جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نهج البلاغه به عنوان اصلی‌ترین منبع کلام علوی7، همواره ناب‎ترین اطلاعات واخبار را از زندگانی و سیره مولای متقیان و فراز و نشیب‌های تاریخ تشیع در اختیار خوانندگان قرار داده‌است، در این کتاب گران‌سنگ، یکی از موضوعات محوری «شهرکوفه وارتباط کوفیان با آن حضرت» می‎باشد.در این پایان‌نامه که درراستای موضوع فوق و با توجه به این مطلب ،(کوفه از مراکز اصلی تمدن اسلامی است و علاوه بر حضور فعال در عرصه‌ی دگرگونی‌های فرهنگی واجتماعی در زمینه‌ی علمی نیز دارای شاخصه‌های برجسته ومنحصر به‎فرد است.) این چنین عنوان گرفت:«تبیین وبررسی مکتب علمی کوفه از پیدایش تا پایان قرن دوم(ه.ق) با توجه به نقش ائمه اطهار علیهم‌السلام» شهرکوفه و چگونگی پیدایش آن و هم‌چنین علل انتخاب آن به عنوان مرکز خلافت علوی و بازتاب‌های این انتخاب بررسی شد، تا یکی از مولفه‌های مکتب کوفه یعنی(مهد وخاستگاه آن) شناخته شود واز این رهگذر زمینه‌ی بهتری جهت آشنایی بیشتر با پایه‎های مهم مکتب که همان موسسان و پایه‌گذاران اصلی(به‎طورخاص امامان معصوم علیهم‎السلام)، از یک سو واز سوی دیگر قاطبه‌‍ی شاگردان و راویان و بهره‎مندان از محضر این بزرگواران بود، ایجاد شود. به‎علاوه در این پایان‎نامه برخی از قیام‌های شیعی در این شهر بررسی شد، تا پشتوانه‌های عقیدتی-فکری که تا حدود زیادی زمینه ساز حیات فکری-علمی کوفه بوده‌است، شناخته شود.مجموعه‌ی این بررسی‌ها بیانگر این مطلب بود که در صدر اسلام به دلایل گوناگون ازجمله ترکیب جمعیتی خاص کوفه و بالتَّبَع آن حضور معصومین علیهم السلام و وجود طبقات فریخته‌یِ بهره‎مندِاز محضرایشان در این شهر، مکتب کوفه توانسته‌است با احراز سهم ویژه‌ای در ایجاد،تبیین‌ وپیشرفت انواع علوم از پیشتازان نهضت علمی جهان اسلام ‎باشد.

پژوهش پيش‌رو با تکيه بر منابع دست اول تاريخي و بهره گيري از تحقيقات نوين بر آن است تا سيره و انديشه هاي اجتماعي امام علي(ع) در برقراري عدالت اجتماعي را ارائه دهد. براي دستيابي به اين هدف و فهم بهتر انديشه ها و عملکرد امام ابتدا اوضاع اجتماعي جامعۀ امام علي(ع) تبيين شده است. جامعۀ سال سي و پنج هجري جامعه اي است متفاوت با جامعه اي که رسول اکرم(ص) به يادگار گذاشت . قبيله گرايي وتفاخر به ارزشهاي قومي – قبيله اي ، نژادگرايي و برتر دانستن عرب از عجم و مادّي گرايي ويژگيهاي عرب جاهلي است که در زمانۀ علي (ع) از نو سر بر آورده است. علاوه بر آن در اين زمانه بدعتهاي خلفا سنت و الگوي مورد پذيرش و اسرائيليات و گفته هاي اهل کتاب جزء دين به شمار مي رود. کشورگشائيها و رويارويي با فرهنگ‌هاي ديگر،رفاه طلبي و زراندوزي را جايگزين تبليغ اسلام و شهادت طلبي کرده است. فقدان آزادي اجتماعي مردمان را نسبت به سرنوشت جامعه بي تفاوت نموده به انزوا کشانده است. تبعيضات اقتصادي مردمان را در دو گروه فقير و ثروتمند تثبيت کرده است. امام علي(ع) رهبري چنين جامعه اي را تنها با انديشۀاصلاحات براي برقراري عدالت اجتماعي پذيرفت. او مبناي انديشه خود براي برقراري عدالت اجتماعي را بر آموزۀ قسط و عدالت قرآن و سخنان و تلاشهاي رسول خدا (ص) در اين مسير استوار کرد. حضرت ناچار شد سيره خود را نيز بر اصلاحات اجتماعي جهت برقراري عدالت اجتماعي بنا نهد تا جامعۀ الگو را براي بشريت بنيان گذارد، چه در جامعۀ نابسامان برقراري عدالت اجتماعي ممکن نيست. او با برنامۀ حذف بدعتها بر مبناي قرآن و سيرۀ نبوي و ترويج خردگراييو آزاد انديشي ، زدودن سنتهاي نادرست و خرافات از اذهان، تربيت ديني مردم براي تشخيص سنت از بدعت ، نفي رفاه طلبي و تفاخرات نژادي و قبيله اي اصلاح فرهنگ جامعه را آغاز کرد. در مسير اصلاحات سياسي ضمن عزل کارگزاران ناشايست و گماشتن کارگزاران شايسته با ارائه دستورالعملهاي حکومتي ، اصلاح نگرش کارگزاران نسبت به مردم و نظارت بر عملکرد ايشان گام برداشت. برابرسازي مردمان در بهره وري از درآمدهاي عمومي و بازگرداندن اموال غارت شده بيت المال نيز از عملکردهاي امام در اصلاحات اقتصادي است. اجراي سه راهکار کلان- برابر نمودن همۀ انسانها در برابر قانون، دادن آزادي اجتماعي به ايشان و فقرزدايي – براي به سامان آوردن همه عرصه هاي جامعه و برقراري عدالت اجتماعي موثر افتاد، اما قاعدين، پيمان شکنان جمل، ستمگران شام و خوارج- که چهار جريان مخالفت با علي (ع) را رهبري کردند – و فرار مردمان به شام در اثر غارتهاي شاميان و غيره و سستي باقيماندگان در همراهي علي(ع) موانع امام در ادامۀ اين مسير شدند.

امامت دینی و سیاسی در همه ادیان و مذاهب مطرح بوده و در اسلام نیز مسئله امامت همواره مورد نظر بوده است و مسلمانان پس از رحلت رسول خدا| به دو گروه تقسیم شدند: عده ای هوادار نظریه نص و امامت الهی و عده ای هوادار نظام خلافت گردیدند. در این میان دوستداران اهل بیت(ع) از تئوری امامت الهی، طرف داری کردند و امامان دوازده گانه امام علی(ع) و فرزندانش از فاطمه زهرا (س) را جانشینان به نص و وارثان واقعی رسول الله (ص) می دانستند. هر کدام از امامان در تبیین نظریه امامت الهی نظراتی ارائه کردند که در این مقاله به سیر تحول نقش آنان در تبیین نظریه امامت الهی خواهیم پرداخت. فرضیه آن است که امامان شیعه با درک شرایط سیاسی و اجتماعی دوران خود در تبیین و احیا نظریه امامت الهی تلاش وسیعی را به عمل می آوردند. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی تحلیلی و از منابع دست اول استفاده شده است.

اندلس به عنوان غربی‌ترین منطقه از سرزمین‌های اسلامی از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای نزد مسلمانان برخوردار بوده و همانند دیگر مناطق مورد توجه گروه‌ها و فرقه‌های مختلف از جمله شیعیان قرار داشت، اما به دلیل سلطه امویان بر آنجا و دشمنی آنان با علویان و جریان‌های منسوب به آنها و نیز گسترش مذهب مالکی، اندیشه‌های شیعی با سرکوب شدید مواجهه شده و اجازه ظهور و بروز نمی‌یافتند. در چنین فضایی دانشمندان هم یا به دلیل هم فکری با جریان سیاسی، مذهبی حاکم و یا به خاطر ترس از آن توجه چندانی به اندیشه‌های شیعی و گرایش به سوی اهل بیت (ع) نداشتند. اما در لایه‌های پنهان افکار آنان و عموم جامعه تمایل به سوی خاندان پیامبر (ص) وجود داشت و هر گاه فرصت پیدا می‌کرد خود را نشان می‌داد چنان که پس از سقوط امویان و شکل گیری حکومت حمودیان علوی نسب به یکباره شاعران فراوانی به دربار آنان روی کرده و اشعاری سروده و تقدیم آنان کردند که نه تنها بیانگر دوستی و علاقه آنان به خاندان رسول خدا (ص) بود بلکه گاه تصریح در تشیع آنان داشت.البته بسیاری از دانشمندان اندلس دیدگاه احترام آمیزی نسبت به خاندان رسول خدا داشته و از آنان به نیکی یاد کرده‌اند این مهم را می‌توان از متون مختلف تفسیری ، روایی ، فقهی و اصولی ، تاریخی ، عرفانیو ادبی مشاهده کرد . البته تفاوت‌هایی در نگاهاندیشمندان مختلف دیده می‌شود. توجه شاعران و عرفا و صوفیان به اهل بیت نسبت به دیگران بیشتر است و دیدگاه محدثان و مفسران و مورخان تحت تأثیر جریان‌های سیاسی و مذهبی قرار داشته در نقل گزارش‌ها و روایات مربوط به اهل بیت(ع) دارای رنگ و بوو جهت گیری سیاسی و مذهبی است.در این پژوهش ضمن اشاره به وضعیت سیاسی و مذهبی اندلس تلاش می‌شود تا میزان توجه و نوع نگاه اندیشمندان اندلس به خاندان پیامبر (ص) از لابلای متون آنان تبیین شود.

در شکوفایی علمی در تمدن اسلامی، ملل، مکاتب و شخصیت های گوناگونی تأثیرگذار بودند. ازجمله مکتب علمی کوفه و اندیشمندان آن در رشد و بالندگی تمدن اسلامی مؤثر بودند که با توجه به ساختار جمعیتی عربی (یمنی و نزاری) و ایرانی آن و حضور امام علی(ع) و شاگردان امام صادق(ع) موجبات تحرک علمی و پیدایش و شکوفایی علوم در این شهر گردید.در مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به کمک منابع اصلی کتابخانه ای به پیدایش مکتب علمی کوفه و تأثیر آن در تمدن اسلامی از ورود امام علی(ع) تا تأسیس حوزه علمی نجف (448 ـ 36 ق) پرداخته شده است. نتیجه حاصله اینکه آغاز تدوین علومی همچون تفسیر، کلام و فقه مربوط به کوفه و حوزه علمی آن است. علاوه بر اینکه در تدوین سایر علوم و انتشار و شکوفایی آن نیز نقش بسزایی داشت. میراث کوفه بعدها به سایر حوزه های علمی ازجمله بغداد و نجف اشرف انتقال یافت.

در این پایان نامه ، مطالبی پیرامون علل و عوامل نفوذ آیین مسیحیت به شبه جزیره عربستان و شرایط زندگی مسیحیان در آن جا ، از سال اوّل هجری تا سال چهلم هجری توضیح داده شده است و آثار این دین بر اعراب و نحوه زندگی آنان مشخص گردیده است. در ابتدا ، زمینه های ورود این آئین به شبه جزیره عربستان بررسی شده است .با توجه به این نوشتار ، می توان دریافت که با نفوذ آیین مسیحیت در عربستان ، گروهی از اعراب در منطقه نجران و دومة الجندل با اعتقاد به طبعیت الهی حضرت مسیح(ع) ومسیحیت در حجاز با اعتقاد به بشری بودن وی،به آن جذب شدند و از بت پرستی به این دین الهی روی آوردند. این گروه تمام خصوصیت ها و فرهنگ مسیحی را در زندگی خود نهادینه کردند و آن را به کار بردند ، تا زمانی که در سرزمین عربستان ، آئینی توسط حضرت محمّد (ص) بر مردم ابلاغ گردید که دینی الهی و کامل بود. رسول الله (ص) نیز ، آنان را به دین مبین اسلام دعوت کرد و اعراب نصرانی بر اساس پیمان هایی که با حضرت محمد (ص) منعقد کردند ، به عنوان اهل ذمه شناخته شدند و خداوند کریم مسلمانان را به دوستی با مسیحیان تشویق نمود ، امّا عقایدشان را مورد نقد قرار داد که در بسیاری از آیه های قرآن آشکار است . بعد از وفات پیامبر اسلام (ص) ، ارتباط مسلمانان با مسیحیان در اثر گسترش قلمرو اسلامی به خارج از شبه جزیره عربستان افزایش یافت و ارتباط خلافت صدر اسلام با مسیحیت بیشتر شد ، به گونه ای که شامل گروه زیادی از اعراب نصرانی می شد و این ارتباط با قراردادهایی منعقده بین مسلمانان و اعراب نصرانی ، محکمتر شد . هرچند ناملایمت ها و فشارهای مختلفی نیز بر این اعراب اعمال می گردید. در این رساله ، سعی شده که موضوع مسیحیت و علل و عوامل نفوذ آن به شبه جزیره عربستان و ... طی سه دورة تاریخی یعنی پیش از اسلام ، زمان حیات حضرت محمّد (ص) و بعد از وفات پیامبر (ص) تا سال چهلم هجری بررسی گردد و موقعیت و ارتباطات پیامبر (ص) و خلفاء صدر اسلام با اعراب مسیحی و سرانجام کار آنان با مسلمانان تحلیل شود.

موضوع تمدن سازی و پیشرفت در حکومت های دینی، همواره از موضوعات مهم و چالش برانگیز در حوزه فرهنگ و تمدن بوده است. بی شک، بررسی مصداق های تاریخی این مقوله، کمک زیادی به روشن شدن مسئله و شفافیت نظریه پردازی ها می کند. این مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی و شناخت شاخصه های پیشرفت و تمدن سازی در حکومت حضرت یوسف† و ارائه الگویی در این زمینه پرداخته است. ویژگی های حکومتی یوسف† همچون مکین، امین، حفیظ و علیم، بر چهار راهبرد اصلی در اقتصاد تأکید دارد که عبارتند از: اختیار کافی در حوزه عمل، امنیت روانی برای امنیت اقتصادی، ضرورت پژوهش مستمر برای حفظ توازن اقتصادی جامعه و شناخت از چالش های پیش رو. برنامه ریزی چهارده ساله حضرت یوسف برای عدالت اقتصادی و مبارزه با قحطی و فساد اقتصادی به خوبی این اصل را تأیید می کند که اجرای عدالت اجتماعی در جامعه نیازمند برنامه ریزی بلندمدت و دقیق است. بر این اساس، حکومت یوسف† را می توان نمونه ای از یک حکومت الهی موفق دانست و آن حضرت را الگوی کارگزار حکومت دینی و عامل به اخلاق اقتصادی به شمار آورد.

در توسعه و تمدن دینی، تربیت و رشد انسان جایگاهی محوری دارد. در تمدن‌شناسی معاصر، تمدن را محصول تأثیرپذیری انسان از یک‌جانشینی می‌دانند. این شیوه از زندگی،‌ پی‌آمدهایی چون غلبه شیوه معیشت کشاورزی و تجارت و بازرگانی و افزایش درآمد سرانه ‌دارد که نتیجه آن شکل‌گیری فرهنگ فردگرایی، روی‌آوری جدی بشر به کسب قدرت و ثروت و منزلت اجتماعی، گسترش رفاه، استقرار امنیت در سایه حاکمیت قوانین عرفی و دولت مقتدر و بالاخره نوعی جامعه توسعه‌یافته که در آن، توان و ظرفیت بالقوه جامعه فعلیت یافته، دانش‌ها و ابزارها و استعدادهای بشری رشد می‌یابد. در جهان بینی تمدن‌ساز دینی پیامبر(ص) بخش‌هایی از پروسه تمدن‌سازی به مفهوم متعارف آن مورد تأیید قرار می‌گیرد، ولی از آن‌جا که در انسان‌شناسی دینی، به بعد اخروی و معنوی انسان اصالت ‌داده می‌شود، با شکوفا کردن و مبعوث کردن استعدادها و ظرفیت‌های معنوی انسان، او را به سطحی از قدرت می‌رساند که می‌تواند خود را از غلبه عوامل رایج تأثیرگذار محیطی خارج کرده، راه رشد معنوی و مادی را به‌رغم موانع محیطی در پیش بگیرد. البته در کنار تزکیه و تعلیم، به فراهم کردن ظرفیت مادی متناسب با این تحول نیز که همانا ایجاد جامعه نوین اسلامی است، می‌پردازد.

دانش «نسب شناسی» از شاخه های علم تاریخ و شعبه ای از تاریخ نگاری عرب جاهلی است که پیوند ناگسستنی با آن دارد. این میراث جاهلی در دوره اسلامی به دلایلی چون، تدوین دیوان، گسترش فتوحات و استقرار قبایل بسیاری از عرب در مناطق مفتوحه و گسترش رقابت ها و تعصبات و دامن زدن برخی خلفا بدانها، رشد سریع یافته و نسب دانان و منابع نسبی مهمی پدید آمد. سهم شیعیان امامی و سادات علوی تبار در باروری این دانش، ازاین رو که آن با موضوع امامت و اهل بیت ارتباط تنگاتنگی دارد، نمود بیشتری داشته است. آنان تلاش بسیاری در دانش نسب شناسی داشته و از همان آغاز آثار ارزشمندی در این عرصه آفریده و سهم سترگی در رشد و بقای آن داشته اند. در این مقاله ضمن مروری اجمالی بر کلیات دانش نسب شناسی، نقش و سهم شیعیان امامی در حوزه انساب نگاری مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف از نگارش این مقاله تشریح اصلاحات اجتماعی رسول اله و نتایج و پیامدهای آن است. روش تحقیق در آن نیز توصیفی- تحلیلی با تکیه بر منابع اصلی شامل کتب سیره، مغازی، طبقات و تاریخ های عمومی می باشد. رسول گرامی اسلام در سرزمینی جهالت زده مبعوث به رسالت گردید. در دوران بعثت با هدایت و تربیت، هسته نخستین یاران خود را شکل داد و در روزگار هجرت، با برپایی حکومت، زمینه اصلاحات اجتماعی در جامعه جاهلی را فراهم کرد و با عقد پیمان نامه عمومی میان مهاجران و انصار و از سوی دیگر با یهودیان، نظام همکاری و تعاون اجتماعی و شهروندی استواری را پدید آورد و با تشکیل امت واحده موفق به تحول عمیقی در میان پیروان خود گردید. آن حضرت علاوه بر هدایت و تربیت یارانش، انقلاب اخلاقی ژرفی را پایه گذاری کرد. نتایج اصلاحات اجتماعی رسول اله (ص) عبارتند از:1- اصلاح ساختار نظام قبیله ای و بنیان نخستین دولت اسلامی. 2- طرد نژاد گرایی و تعصبات جاهلی. 3- برقراری حقوق انسانی برای زنان. 4- ایجاد عدالت و مساوات میان امت خود و رفاه عمومی. 5- ایجاد امنیت. 6- عمران و آبادانی زمین. 7- جلوگیری از تخریب شهرها. 8- رونق اقتصادی و ایجاد روحیه تلاش و کوشش. 9- فقرزدایی. 10- عدم تمرکز ثروت. 11- تامین منابع مالی دولت اسلامی. 12- آزادی پیروان ادیان آسمانی. پیامد نهضت اصلاحات اجتماعی رسول اله (ص) چنین بود که دینی متین و استوار و زنده و پویا برای بشریت به ارمغان آورد که زمینه هدایت و تعالی و کمال و شکوفایی فرهنگ و تمدن پیروان خود را فراهم کرده است.