، و تفضّلی از سوی خدای متعال نسبت به معصوم (ع) است که موجب می‌گردد وی از روی اختیار، و در عینِ قدرت داشتن بر انجام گناه، مرتکب معصیت و خطا نگردد. در حقیقت، علّتِ عصمتِ پیامبران، ملکه ‌ای نفسانی از سنخ علم راسخ، در روح و جان ایشانمی باشدکه بنابر نظر علامه در المیزان، واقعیت این علم چندان برای ما روشن نیست؛ زیرا از سنخ علم حضوری می باشد. عصمت انبیاء، گر چه با دلایلنقلی مختلف اثبات می شود، اما ظاهر بعضی از آیات قرآن کریم، در تضاد و تناقض با آن می باشد. آیاتی که به نحوی در بر دارنده واژه هایی همچون «غُفران، ضلالت، ذَنب، وِزر، و نِسیان» بوده، و یا به ظاهر، شامل تهدید ها و عتاب های الهی نسبت به پیامبران می باشند. با توجه به دلایل قطعیِ عقلی عصمت، این آیات، نیازمند تفسیر و تأویل هستند.