جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه ی تطبیقی به عنوان رشته ای مستقل در مطالعات فلسفی از قرن نوزدهم ظهور کرده است. مقایسه ی غایت مند سنتهای مختلف فلسفی با یکدیگر در فلسفه ی تطبیقی صورت می پذیرد. امکان حداکثری فلسفه ی تطبیقی قابل اثبات نیست، اما امکان حداقلی آن ممکن بوده، جای انکار ندارد. در باب روش انجام فلسفه ی تطبیقی، هر گونه ادعای تک روشی، ایجاد محدودیت برای پژوهشگر است و باید تکثر روشی در فلسفه ی تطبیقی معتبر دانسته شود. کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین کتابی است که با هدف اثبات وحدت فلسفه به رشته ی تحریر درآمده است و از آنجا که وحدت فلسفه و فلسفه ی تطبیقی دو حیطه ی جدا از یکدیگرند، این کتاب را نمی توان پژوهشی در فلسفه ی تطبیقی قلمداد کرد.

اصل ضرورت علّی و شمول آن بر فاعل مختار و موجَب، از جمله اموری است که در فلسفه اسلامی مورد پذیرش می باشد و حکمت متعالیه از این امر، مستثنی نیست ولیکن از گذشته دور در این اصل و نیز چگونگی جمع آن با آزادی اراده انسان، اختلافاتی میان اندیشمندان مخالف فلسفه وجود داشته است.دیدگاه میرزای نائینی و تابعانش که از مشهورترین متفکران علم اصول فقه هستند نمونه ای از جریانی است که ضمن نقد دیدگاه فلاسفه و حکمت متعالیه به ناسازگاری ضرورت علّی با اختیار انسان حکم کرده و ضمن پذیرش اصل ضرورت در موجودات غیرمختار، راه حل مسأله را تفکیک اراده و طلب دیده، و معتقد شده اند که فعل انسان نه ناشی از اراده بلکه ناشی از طلب است تا بتوانند تعارض مذکور را حل نمایند.از سوی دیگر، حکمت متعالیه به عنوان یک مکتب فلسفی مستقل ضمن دفاع از سازگاری ضرورت و اختیار به نوآوری هایی در حوزه پاسخ به اشکالات مطرح در این رابطه پرداخته و تعارض مذکور را ظاهری و قابل رفع خوانده، بدون اینکه به راه حل اصولیین مخالفش نیازی باشد.بر این اساس، رساله حاضر با تحلیل موارد نزاع ایشان به سه حوزه مبانی، فعل ناشی از اراده و ضرورت علّی، اراده و مبادی اش و ضرورت علّی به بررسی تطبیقی میان آنها دست زده و به نحوی اجتهادگونه میان ایشان به داوری نشسته و در نهایت به قوت بیشتر تحلیل های حکمت متعالیه در مقایسه با دیدگاه رقیب حکم داده است.

مصطفی محقق داماد از جمله متفکرانی است که می‌کوشد آموزه‌های دین را با معیاری عقلی تبیین کند. او که هم حقوق خوانده و هم فلسفه، تاملاتی در برخی از تعالیم دینی دارد. وی بر آن است تا از موضعی روشنگرانه به مقولات دینی بنگرد. کتاب «روشنگری دینی» را نیز در همین راستا تألیف کرده است. وی معتقد است که یکی از آفات اجتماعی، خصوصاً در جوامع دینی، «جهل مقدس» است. و آن جهلی است که بُعد قدسی دارد. در چنین جهلی شخصِ جاهل در جهل خود می‌سوزد ولی برای خدا می‌سوزد. چنین فردی از هرگونه روشنگری هم می‌هراسد آن هم برای خدا.

پس از انتشار مجلدات اولیه موسوعه شریفه فوق، مرکز پژوهش‌های اسلامی آستان قدس‌رضوی برای نقد و بررسی اثر مزبور از این‌جانب دعوت به عمل آورد. بنده وقتی مطلع شدم که انتخاب من خواست جناب شیخ جلیل‌القدر حضرت استاد آیت‌الله آقای حاج شیخ محمد واعظ‌زاده‌خراسانی‌طاب‌ثراه بوده است، اجابت و اطاعت و به حدمیسور مطالبی تقدیم کردم که اینک مسودّه آن گفتار به‌عنوان عذر تقصیر به پیشگاه آن بزرگوار تقدیم خوانندگان ارجمند می‌گردد. استاد واعظ‌زاده یکی از تربیت‌یافتگان مکتب قم و ازنظر علمی به‌حق عالمی نمونه از عالمان جامع علوم الهیه بود و ازنظر اخلاقی تندیس تواضع، فروتنی و کرامت نفس بود. به‌یقین سخن‌سنجان فرداها با مطالعه آثار او به عظمت صاحب آثار بیش‌ازپیش پی خواهند برد: «فانظروا بعدَنا الی الآثار * إنّ آثارنا تدلّ علینا»

بر اساس آموزه‌هاي ديني، اعمال و مناسك مذهبي، علاوه بر پيكرة ظاهري، چهره‌يي باطني دارند كه هويت و روح انسان را ميسازند. در سنت اسلامي نيز آثار زيادي، گاه بوجه عام و گاه در قالب تحليل برخي اعمال و مناسك خاص، دربارة اسرار شريعت برشتة تحرير درآمده است كه از آن جمله ميتوان به الفتوحات المكيه‌ ‌ابن‌عربي، أسرار الشريعة و اطوار الطريقة و أنوار الحقيقه‌ ‌سيدحيدر آملي،‌ ‌المحجة البيضاء‌ ‌ملامحسن فيض‌كاشاني، رسالة التنبيهات العلية علي وظائف الصلاة القلبية‌ ‌شهيد ثاني، اسرار الصلاة ‌امام خميني(ره) و... اشاره كرد. ملاصدرا نيز در دو بخش از كتاب الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكية‌ ‌به بحث پيرامون اسرار شريعت پرداخته است. مقالة حاضر ديدگاه ملاصدرا درباره اسرار شريعت را بررسي و تحليل ميكند.

مسئله اثبات واجب یکی از مهم ترین مسائل مورد توجه اندیشمندان به خصوص متکلمان و فلاسفه بوده است. مؤلف کتاب ابوالحسن بن احمد ابیوردی از علمای امامیه قرن دهم هجری مقام و پایه علمی والایی داشته و جامع معقول ومنقول بوده است و از او آثار متعددی برجای مانده است. رساله مورد بحث شامل سه بخش (مقدمات بحث، دلایل مؤلف، دلایل دیگران) است. مؤلف در مقدمه به ذکر چهار نکته پرداخته است. 1- ذکر معنای واجب، ممکن و ممتنع و بیان این نکته که واجب تعالی علت تامه برای وجودش است. 2- ممکن به فاعل موجود نیازمند است. 3- اگر وجود ممکن از علتش واجب شود موجود می‌شود. 4- در این قسمت مؤلف به سه نکته اشاره کرده است: الف) امکان ممکن دلیل احتیاجش به علت است. ب) این امکان برای ممکن لازم است. ج) بقاء ممکن با از بین رفتن علتش ممتنع است. او پس از بیان و توضیح این مقدمات به ذکر دلایل خود که هدفش از تألیف این رساله بوده است می‌پردازد و دوازده دلیل بر این مطلب می‌آورد. او در این دلایل بیان می‌کند که اگر واجب لذاته یافت نشود و موجود در ممکنات منحصر شود تسلسل تا بی نهایت و عدم تناهی ممکنات لازم می‌آید و به طرق مختلف براهین خود را بیان می‌کند. مؤلف سپس به ذکر دلایل دیگران از جمله ابن سینا و سهروردی در باب این مسئله می‌پردازد. مؤلف در خاتمه رساله به ذکر و حل سه شبهه می‌پردازد.اما در مورد شیوه تصحیح و روند تصحیح متن رساله ابتدا به شناسنامه نسخه‌ها اشاره شده است و ویژگی نسخه‌ها بیان شده است. سپس به نحوه مقابله نسخه‌ها و انتخاب شیوه تصحیح اشاره شده است و بیان شده که به دلیل ویژگی نسخه‌ها تصحیح بر اساس نسخه اصل صورت نگرفته است؛ هرچند که به یکی از نسخه‌ها اعتماد بیشتری شده است.