جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تأثيرگذاري و جامعيت فکري آيت‌الله مصباح يزدي در زمينه‌هاي گوناگون علوم عقلي، سياسي، تفسير، کلام و مانند آن موجب گرديده است کتاب‌ها، مقالات و پايان‌نامه‌هاي فراواني درباره شخصيت، آثار، آراء و انديشه‌هاي ايشان تأليف گردد. بدين‌روي، لازم است ثأثير انعکاس آثار ايشان در حوزه‌هاي گوناگون معرفي شود. اين پژوهش با استفاده از روش «علم‌سنجي»، پايان‌نامه‌هاي مرتبط با شخصيت، آراء و انديشه‌هاي علامه مصباح يزدي در رساله‌هاي دانشگاهي و حوزوي را بررسي مي‌کند. طي سال‌هاي 1376 تا پايان 1399 تعداد 283 پايان‌نامه در مراکز دانشگاهي و حوزوي در اين زمينه دفاع شده که از ميان آنها 167 عنوان حوزوي و 116 عنوان دانشگاهي بوده است. بيشترين پايان‌نامه‌ها نيز در سال‌هاي 1395 و 1391 تأليف گرديده است. در ميان مقاطع تحصيلي نيز مقطع کارشناسي ارشد (سطح سه) با 252 پايان‌نامه بيشترين تعداد را داشته ‌است. تحليل موضوعي پايان‌نامه‌هاي مرتبط نيز بيانگر آن است که اين پايان‌نامه‌ها در 16 حوزه موضوعي نگارش يافته‌ که از ميان آنها حوزه‌هاي علوم سياسي با 61 عنوان و فلسفه با 54 عنوان بيشترين تعداد را داشته ‌است. 208 استاد راهنما و 203 استاد مشاور وظيفه راهنمايي و راهبري اين پايان‌نامه‌ها را برعهده داشته‌اند که از ميان آنها حسن معلمي با 12 عنوان راهنمايي و اکبر ميرسپاه با 9 عنوان مشاوره بيشترين آمار را به خود اختصاص داده‌اند. از ميان 67 دانشگاه و مرکز آموزشي و پژوهشي، «مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني» و «مجتمع آموزش عالي امام خميني» بيشترين تعداد پايان‌نامه مرتبط را داشته‌اند.

پرورش ايدة «علوم انساني اسلامي» به‌سبب کثرت بي‌باوران به علوم انساني اسلامي، بي‌نياز از نقد ديدگاه مخالفان نيست. ازاين‌رو اين تحقيق ديدگاه عبدالکريم سروش، يکي از مشهورترين مخالفان علم ديني را براساس انديشه علامه مصباح يزدي نقادي کرده و هدف از آن، تبيين نقاط ضعف استدلال‌هاي اوست. اطلاعات لازم براي تحقيق حاضر با روش کتابخانه‌اي گردآوري و با روش تحليل منطقي بررسي ‌گرديده است. سروش در استدلال اصلي خويش کوشيده است از طريق بررسي موضوع، هدف و روش علم، امتناع علم اجتماعي اسلامي را نتيجه بگيريد. اما بررسي موضوع علوم اجتماعي از وجود عناصر «آگاهي» و «اراده» در آن خبر مي‌دهد و اين کار تقسيم موضوع اين علوم را به «اسلامي» و «غيراسلامي» ممکن مي‌سازد. همچنين امکان دخالت ارزش‌ها در تعيين اهداف اين علوم نيز امکان تقسيم اين علوم را به اسلامي و غيراسلامي اثبات مي‌کند. از سوي ديگر، امکان شکل‌گيري روش‌هايي که از منابع اسلامي بهره مي‌برند ثبوتاً و اثباتاً نظرية «امتناع علوم اسلامي» را رد و «امکان علوم اسلامي» را اثبات مي‌نمايد.

توحيد اصلي‌ترين و مهم‌ترين رکن هندسه معرفتي قرآن، و آموزش توحيد از محوري‌ترين مسائل تربيتي است که قرآن بدان توجه کرده و براي دستيابي به آن از روش‌هايي بهره برده است که مي‌توان با بررسي آيات، آنها را کشف و استخراج نمود. روش آموزش توحيد در قرآن، مبتني بر پيش‌فرض‌هايي است که اين مقاله درصدد است آنها را با تأکيد بر انديشه‌هاي کلامي و تفسيري علامه مصباح يزدي تبيين نمايد تا در پژوهش‌هاي مربوط به روش آموزش توحيد در قرآن مدنظر واقع شود. روش اين تحقيق توصيفي‌ ـ تحليلي با بهره‌گيري از منابع کتابخانه‌اي است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد اين مباني در ساحت‌هاي پنجگانه معرفت‌شناختي،‌ هستي‌شناختي،‌ انسان‌شناختي، ارزش‌شناختي و قرآن‌شناختي قابل شناخت و مهم‌ترين آنها عبارت است از: مراتب، نصاب و اقسام بودن توحيد؛ هماهنگي روش‌ آموزش توحيد در قرآن با قوانين هستي‌شناسانه؛ ارزش مراتب توحيد؛ هماهنگي روش آموزش توحيد در قرآن با فطرت انسان؛ امکان شناخت توحيد؛ انواع و مراتب شناخت توحيد؛ و روشمندي آموزش‌ توحيد در قرآن.

آزادی از مهم‌ترین مفاهیم، در طول دو سدۀ اخیر بوده است. با شکل‌گیری جنبش مشروطه، این مفهوم به‌ یکی از محورهای مناقشۀ سیاسی تبدیل شد و در این میان شیخ فضل‌الله نوری، با توجه به اندیشۀ مشروعه‌خواهی‌اش، آن را منافی دین می‌دانست. دهه‌ها بعد، با شکل‌گیری اسلام سیاسی فقاهتی، یکی از مفاهیم مهم آن، باز هم «آزادی» بود. آیت‌الله مصباح یزدی نسبت به این مفهوم تأملاتی دارد که در پژوهش حاضر به این پرسش اساسی پرداخته می‌شود که این تأملات نسبت به اندیشۀ شیخ فضل‌الله، چه تفاوت‌ها و چه شباهت‌هایی است؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و یافته‌های پژوهش نشان داد که برخی مصادیق مهم آزادی، مانند آزادی بیان، که در مشروطه دارای اهمیت زیادی بود، در منظومۀ فکری شیخ فضل‌الله نفی شده و اساساً در «تضاد» با شرع و در «نفیِ» آن قلمداد شده است. آیت‌الله مصباح، آزادی را اساساً رهایی از بندگی طاغوت و عبادت غیر خدا می‌داند و البته، در شباهت با شیخ فضل‌الله، آزادی در معنای غربی و لیبرال را نمی‌پذیرد، ولی آن را در چهارچوب نظام اسلامی، پذیرفته و از این جهت با شیخ فضل‌الله متفاوت است.

ارزش­ها سلسلۀ امور تجویزی هستند که مبتنی بر مجموعه­ای از باور­ها با هدف عینیت بخشیدن به مفاد آن باور­ها تنطیم و ارایه می­گردند. باورها به مثابۀ مبانی و ارزش­ها به منزلۀ بایدها و نبایدها در واقع دو رکن اصلی یک مکتب فکری به شمار می­روند. یکی از مسایل بنیادین در قلمرو ارزش­ها کشف معیارهای سنجش مفاهیم ارزشی می­باشد. مقالۀ حاضر با تمرکز بر انجام چنین رسالتی در صدد است ضمن مراجعه به آثار علامه مصباح یزدی، با روش توصیفی-تحلیلی و در مواردی نقلی-روایی با تکیه بر رویکرد استنتاجی، به هدف تبیین معیارهای مزبور از منظر علامه مصباح بپردازد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد عناصری چون نظام­مندی، اصالت، عقلانیت، پایداری، انتقال پذیری، عمق، همسویی با هدف آفرینش، استحکام، اشراف ولایت الهی و انگیزه­مندی نمونه معیارهای سنجش ارزش­ها از منظر علامه مصباح به شمار می­روند. مجموعه آثار و در مواردی سیرۀ رفتاری علامه مصباح از جمله ابزار و منابع این پژوهش خواهد بود.

استاد مصباح یزدی به نقش‌آفرینی شرور ارزشی در کمال اخلاقی انسان تصریح می‌نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به دنبال پاسخگویی به سؤال «بین شرور ارزشی و کمال اخلاقی انسان چه رابطه‌ای وجود دارد؟» می‌باشد و یافته‌های تحقیق عبارتند از: در ایضاح مفهومی ایشان، معیار سنجش کمال و مصلحت، از ملاک فردی باید به ملاک عرفی و نوعی تغییر یافته و عرف بشری سنجه خیر یا شر قرار گیرد. وجود شرور ارزشی سبب می‌شود که در پرتو آزمایش‌های گوناگون دنیایی، ارزش‌ها، کارکرد خود را داشته و از این رهگذر انسان را در آگاهی یافتن از ارزش‌های خود، رسیدن به قرب الهی، بهره‌مندی از وحی، انتخاب درست، آزمایش و قطع وابستگیِ مذموم به دنیا یاری رسانند. این موارد همگی در قالب لطف الهی به بنده برای رسیدن به کمال اخلاقی که همان درک فقر مطلق موجودات در پیشگاه الهی، رفع حجب بین عبد و رب و قرب الهی است، تحلیل می‌شود.