جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه این نظر مطرح شده است که فلسفه اسلامی هویتی مستقل از فلسفه یونانی دارد و این در اثرمضامین فلسفی سرشاری است که درآیات قرآن وروایات معصومین(ع) وجوددارد . در این پژوهش و طی چهارفصل آراءفلسفی کندی، فارابی، ابن سینا و ملاصدرابررسی و نوآوریهای آنان شمرده شده و تأکید شده است که فلسفه صدرالمتألهین و پیروان او سرشار از الهامات قرآن و نهج البلاغه و کلمات ائمه معصومین (ع) است

بخش اوّل رساله به این موضوع پرداخته است:علّت غایی فعل باری تعالی، یکی از بحث های مهم و بسیار پیچیده در فلسفه اسلامی است. با توجّه به این که پرسش از هدف و علّت غایی، در صورتی قابل طرح است که فعل، ارادی باشد، پیش از بررسی علّت غایی فعل حق تعالی، باید از چگونگی صفت اراده در واجب تعالی بحث شود. می توان گفت پیشتر فیلسوفان مسلمان، اراده را یکی از صفات حق تعالی می دانند; گرچه درباره چگونگی آن یعنی آیا صفت فعل است یا صفت ذات و در هر دو صورت، معنای واقعی آن چیست، اختلاف نظر دارند.در بخش دوم آمده است:حال که فعل الهی را ارادی دانستیم می توان درباره علّت غایی فعل او بحث کرد. درباره علّت غایی فعل باری تعالی، نظریه های متعدّدی در فلسفه اسلامی طرح شده است. تمام نظریه های ارائه شده، به دو دسته اصلی تقسیم می شود: 1. انکار علّت غایی در افعال حق تعالی; 2. قبول علّت غایی در افعال حضرت باری. نتیجه این می شود:مسأله انکار علّت غایی در فعل واجب تعالی که از سوی برخی فیلسوفان مطرح شده است، مانند انکار اراده در ذات حقّ است; یعنی می توان گفت: به سبب تصویری که از علّت غایی در ذهن داشته اند (امری زاید بر ذات فاعل که وی با رسیدن به آن، به کمالی که فاقد آن بوده است، دست می یابد) آن را از واجب تعالی نفی کرده اند. فیلسوفانی که علّت غایی در ذات باری را پذیرفته اند، آن را عین ذات واجب تعالی یا یکی از صفات ذات دانسته اند. ایشان به طور معمول، علّت غایی حق تعالی را به صفت علم یا حبّ الهی که عین ذات او است، ارجاع می دهند.نظریه سومی در حوزه فلسفه اسلامی طرح شده و حاصل آن، این است که دو نظریه پیشین، هیچ تعارضی با یک دیگر ندارند; بلکه مقصود از انکار علّت غایی در افعال باری تعالی، انکار علّت غایی زاید بر ذات، و مقصود از پذیرش آن، علّت غایی عین ذات است. گرچه این نظریه (انکار علّت غایی زاید بر ذات و پذیرش علّت غایی عین ذات) فی حدّ نفسه صحیح است، درستی چنین نسبتی به منکران علّت غایی فعل باری، مورد تردید است.درباره علّت غایی فعل الهی، نظریه های دیگری که در این تحقیق، با عنوان نظریه های غیرفلسفی معرّفی می شوند، ارائه شده; مانند این که علّت غایی آفرینش، مصلحت آفریده شدگان، عبادت، شناخت خدا و... است. مشکل اصلی این گونه دیدگاه ها این است که همه آن ها اموری زاید بر ذات الهی را علّت غایی او معرّفی می کنند; در حالی که داشتن علّیت غایی زاید بر ذات، به فاعل ناقص اختصاص دارد; ولی در عین حال، همه آن ها را به صورت علل غایی بالتّبع می توان پذیرفت. به عبارت روشن تر، علم یا حبّ الهی به ذات خود که عین ذات است، منشأ اصلی آفرینش به شمار می رود و به آن علّت غایی ذاتی یا بالذّات گوییم; ولی همین علم یا حبّ الهی، به تبع ذات، به آثار وی نیز تعلّق می یابد که آن را علّت غایی تبعی یا بالتّبع می نامیم.

در مسئله رابطه خدا و جهان ابتدا به سیر تاریخی این بحث در میان فلاسفه مهم یونان و متفکران اسلامی پرداخته شده است. سپس مسایل مهمی که هر یک به گونه ای در تبیین ارتباط خدا و جهان نقش دارند از جمله: کثرت در عالم، عوالم وجود، مبانی فلسفی حکمت متعالیه و شناخت خدای حکمت متعالیه مطرح گردیده است. فاعلیت خداوند و مسایل مختلف آن، اساسی ترین و مهمترین فصل این رساله است که خود دارای دو بخش جداگانه می باشد. این دو بخش عبارت اند از: تجلی و ظهور از دیدگاه عرفانی صدرالمتالهین و اطلاق و لاحدی بودن فاعلیت حق در حکمت متعالیه. در بخش اول پس از تبیین فاعلیت الهی بر مبنای نظریه تجلی و ظهور وبیان وحدت شخصی وجود، چگونگی ارتباط خدا و جهان روشن گردیده است. در بخش دوم پس از بیان نظرات متفکران اسلامی درخصوص اطلاق و لاحدی بودن فاعلیت خداوند، به ذکر دیدگاه حکمت متعالیه صدرایی در مطلق بودن فاعلیت خداوند و عدم منافات میان فاعلیت الهی و وسایط فیض پرداخته شده است. مطابق مشرب صدرالمتالهین و در راستای تایید نظرات حکمت متعالیه، از آیات و روایات نیز استفاده گردیده است.خلقت و آفرینش الهی و چگونگی صدور عالم از ذات بسیط الهی نیز از مصادیق بارز ارتباط خداوند و جهان می باشد. در این نوشتار پس از طرح مسئله آفرینش و دوام فیض الهی، استمرار خلقت جهان مادی با استفاده از اصل حرکت جوهری بیان گردیده است. در انتها با تبیین علت غایی و ارتباط آن با علت فاعلی به غایتمندی تمام موجودات عالم اشاره شده که پس از آن بحث غایت نسبت به ذات و افعال الهی و در ادامه مباحثی همچون سریان عشق به خدا در همه موجودات عالم، غایه الغایات بودن او و مسئله شرور در ارتباط با خداوند مطرح گردیده است/

ویلیام لین کریگ فیلسوف معاصر آمریکایی است که در سالهای گذشته کوشیده است تا به کمک نظریه های جدید کانتور و نظریه فیزیک «مهبانگ»، تبیین تازه ای از برهان جهان شناختی ارایه دهد. وی برهان خویش را «برهان جهان شناختی کلام» می نامد که تبیینی جدید از برهان مسلمانانی همچون کندی است. او می کوشد حدوث زمانی عالم و نیاز به خداوند به عنوان علت محدثه را اثبات کند. در مجال پیش رو نخست برهان کریگ با توجه به مبانی و مقدمات آن تبیین می شود، سپس مبانی وی به فلسفه متعالیه صدرایی عرضه شده و مورد ارزیابی قرار می گیرد.

پرسش از امکان وجودشناسی پرسش از امکان وصول به سرشت وجودی موجودات است. این پرسش بدین شکل قابل بیان است که آیا انسان میتواند به رویکردی از اشیاء دست یابد که وجود اشیاء، خود را برای وی متکشف میسازد؟ این پرسش در نتیجه تفسیر سوبژکتیویستی از رابطه انسان با موجودات و عالم در فلسفه غرب به پرسشی چالش برانگیز تبدیل شد، تا جایی که کانت معرفت به وجود اشیاء را غیر ممکن دانسته و معرفت انسان را صرفاً معرفتی پدیداری میداند. هایدگر در فلسفه خود این پرسش را بنحو جدی مطرح کرده و هرگونه پاسخ آن را منوط به فهم رابطة انسان با عالم و با حقیقت وجود بعنوان بنیان ظهور موجودات قلمداد میکند. وی چنین پژوهشی را وجودشناسی بنیادین مینامد. اصطلاح وجودشناسی بنیادین را اولین بار هایدگر در کتاب وجود زمان، بعنوان پژوهشی جهت پرسش از امکان هرگونه وجودشناسی مطرح کرد. پرسش اساسی وجودشناسی بنیادین این است که آیا اصولاً وجودشناسی صرفنظر از معانی مختلف آن امکانپذیر است؟ وی برای یافتن پاسخ این سؤال به تحلیل ساختار وجودی انسان و رابطة وی با عالم و موجودات پرداخت.با نظر به مبانی فلسفی ملاصدرا نیز میتوان به رویکرد جدیدی در جهت پاسخ به این سؤال دست یافت که آیا اصولاً وجودشناسی ممکن است؟ بعبارت دیگر آیا انسان میتواند به فهمی از سرشت وجودی موجودات و بالاتر از آن به حقیقت وجود بعنوان بنیان موجودات دست یابد؟ از نظر ملاصدرا نیز معرفت بشری مبنا و بنیانی وجودی دارد؛ بنیانی که بایستی ریشه آن را نه در خود انسان بلکه در رابطة وجودی وی بعنوان موجود مقید با وجود نامحدود جستجو کرد. یعنی همانگونه که وجود نامحدود باطن و بنیان موجودات مقید و محدود است، معرفت انسان نسبت به نامحدود و مطلق براساس و بنیان هر معرفتی نسبت به موجودات مقید است. وی بر این عقیده است که تمامی انسانها دارای نوعی فهم پیشین نسبت به وجود حق تعالی بعنوان باطن و بنیان همة موجودات میباشند، اما این فهم نه از سنخ فهم مفهومی و نظری بلکه نوعی فهم فطری و تکوینی است. این فهم اساس هرگونه معرفت ما نسبت به موجودات مقید و در حقیقت بنیان استعلای آدمی است. اما اکثر انسانها از چنین فهم فطریی غافلند و از اینرو وی چنین فهمی را «فهم بسیط» مینامد. بنابرین ریشه هرگونه وجودشناسی و هرگونه معرفت ما نسبت به سرشت وجودی موجودات در این فهم پیشین نسبت به وجود نامحدود نهفته است؛ فهمی که تبیین و تفسیر آن در فلسفه ملاصدرا تنها در پرتو تفسیر وی از رابطه علت و معلول امکانپذیر است.