جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم به عنوان معجزه رسول اکرم (ص) حاصل وحی است. کلمه وحی در قرآن به معانی مختلفی به کار رفته که یکی از آنها وحی به پیامبران است. وحی به پیامبران اشکال مختلفی دارد اما چگونگی آن از نظر قوانین مادی و تجربی مبهم و مجهول است. با توجه به بعد معنوی وجود انسان وحی و آثار آن در زندگی و حیات انسان انکار ناپذیر است. وحی زاییده نبوغ فردی یک نابغه یا شعور باطنی یک عارف نیست. چه اگر چنین بود در قلمرو قدرت انسان بود با توجه به آیات قرآن وحی در اختیار پیامبران نیز نیست بلکه آنان خود متاثر از وحی و منتظر نزول آن بوده اد. دقت در روایات نزول وحی بر پیامبر (ص) در منابع شیعه و سنی مبین همین دیدگاه است. بدین سان وقوع وحی فقط به خداوند قابل انتساب است.

از جمله واقعیت های تاریخی پس از رحلت رسول گرامی اسلام (ص) ظهور جریانی در رویگردانی از تفسیر قرآن است. این جریان با اقدام برخی از صحابه رسول خدا (ص) آغاز شد و سپس در بین تابعان وسعت بیشتری یافت که در نتیجه مسلمانان به جای تأمل در قرآن کریم صرفا به تلاوت آیات روی آوردند و از شناخت بسیاری از حقایق نورانی بازماندند. در این مقاله تلاش شده است که با توجه به شواهد تاریخی ابتدا در مورد این جریان و پیشگامان آن اطلاعاتی ارائه شود و سپس انگیزه ها و نیز نتایج حاصل از این جریان مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

مباحث این تحقیق در یک بخش مقدماتی و چهار بخش اصلی با این مباحث نگاشته شده است: بخش مقدماتی، سابقه ی گفتگو در تاریخ اسلام، روش پیامبر(ص) در انجام گفتگو، اهمیت و ضرورت گفتگو، طنین اولین گفتگو در عالم خلقت، روش گفتگو در قرآن کریم، انواع گفتگوهای قرآنی، روش قرآن در گفتگو با ملحدان و مشرکان؛ بخش اول، معنای تمدن و فرهنگ: واژه ی تمدن از نظر لغوی و اصطلاحی، عناصر سازنده ی تمدن و عوامل پایداری تمدن ها، بررسی واژه ی فرهنگ از نظر لغوی و اصطلاحی، تقدّم دین بر فرهنگ و تمّدن، ارتباط تمدن و فرهنگ با دین؛ بخش دوم، گذری بر آیاتی دباره ی «ناس»: گذری بر آیاتی در زمینه ی بنی آدم، نگاهی بر آیاتی در خصوص شیطان، چشم اندازی به آیاتی در مورد اهل کتاب، گذری بر آیاتی پیرامون اهل ایمان، نگاهی اجمالی دریاره ی سایر گروه های انسانی (مشرکین، صائبین، مرتدّین)؛ بخش سوم، عناصر و اصول مشترک میان ادیان الهی (مبانی گفتگو): نبوت در ادیان توحیدی، بررسی اعتقاد به معاد و رستاخیز در ادیان الهی؛ بخش چهارم، موعود در قرآن و گذری کوتاه بر فرهنگ ظهور: وارثان زمین، حکومت زمین، خصوصیات حکومت صالحان، پیروزی نهایی حق بر باطل

اهمیت و ضرورت سعادتمندی انسان و جامعه انسانی و رضایت خداوند متعال به اندازه ای است که اسلام ناب محمدی برای پاسخ گویی به نیاز انسان ها و رساندن به این سعادت، الگوهای تربیتی و نمونه های عینی کمال را معرفی کرده است. معصومین(علیهم السلام)و از جمله حضرت فاطمه زهراء(سلام الله علیها)نمونه ای از این الگوها و به تعبیر قرآن "اسوه"ها می باشند که رفتار و سیره عملی آن ها مورد پسند و قبول خداوند و منطبق با فطرت انسان بوده و با اطمینان می توان از آن پیروی نمود. ضرورت داشتن الگوهای موفق در زندگی ، انسان را به پژوهش در زندگی آن ها وادار کرده و آنچه در این الگوگیری و تأسی به اخلاق اولیاء الهی کارساز است آشنایی به جزئیات صفات و رفتارآن بزرگواران است که در کتاب های حدیث و سیره نمونه های رفتاری و عملی آن ها به صورت جزئی و ریز آمده است؛ هر چند گروهی معتقدند که به طور کلی اخلاق و معیارهای خوب و بداخلاقی نسبی است و به همین دلیل نمی توان رفتارهای یک فرد را الگو قرارداد،زیرا باتوجه به شرایط زمان و مکان این رفتار ها خوب یا بد می شود و نمی توان به آن تکیه کرد؛ اما به یقین می توان گفت که اصول اولیه اخلاقی، برخواسته از فطرت است و به هیچ وجه نسبی نیست و به همین دلیل می توان از سیره عملی الگو ها بهره برد.با بررسی سیره حضرت زهرا(سلام الله علیها)در زندگی فردی ،خانوادگی،اجتماعی و سیاسی و نگاهی اجمالی به دوران کوتاه زندگی با برکت آن حضرت راهکارهایی عینی را می توان مشاهده کرد که با بهره گیری از آن ها در زندگی فردی و اجتماعی می توان بخشی از سعادت واقعی را در زندگی دنیایی و آخرتی بدست آوردهو الگوپذیری از سیره عملی آن حضرت در بعد فردی و اجتماعی را نمایان کرده تا چراغ راهی برای جویندگان به سعادت باشد. کلید واژه ها: سعادت، اسوه ها و الگوهای تربیتی، حدیث و سیره ،اصول اولیه اخلاقی، الگوپذیری، زندگی فردی و اجتماعی

ابوالقاسم حسین بن علی معروف به وزیر مغربی (370ـ418 ق) دانشمند ذوفنون شیعه در اواخر قرن چهارم هجری است که علاوه بر تصدی مناصب مختلف کتابت و وزارت در حکومت‌های مختلف فاطمی، آل‌بویه، بنی‌عقیل، و مروانیان، آثار علمی متعددی در زمینه‌های مختلف از جمله شعر و ادب، انساب، تاریخ و تراجم، و تفسیر قرآن به‌جا گذارده است. حوادث زندگی کوتاه و پرتلاطم او اثر مهمی در شکل‌گیری شخصیت علمی و ادبی وی داشته است. وی به سبب شغل وزارتی پدر و اجدادش، و نیز تعلق خاطر خودش به امر سیاست و ادب، در مناطق مختلف جغرافیایی جهان اسلام به‌سر برده، آموزش دیده، به فعالیت علمی و سیاسی پرداخته، به مراوده‌ی با بزرگانی از اهل علم و ادب و سیاست پرداخته، و 18 سال پایانی عمر وی، در کشاکش همکاری یا قطع ارتباط سیاسی با حکومت‌های مختلف حجاز، شام، عراق و جزیره گذشته است. از میان مهم‌ترین آثار علمی وی، المصابیح فی تفسیر القرآن نقشی اساسی در سیر تاریخ تفسیر شیعه داشته است. با نگارش این تفسیر و بسط روش وزیر مغربی در تفسیر بعدی شیعه، یعنی التبیان فی تفسیر القرآن، دوره‌ای جدید در تفسیر نگاری شیعه آغاز شده است که به سبب پیوند این تحول علمی با تحولات اجتماعی، سیاسی و تاریخی زمان، می‌توان آن را پارادایم جدید تفسیرنگاری شیعه تلقی کرد. کشف نسخه‌های تفسیر المصابیح و تحلیل اجزا، عناصر، منابع، و روش‌های وزیر مغربی در این کتاب، نشان می‌دهد سهمی که تاکنون همگان برای شیخ طوسی و تفسیر التبیان وی در تغییر رویکرد تفسیری شیعه از روایی به اجتهادی و جامع قائل بوده‌اند، تا حد زیادی باید به وزیر مغربی نیز داده شود؛ به این معنا که آغازگر این رویکرد جامع در تفسیرنگاری شیعه، وزیر مغربی بوده و شیخ طوسی کمال دهنده‌ی آن به‌شمار می‌آید. برخی ویژگی‌های کلی که چهره‌ای خاص و متفاوت با تفسیر المصابیح بخشیده‌اند عبارتند از: شواهد شعری مخصوص خود مؤلف؛ نهایت ایجاز در متن، دقت زیاد در جمله‌بندی و استفاده از کلمات دقیق؛ ابتکار و عدم تقلید در نثر و بیان آرا و نظرها؛ نقل به معنا در بیان تمام اقوال و روایات؛ نقل از کسانی که هیچ اثری از آن‌ها جز تفسیر مغربی نمی‌شناسیم؛ نقل مطالب علمی و تاریخی از معاصران؛ تنوع مضامین و ابزارهای تفسیری مختلف در بیان معنای آیات. وزیر مغربی نخستین مفسر شیعه است که در عین تاکید و دفاع از آموزه‌های فقهی و کلامی شیعه در تفسیر خود، از دیگر عناصر غیرشیعی در عصر خود نیز بهره می‌برد. مهم‌ترین این موارد عبارتند از: توجه فراوان و اساسی به لغت، صرف، اشتقاق، نحو، استشهاد به شعر جاهلی، همراه با پذیرش قول لغوی؛ رجوع به ادبیات تفسیری اهل سنت، از جمله تفسیر طبری برای نقل روایات و آرای تفسیری صحابه و تابعین؛ کاهش میزان نقل از روایات ائمه علیهم السلام و عدم اشاره به منابع و روات شیعه؛ توجه به مباحث کلامی روز به ویژه از طریق نقل آرای تفسیری کلامی و ادبی معتزله برای نخستین بار؛ توجه فراوان به ادبیات و روایات سیره و مغازی برای فهم حوادث صدر اسلام در قرآن؛ مراجعه‌ی مستقیم به اهل کتاب و کتب متداول میان ایشان از جمله متن عهد قدیم و عهد جدید برای نقل مواضع مشابه یا مخالف با آیات قرآن همراه با نقد عهدین و گاه پذیرش آن. این ابزارها و منابع تفسیری تقریباً همگی ــ به‌جز مورد آخر ــ در مکتب تفسیری شیخ طوسی مورد قبول قرار گرفته و از آن‌ها در تفسیر التبیان و سایر تفاسیر بعدی در پارادایم جدید چون منتخب التبیان (ابن‌ادریس)، مجمع البیان (طبرِسی)، روض الجنان (ابوالفتوح رازی)، متشابه القرآن و مختلفه (ابن‌شهرآشوب)، فقه القرآن (راوندی)، نهج البیان (شیبانی)، و کنز العرفان (فاضل مقداد) مکرراً استفاده شده است.

در بررسی دعوت انبیا موارد مشترکی وجود دارد که دلیل آن اشتراک ، اصول اساسی دین است و نیز موارد اختصاصی وجود دارد که به اختلاف شرایط اخلاقی ،اجتماعی ،اعتقادی و فرهنگی امت های گوناگون آنها مربوط است و در تعلیم و تربیت انسانها به ویژه موءمنین تاثیر دارند .در فصل اول با عنوان «تعلیم و تربیت از جمله اهداف بعثت انبیاء»به بیان اهمیت تعلیم وتربیت ،فلسفه تقدیم و تأخیر آن ،الگوهاو روشهای تعلیم و تربیت پرذاخته شده است در فصل دوم قصه به عنوان یکی از روشهای تربیت معرفی شده که با ارایّه الگوهای تربیتی و نکاتکلیدی تربیت با بیان جایگاه قصه در قرآن،ویژگی ها واهداف تربیتی و سرانجام آثار تربیتی آن مورد توجه قرار گرفت.فصل سوم با عنوان «اشتراکات انبیاء در دعوت» در دو بخش ساماندهیشد که بخش نخست آن بات عنوان «اشتراکات در رسالت»به ویژگی های مشترک انبیاء الهی همچون اصطفاء الهی ، مردمی ، بودن ، همزبانی با امت ، عصمت ، توحید در خشیت و ارائه بینات ، کتاب ومیزان اشاره گردید و در بخش دوم «اصول مشترک انبیاء در دعوت » مورد توجه قرار گرفت و مشترکات پبام و دعوت انبیاء اعم از دعوت به توحید و نفی شرک ، تقوا، استغفار و.... با ذکر آیات بیان شد.در فصل چهار تحت عنوان « اختصاصا دعوت انبیاء » به اختصاصات دعوت انبیای الوالعزم ، همچنین حضرت هود ، صالح ، لوط و شعیب ( علیه السلام ) به صورت ویژگی های شخصیتی و رسالتی اشاره و شاخصه های برتری نبی اکرم ( ص ) بیان شد. در این فصل مبارزات انبیاء با اقوامفاسد نیز مورد توجه قرار گرفت.این نوشتار بر هدایت و کمال انسان ها از طریق بعثت انبیاء در سایه توجه به تعالیم آنان تأکید نموده و آموزه های مشترک و مختصی در دعوت و تعالیم انبیاء الهی در زمان و مکان و شرایط گوناگون همه و همه در جهت حل مشکلات انسان ها و تربیتو تعالی آدمیان شناسانده شده است.متن کامل پایان نامه اشتراکات و اختصاصات دعوت انبیاء در قرآنپایان نامه کارشناسی ارشدرشته:تفسیر قرآن کریمنگارش:طاهره کریمی محلیاستاد راهنما:استاد الیاس کلانتریاستاد مشاور:دکتر مجید معارفشهریور88 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریمدانشکده علوم قرآنی تهرانتمام حقوق این اثر متعلق بهدانشکده علوم قرآنی تهران است باسمه تعالیدانشگاه علوم و معارف قرآن کریمدانشکده علوم و فنون قرآن تهرانصورت جلسه دفاع پایان نامه کارشناسی ارشد** نام و نام خانوادگی و امضاء هیئت داوران:* عالی(20تا18)؛ بسیارخوب(زیر18تا16)؛ خوب (زیر16تا14)، قبول (زیر14تا12)؛ غیرقابل(قبول زیر12) * توجه: این صورت جلسه باید در صفحات اولیه پایان نامه درج شود.چکیده:در بررسی دعوت انبیاء موارد مشترکی وجود دارد که دلیل آن اشتراک اصول اساسی دین است و نیز موارد اختصاصی وجود دارد که به اختلاف شرایط اخلاقی، اجتماعی، اعتقادی و فرهنگی امت‌های گوناگون آن‌ها مربوط است و در تعلیم و تربیت انسان‌ها به ویژه مومنین تأثیر دارند. در فصل اول با عنوان «تعلیم و تربیت از جمله اهداف بعثت انبیاء» به بیان اهمیت تعلیم و تربیت، فلسفه تقدیم و تأخیر آن، الگوها و روش‌های تعلیم و تربیت پرداخته شده ‌است در فصل دوم قصّه به عنوان یکی از روش‌های تربیت معرفی شده که با ارائه الگوهای تربیتی و نکات کلیدی تربیت با بیان جایگاه قصّه در قرآن، ویژگی‌ها و اهداف تربیتی و سرانجام آثار تربیتی آن مورد توجه قرار گرفت فصل سوم با عنوان «اشتراکات انبیاء در دعوت» در دو بخش ساماندهی شد که بخش نخست آن با عنوان «اشتراکات در رسالت» به ویژگی‌های مشترک انبیاء الهی همچون اصطفاء الهی، مردمی بودن، همزبانی با امت، عصمت، توحید در خشیت و ارائه بینّات، کتاب و میزان اشاره گردید و در بخش دوم «اصول مشترک انبیاء در دعوت» مورد توجه قرار گرفت و مشترکات پیام و دعوت انبیاء اعم از دعوت به توحید و نفی شرک، تقوا، استغفار و ... با ذکر آیات بیان شد. در فصل چهارم تحت عنوان «اختصاصات دعوت انبیاء» به اختصاصات انبیای اولوالعزم، همچنین حضرت هود،‌ صالح، لوط و شعیب^ به صورت ویژگی‌های شخصیتی و رسالتی اشاره و شاخصه‌های برتری نبی اکرم| بیان شد. در این فصل مبارزات انبیاء با اقوام فاسد نیز مورد توجه قرار گرفت. این نوشتار بر هدایت و کمال انسان‌ها از طریق بعثت انبیاء در سایه توجه به تعالیم آنان تأکید نموده و آموزه‌های مشترک و مختصی در دعوت و تعالیم انبیاء الهی در زمان و مکان و شرایط گوناگون همه و همه در جهت حل مشکلات انسان‌ها و تربیت و تعالی آدمیان شناسانده شده است. کلید واژه‌ها: انبیاء، تبلیغ، تعلیم، تربیت، دعوت،فهرست مطالبمقدمه:

استنطاق قرآن یعنی طرح پرسش در پیشگاه قرآن و طلب نطق و پاسخ از آن. این تعبیر، نخستین بار از سوی امام علی(ع) مطرح گردیده است. عالمان دینی آن را بر تفسیر قرآن به قرآن، تأویل، تفسیر موضوعی و استنباط از قرآن اطلاق کرده اند که هر یک، بعدی از ابعاد استنطاق را در بر می گیرد. استنطاق قرآن، دارای مبانی محکم و روشنی مانند جامعیّت قرآن، جاودانگی قرآن و نظام مندی قرآن است؛ اما از جهت این که پرسش ها در چه حوزه‌ای می تواند باشد و هم از این جهت که استنطاق قرآن، از عهده ی چه کسی بر می آید، میان دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد. با تأمّل در سخن هر گروه، معلوم می شود که اختلاف موجود، ناشی از تفاوت نگاه ‌است. ظرفیّت گسترده ی قرآن کریم، این امکان را به وجود آورده‌است که هم گستره‌ی طرح سؤال در برابر قرآن بسیار وسیع باشد و هم غیر معصوم (ع)، بتواند با کسب شایستگی لازم، از عهده‌ی مراتبی از استنطاق قرآن برآید.

از جمله مسائلی که امروزه در مورد ادیان الهی و کتاب های آسمانی مطرح است، محتوای این کتاب ها و میزان اعتماد به آنهاست. از آنجایی که انسان به مقتضای آفرینش و ساختار وجودی اش گریزی از زندگی اجتماعی ندارد، در نتیجه آفریدگار حکیم برای رشد و شکوفایی زندگی اجتماعی انسان، راهکارهایی در کتاب های آسمانی تبیین و پبامبرانش را مامور به تعلیم آنها کرده است تا جوامع انسانی با به کارگیری آنها، نظام احسن اجتماعی را به وجود آورند. در این تحقیق سعی شده تا با توجه به اهمیت روابط اجتماعی در استحکام و دوام ساختار جامعه و ایجاد سلامت و امنیت اجتماعی، برخی از ارزش های اخلاق اجتماعی در قرآن و عهدین نظیر صداقت و راستی، عهد و پیمان، عدل و انصاف، عفت و پاکدامنی و تعاون و همکاری و مصادیق، ابعاد، آثار و نتایج آنها مورد بررسی قرار می گیرد.

بعد از آنکه عثمان به دلیل بدعت ها و خلاف کاری های زیاد خود به دست مردم انقلابی کشته شد و به دنبال دعوت و اصرار قاطبة مردم، امام علی(ع) در اواخر سال 35 هجری قمری حکومت مسلمین را به دست گرفت. حکومت علی(ع) در واقع تلاشی بود برای احیای مجدد سنت پیامبر(ص) و اقامه عدل و داد، اما تحولات و انحرافاتی که در زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در طول دورة خلفا مخصوصاً خلیفه سوم واقع شده بود، کار بازگرداندن امر به مواضع اصیل اسلامی را بر امام(ع) بسیار سخت نمود. اقدامات قاطع و بدون انعطاف امام(ع) در جهت اصلاح انحرافات و تبعیضات به گونه ای بود که خواب راحت را از چشم کسانی که با اتراف و اسراف دورة خلفا مخصوصاً عثمان خو کرده بودند، گرفت. طلحه و زیبر دو تن از این افراد بودند. این دو صحابه با سابقه با وجود بیعت آزادانه و آگاهانه با امام(ع) وقتی که اوضاع را بر وفق مراد ندیدند پیمان خود را شکسته و با همراه ساختن عایشه ام المؤمنین و عدّه دیگری از مخالفان امام(ع) جنگ جمل را به راه انداختند. بهانة ناکثان در انجام این اقدام ناشایست، خونخواهی خلیفه مقتول از علی(ع) بود. با آنکه دخالت غیر ناکثین در کشتن خلیفه مشهود بود، مع الوصف این بهانه توانست عده ای را نیز که عناوین و سابقه این افراد در اسلام چشمشان را پر کرده بود، در شناخت حقیقت دچار تردید و دودلی ساخته و آنها را با خود همراه سازد امام علی(ع) تلاش بسیار نمود تا به طرق مختلف ناکثان را ارشاد نموده و از بروز فتنه جلوگیری کند؛ لذا هیچ گونه اقدام نظامی علیه آنان صورت نداد و تنها مجوز جنگ با آنان را شروع حمله از طرف مقابل اعلام کرد. در هر صورت جنگ با حملات ناجوانمردانه ناکثین به منادیان صلح امام(ع) آغاز شد و در نهایت با هزاران کشته از دو طرف و شکست قطعی دشمن به پایان رسید. این جنگ ثمرات تلخی به بار آورد و منشأ بسیاری از اختلافات بعدی مسلمین گردید. رساله حاضر ضمن مرور بر حوادثی که در خلافت عثمان واقع شد به حکومت امام(ع) می پردازد و آنچه را که منجر به ظهور ناکثین شد و نیز برخورد امام علی(ع) با آنان را بررسی می نماید.

سلفیه تکفیری با تکیه بر مبانی استنباطی خود، یعنی بدعت شماری هر آنچه سلف ترک کرده ­اند و نیز پرهیز افراطی از تأویل آیات قرآن، به نتایجی دست یافته اند که به نوعی آنان را به صدور فتاوای تکفیری خاصی سوق داده است. ابن تیمیه در برخی از کتابهای خود، انجام ندادن یک کار از سوی سلف را به معنای بدعت و حرمت آن کار محسوب ­کرده و تخطی از این حریم را بدعت نامیده است. مثلا در مورد حکم شرعی برگزاری مراسم مولودی خوانی در ولادت پیامبر اکرم (ص)، معتقد است که این مراسم از جمله کارهایی است که سلف و پیشینیان انجام نداده‌اند با آنکه مقتضی آن وجود داشته و مانعی نیز بر انجام آن نبوده است و اگر این کار خیر محض یا راجح بود، سلف از ما به انجام آن سزاوارتر بودند؛ زیرا آنان بیشتر از ما به رسول خدا ­(ص) محبت داشتند و از ما بیشتر به پیامبر ­(ص) احترام می­ گذاشتند و بر کارهای خیر حریص‌تر بودند. او فقهای مذاهب اسلامی را جاهل ­­نامید و قرار دادن موسمی جدا از موسم‌های شرعی، همچون برخی از شب‌های ماه ربیع الاول (شب مولد رسول الله)، برخی از شب‌های ماه رجب (مبعث) و مانند اینها را بدعت‌ دانست زیرا سلف آنها را مستحب ندانسته است. در دوران معاصر نیز برخی از علمی وهابی به تبعیت از ابن ­تیمیه، برپایی مراسم برای ولادت پیامبر ­(ص) و غیر او را غیر مجاز برشمرد. و بر این باوراند که این عمل از جمله بدعت‌هایی است که در دین حادث شده است؛ زیرا رسول‌خدا ­(ص) و خلفای راشدین و غیر آنان از صحابه و تابعین، این عمل را انجام نداده‌اند. مبانی متخذ از قرآن کریم و سنت قطعی معصومان (ع) نشان دهنده این حقیقت است که بسیاری از ادعاهای سلفیه در این زمینه، اصل و ریشه­ای در دین ندارد و از این رو نمی ­توان به آنها اعتقاد یافت.