جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرصه تربیت اخلاقی گسترده تر از بقیه عرصه های تربیتی است زیرا ناظر به همه ابعاد انسان و شخصیت او است. هم‌چنین همه مراحل رشد انسان را از کودکی تا پایان عمر در خود جای داده است، در حالی که انسان در هیچ مرحله‌ای از رشد و بلوغ اخلاقی متوقف نمی شود، به طوری که بگوییم او نیازی به تربیت اخلاقی ندارد. دلیل دیگر بر اینکه عرصۀ تربیت اخلاقی، گسترده‌تر از سایر عرصه‌هاست، این است که اخلاق، همه ابعاد اجتماعی ، اقتصادی و سایر ابعاد زندگی انسان را در خود جای داده است. عشق به خود، جوهرۀ روح و اساس فعالیت‌های انسانی و مربوط به جستجوی لذت و خوشبختی است؛ زیرا همۀ رفتارها و تلاشهایی که برای ارضای عشق به خود انجام می‌شود، ناشی از آن است. هم‌چنین از آنجا که هدف اصلی در پرورش اخلاقی از نظر عشق به خود، ایجاد روحیۀ عبودیت و بندگی در متربّی است، به طوری که این معنویت بتواند رفتار او را به نحوی هدایت کند و شکل بدهد که مطابق با برنامۀ تربیت بر اساس مبانى و اصول شناخت انسان و مبانى تربیت اخلاقی در قرآن و حدیث و با استفاده از نظریه های اسلامی نو در روانشناسی انسان و تحقیقات قرآنی مانند نظریۀ هرم روانشناختی علامه مصباح یزدی و و جهت گیری به روابط چهارگانه انسان با خدا ، خود ، دیگران و طبیعت باشد. برای اینکه این مباحث به صورت ذوقی باقی نمانَد، بر اساس مطالب مذکور، بنده این پایان نامه را نوشتم تا به این سؤال اساسی پاسخ دهم که حقیقت و کیفیت روند تربیت اخلاقی از طریق هدایت عشق به خود و گرایش به لذت و خوشبختی در پرتو قرآن و روایات بر اساس نظریه هرم روانشناختی علامه مصباح یزدی چیست؟ سوالات فرعى: 1- شرح و توضیح نظریه هرم روانشناختی علامه مصباح یزدی ، به ویژه با توجه به عشق به خود و گرایش به لذت و خوشبختی چیست؟ 2- چگونه می توانیم از این نظریه،‌ استفاده کنیم تا آن را در فهمیدنِ جریان کار تربیت اخلاقی از طریق هدایت جهت عشق به خود و گرایش به لذت و خوشبختی در پرتو قرآن و روایات به کار گیریم؟ 3- بر اساس آیات و روایات، چهار مرحله رشد ، تثبیت ، اصلاح و تشدید در تربیت اخلاقی در مورد هدایت عنصر عشق به خود و گرایش روح به لذت و خوشبختی، چیست؟ 4- چگونه می توان روند «تشدید بعد عشق و گرایش به اوج لذت و خوشبختی و گرایش به مقام قرب الهی» را نشان داد؟ این تحقیق از چهار فصل و یک خاتمه تشکیل شده است ، فصل اول: مقدّمات و مفاهیم، فصل دوم: مبانى ، فصل سوم: حقیقت تربیت اخلاقی، فصل چهارم: نحوۀ تربیت اخلاقی و خاتمه: نتایج و توصیه‌ها موضوع تحقیق: تربیتی روش تحقیق: توصیفی - تحلیلی. نکات جدید در این تحقیق: بازخوانى و نتیجه‌گیری نظریه کار تربیتی در عرصه اخلاقی در قرآن کریم و روایات درمورد هدایت عشق به خود و تنظیم گرایش به لذت و خوشبختی ، بر اساس نظریۀ هرم روانشناختی.

حسن خلق و خوش اخلاقی در آموزه های اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و زیبنده شدن به این مهم، آثار وپیامدهای پربرکتی را به ارمغان خواهد آورد. از آن جا که پژوهش در باب شناخت آثار و پیامدهای خوش اخلاقی، ازاهمیت ویژه ای برخوردار است، در پژوهش حاضر به این مهم پرداخته شده و جهت تبیین و بررسی اخلاق اجتماعی در قرآن ازدیدگاه آیت الله مکارم شیرازی آیت الله مصباح یزدی, دراین تحقیق تلاش شده است با تحلیل آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام و استنباط از این آموزه ها، آثار و پیامدهای خوش اخلاقی، مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا، ابتدا با مروری بر معناشناسی حسن خلق، به تعریف و بیان مفهوم این موضوع پرداخته شده از جمله :گشایش رزق، آرامش روحی روانی، نابودی گناهان، خیر دنیا و آخرت و نیز مواردی از قبیل جلب دوستی و محبت دیگران، آبادی شهرها، آسایش زندگی، همبستگی و الفت به عنوان پیامدهای خوش اخلاقی در این حوزه اشاره کرد.

وحی قرآنی به معنی وحی انبیاء است که در اصطلاح اهل شرع به ابلاغ رسالتهای الهى از سوى خداوند بزرگ به پیامبران اطلاق میشود. نوشتار پیش رو به تبیین حقیقت وحیقرآنی از منظر مصباح یزدی و ابوزید میپردازد. این پژوهش بر اساس روش مقایسهای و استنباط نقلی–وحیانی، تفسیر قرآن به قرآن( از منظر علامه طباطبایی‌ره و علامه جوادی آملی‌‌زیدعزه) و با هدف تبیین شناخت حقیقت وحیقرآنی از منظر علامه مصباح یزدی ره و دکتر نصر حامد ابوزید، به سامان رسیده است. دستاوردهای این کار گویای آن است که ابوزید در تبیین حقیقت وحیقرآنی، سه نظریه را مطرح میکند که مصباح یزدی دیدگاهی مقابل آن دارد. ابوزید در نظریه اول خود قرآن را متنی بشری-الفاظ الهی ولی مفاهیم بشری- دانسته، در حالی که علامه قرآن را متنی فرابشری- هم الفاظ و هم معنی از جانب خداوند – میداند. ابوزید در نظر دومش وحی قرآنی را حاصل تجربه دینی پیامبر(ص) دانسته اما علامه تجربه دینی را نفی کرده و میگوید تکلم خداوند با پیامبران از ورای حجاب نیز ارتباطی حضوری و غیرمادی است. در نظریه سوم ابوزید معتقد است وحیقرآنی در فرآیندی گفتوگویی در قالب ارتباط میان امر الهی و امر انسانی پدید آمده است. اما علامه قرآن کریم را پیش از نزول، نزد خداوند معین و مشخص میداند.

مسئله ایدئولوژی و رابطه آن با دین و این سؤال که آیا اساساً دین ایدئولوژی شدنی است؟ و ایدئولوژی مقید به دین می‌شود یا خیر؟ پس از استقرار حکومت اسلامی در ایران از مسائل پرچالش بین دین‌شناسان به‌حساب می‌آید. مدت‌های مدیدی موافقان و مخالفان بر سر آن به نزاع قلمی و فکری پرداختند. در پژوهش حاضر آراء دو دین‌شناس مطرح معاصر جناب دکتر سروش و مصباح در این مسئله مورد بررسی قرار گرفته است و برای آن که مسئله متنازع‌فیه دقیق‌تر و بهتر خود را نشان دهد، حیث تاریخی و معنایی ایدئولوژی مورد بررسی قرار گرفت تا در یابیم که هر یک از موافق و مخالف به چه وصفی از اوصاف تاریخی و معنایی نظر داشته‌اند. از منظر جناب دکتر سروش ایدئولوژی در معنای اخص با قید دین نه ممکن است و نه مطلوب و دین به‌مراتب از ایدئولوژی فربه‌تر و انسانی‌تر و درعین‌حال لطیف تراست اما در مقابل جناب مصباح دین‌شناس دیگر معاصر، اساساً ایدئولوژی را راهنمای رفتار و به منزله چراغ روشنایی راه می‌دانند و معتقدند که جهان‌بینی الهی علت ناقص شکل‌گیری ایدئولوژی اسلامی است و ایدئولوژی به منزله آن بایدهای کلی است که چهارچوبه رفتار فرد مسلمان را شکل می‌دهد.

در نظام اعتقادي شيعه «علم امام» از ويژگي‌ها و مقومات مهم امامت است، به‌گونه‌ای‌که نقش زيرساختي و بنيادي بر ديگر ويژگي‌هاي امامت، مانند نصب الهي و عصمت دارد و ازجمله امتيازاتي است که امامت با آن مورد سنجيده مي‌شود. شيعيان از بدو پيدايش مسئله امامت تاکنون به علم امام نظر ويژه داشته‌اند و با رويکردهاي گوناگون درباره کمّ‌ وکيف آن اظهارنظر نموده‌اند. ازجمله شخصيت‌های کلامي معاصر علامه مصباح يزدي است که در زمره متکلمان، از خود آثار معارفي قابل‌توجهي به‌ يادگار گذاشته و آراء کلامي او مدنظر ويژه کلام‌پژوهان قرار گرفته است. اين جستار بر آن است تا در حد یک مقاله، کمّ ‌وکيف علم امام را که اخيراً به يکي از آموزه‌هاي اعتقادي چالش‌برانگيز روز تبديل شده است با توجه به آثار به ‌يادگار مانده از ايشان مطالعه و بررسي کند تا کمّيت وکيفيت علم امام که براساس بيان ايشان علاوه بر استدلالات عقلي با روايات نيز همخواني دارد به‌طور ويژه نمايان گردد و از اين رهگذر، رويکرد کلامي ايشان و پاسخ به بعضي از شبهات مربوط به علم امام نيز به اجمال مطمع‌نظر قرار گيرد.

بخش مهمى از قلمرو علمى تعلیم و تربیت ارزش ها، انتقال و درونى سازى ارزش هاى حاکم بر جامعه و مبتنى بر فرهنگ جامعه در افراد آن جامعه مى باشد. این مهم اگرچه در فرهنگ اسلامى نیز مورد نظر سیاست گذاران و متولیان امر است، اما با توجه به این نکته که به رغم وجود مواد و مطالب فراوان در منابع اسلامى، در مقام عمل و تحقق بیرونى اهداف مستند علمى، با مشکلات جدى روبه رو هستیم و همچنین با توجه به شرایط جامعه معاصر اسلامى، ضرورى مى نماید که عالمان و دست اندرکاران امر تربیت درصدد عملیاتى کاربردى تر بوده و راه هاى حل مشکل در مقام عمل را ارائه دهند. بررسى این نکته که قرآن در درونى سازى ارزش هاى اخلاق اجتماعى، چه روش هایى را در ساحت گرایش به کار برده و یا توصیه کرده است، موضوعى است که این مقاله درصدد بیان آن است. مقاله حاضر با شیوه توصیفى تحلیلى، این روش ها را در قرآن مورد مطالعه قرار مى دهد. روش هاى به دست آمده عبارتند از: روش موعظه، روش تحریک عواطف، روش تحریک ایمان، روش تبشیر و تشویق، روش تنبیه.

دو عنوان «خوف و رجا» از معروف‌ترين عناوين در معارف اسلامي هستند که در فارسي به «ترس و اميد» ترجمه شده است. خوف و رجا در رفتار انسان تأثير اساسي دارند و اغلب رفتارهاي انسان بر پايه خوف و رجا شکل مي‌گيرند. مسئلۀ پژوهش، چيستي خوف و رجا و آثار تربيتي آن دو است. تبيين و تفهيم حقيقت خوف و رجا و بيان آثار تربيتي آن، به مربيان تربيت ديني کمک مي‌کند در تربيت متربيان خود از سازوكار رفتاري خوف و رجا در انسان استفاده کنند. حقيقت خوف و رجا با روش توصیفی ـ تحلیلی در آثار آيت‌الله مصباح يزدي مورد بررسي قرار گرفت. از ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي همه رفتارهاي انسان براساس سه انگيزۀ اصلي: حب بقا و حب کمال و حب لذت شکل مي‌گيرند. انسان پيوسته دنبال بقا و کمال و لذت است و با موانع اين سه نيز همواره مبارزه مي‌کند. انسان دوست دارد منافع را به‌دست آورد و خود را از ضرر نگهدارد و براين‌‌اساس خوف و رجا در انسان شکل مي‌گيرند. خوف آثاري مثل تقواي الهي، ترک جاه‌طلبي، ايمنی در مقابل وسوسه‌های شيطان و هواي نفس دارد و رجا نيز آثاري مثل تلاش و اشتياق عمل صالح و توبه و بازگشت به‌سوي خدا دارد.

حقیقی و نفس‌الامری‌بودن احکام عملی و انکشاف این احکام از واقع، با مشکلاتی روبه‌رو بوده که یکی از مهم‌ترینشان، انشایی‌بودن مفاد آنها و متصف‌نشدن به صدق‌وکذب است. برپایۀ این اشکال، جمله‌های ناظر به کنش اختیاری انسان بدون اینکه درستی و نادرستی دربارۀ آنها معنا داشته باشد، در زمرۀ اوامر و نواهی هستند که بیان‌کنندۀ عواطف و احساسات گوینده‌اند و شنونده را به عمل معیّنی برمی‌انگیزانند. نوشتار حاضر در سازگاری با اندیشۀ افلاطون، ارسطو، فارابی و ابن‌سینا بر آن است که جملات مطرح در حکمت عملی، شناختی هستند؛ زیرا از سعادت انسان و خیر و شر در مسیر سعادت انسان حکایت می‌کنند. این سخن را برخی از اندیشمندان معاصر مسلمان مانند محمدتقی مصباح یزدی، علی عابدی شاهرودی و صادق لاریجانی (در بستر مواجهه با دیدگاه غربی‌ها) نیز مطرح کرده‌اند؛ با این تفاوت که به‌باور آنان احکام عملی از مفاد انگیزشی هم برخوردار است. چنین دیدگاهی باوجود تلاش برای نشان‌دادن واقع‌نمایی قضایای عملی دچار این اشکال است که فضای حکمت عملی را به‌گونۀ باید و نباید تصویر کرده است. مصباح یزدی حکایت‌گری قضایای عملی از کمال انسان را با استناد به ضرورت بالقیاس میان کنش اختیاری و غایت آن بیان کرده که این اندیشه نیز با خلل همراه است.

امروزه بحث تحول در علم کلام با توجه به تحولاتی که در جامعۀ اسلامی رخ داده و مسائل و شبهات جدیدی که مطرح شده، به بحث مهمی در عرصۀ دین‌پژوهی تبدیل شده است. آیت‌الله مصباح یزدی‌& نیز با توجه به شناخت دقیقی که از نیازهای جامعه داشته‌اند، کلام سنتی را در انجام وظایفش ناتوان می‌دانند و ضمن ضروری قلمداد‌کردن تحول در علم کلام، مباحث ارزنده‌ای را بیان کرده‌اند. مسئلۀ اصلی نوشتار حاضر این است که آیت‌الله مصباح یزدی& چه تبیینی از پیشینه، ضرورت و کیفیت تحول در علم کلام دارند؟ در نوشتار حاضر، با رجوع به آثار نوشتاری و گفتاری آیت‌الله مصباح یزدی& روشن می‌شود که ایشان معتقدند علم کلام از گذشته، پیوسته در حال تحول بوده و با توجه به مسائل و شبهاتی که امروزه به وجود آمده، تحول در آن ضروری است. از نگاه ایشان، مهم‌ترین تحولی که باید در علم کلام رخ دهد از جهت مسائل و مبانی آن است؛ کلام باید به مسائل جدید تجهیز و مسائل بدون کاربرد آن کنار گذاشته شود. از سوی دیگر، مبانی و اصول موضوعۀ علم کلام که سست یا گرفتار شبهات شده‌اند، باید در محل خودشان تقویت شوند تا علم کلام بتواند با اتکای بر آن‌ها از عهدۀ انجام وظایف خویش برآید.