جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: دکارت و خواجه نصیر، جزء واقع گرایان غیر مستقیم به شمار می آیند یعنی معتقدند در مواجهه ی با عالم خارج صور ذهنی معلوم بی واسطه هستند و این صور ذهنی حاکی از عالم خارج و بازنما می باشند ولی این دو در نحوه‌ی بازنمایی صور ذهنی با یکدیگر اختلاف نظر دارند. خواجه به تطابق ماهوی ذهن و عین معتقد است ولی نظریه ی معادل دکارت تقریبا شبح محاکی است یعنی وی معتقد است صور ذهنی تا حدودی از خارج حکایت می کنند. و اما نکته مهم دیگری که در این نوشتار بدان می پردازیم میزان پای بندی هر یک از این دو اندیشمند به نظریات تصریح شده در آثارشان است. با وجود این که خواجه به بازنمایی صور ذهنی معتقد است اما در برخی مواضع، نظیر بیان نحوه رویت رنگ، در مرز بازنمایی و عدم بازنمایی صور ذهنی قرار می گیرد. و همچنین باور ایشان به نظریه‌ی «تطابق ماهوی ذهن و عین» با نظرات دیگر ایشان در مورد نحوه علم به معقولات ثانیه منطقی و معرفت به واجب سازگار نیست. و اما دکارت نیز با وجود باور به بازنمایی صور ذهنی در تشریح فرآیند شکل گیری مفاهیم و ایده های ناظر به محسوسات، مدعای خویش را نقض می کند و فرآیند نابازنمایی را تشریح می کند که در آن فرآیند مفاهیم و ایده هایی ناظر به محسوسات شکل می گیرند. شکل گیری این گونه ایده ها در ذهن موجه به نظر نمی رسد بنابراین با استفاده از تلقی ایشان در مورد نحوه وقوع ابصار تلاش شده است فراز و نشیب ها‌ی دیدگاه ایشان بیان شده و بر ناموجه بودن آن تاکید شود. بنابراین در این نوشتار تلاش شده است، با تمرکز بر تلقی و دیدگاه هر یک از این اندیشمندان در مورد ادراک حسی، مساله¬ی نحوه بازنمایی صور ذهنی را بیان نموده و وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه این دو اندیشمند را بیان کنیم. و چون قسمت اعظم باورهای حسی ما از طریق قوه بینایی حاصل می شود. بنابراین چگونگی وقوع ابصار، برای بیان تلقی و دیدگاه خواجه نصیر و دکارت در مورد ادراک حسی می تواند رکن مهمی به شمار آید. علاوه بر این که دکارت خود تصریح می کند که نظریه ادراک حسی خود را در قالب تشریح عملکرد قوه بینایی بیان نموده است. در نتیجه ابتدا کیفیت وقوع ابصار را از نظر خواجه و دکارت بیان می کنیم و بعد بهره های معرفت شناختی هر یک از آن دو را، از نظریه ابصار بدست می آوریم. واژه های کلیدی: ادراک حسی، داده های حسی، ابصار، واقع گرایی غیرمستقیم، وجود ذهنی، تطاب.

چکیده الاهیدانان سنتی خدا را بسیط محض دانسته و او را از هر گونه ترکیبی منزه می¬دانند. این ویژگی که به آموزه و نظریه بساطت الاهی معروف است، در دوره معاصر، مورد نقد جدی قرار گرفته است. یکی از منتقدان این نظریه، آلوین پلنتینگاست. پلنتینگا، دیدگاه آکویناس را که به عنوان معیار الاهیات سنتی مسیحی شناخته می¬شود، مورد نقد قرار داده و آن را ناسازگار با دیگر اوصاف خداوند می¬داند. در نوشتار حاضر ابتدا دیدگاه آکویناس را تقریر، و سپس به نقدهای پلنتیگا پرداخته و آنها را بررسی خواهیم کرد. با روش تحلیلی مدعیات این دو متفکر را تشریح کرده، سپس استدلال خواهیم کرد که آکویناس و پلنتینگا از مبانی متفاوتی بهره می¬برند که لازمه آن تفاوت دیدگاه¬های آن دو است. از جمله اینکه، نظر پلنتینگا در مورد ذات، صفات و رابطه میان آن دو، متفاوت از نظر آکویناس می¬باشد. پلنتینگا صفات را اموری انتزاعی و ضروری می¬داند که در وجودشان بی¬نیاز از غیر و حتی خدا می¬باشند، در حالیکه از نظر آکویناس، صفات در وجودشان وابسته به جواهر می¬باشند و نیز تنها موجود جوهری ضروری، خداوند متعال می-باشد. بنابراین، بسیاری از انتقادات پلنتینگا مطابق مبانی خود بوده و در نتیجه، بر دیدگاه آکویناس وارد نخواهد بود.

چکیده مسأله شر که وجود آن در تعارض ظاهری با سه صفت الهی علم مطلق، قدرت مطلق و خیر محض بودن خداوند است، همواره توجه فلاسفه را به خود جلب نموده است. مایکل پترسون در کتاب خدا و شر این مسأله را به دو دسته «نظری» و «وجودی» تقسیم می نماید و جنبه نظری را هم به «مسأله منطقی شر» و «مسأله قرینه ای شر» تقسیم می کند. از نظر او تفسیر صحیح پاره ای از گزاره های دینی مثل قدرت مطلق و آزادی می تواند سبب دفع مسأله منطقی و قرینه ای شر گردد و از این رو معتقد است که خداناباوران به علت عدم توجه به تفسیر مناسب این گزاره ها، مرتکب مغالطه شده اند. در باب شرور وجودی نیز معتقد است که بیانی فلسفی می تواند سبب کاهش رنجهای افراد شود. استاد مطهری نیز در کتاب عدل الهی، نگرش بدیعی به مسأله شر داشته و آن را بر خلاف سایر حکمای اسلامی از دریچه عدل الهی بررسی می کند. انواع پاسخهای استاد را می توان به طریق «لم» و «إن» تقسیم کرد. طریق لم اگرچه صحیح است ولی کافی نمی باشد. سپس ایشان وارد بیان تفصیلی که طریق إن است، شده و در آنجا نیز به ذکر فواید شرور می پردازد که آن را نیز می توان از ابتکارات ایشان محسوب کرد. از جمله مسائلی که هر دو متفکر در آن متفق القولند، عدم تناقض وجود شرور با صفات الهی است و از وجوه تفارق آنها بحث بهترین جهان ممکن می باشد. استاد مطهری وجود شرور را در تحقق بهترین جهان ممکن موثر می داند ولی مایکل پترسون وجود چنین جهانی را همانند تحقق بزرگترین عدد طبیعی غیرممکن می داند. وا‍‍ژگان کلیدی: استاد مطهری، مایکل پترسون، مسأله شر، مسأله منطقی شر، مسأله قرینه ای شر، مسأله وجودی شر.

چکیده نینیان اسمارت از جمله متفکرانی است که با رویکردی پدیدارشناختی به مطالعه دین پرداخت و نقش مهمی در گسترش مطالعات دینی ایفا نمود. او پدیدارشناسی دین خود را به پدیدارشناسی جهان¬بینی¬ها گسترش داد و درصدد توصیف و تحلیل ادیان سنتی و جهان¬بینی¬های غیردینی بو. در این رساله برآنیم تا ضمن بیان طرحی کلی از نظریه دین او، مهم¬ترین عنصر این نظریه، یعنی ابعاد دین را، با تکیه بر کتاب ابعاد امرمقدس اوتوصیف کنیم.اسمارت الگویی هفت¬بعدی ترسیم می¬کند که شامل بعد آموزه¬ای، عبادی، اسطوره¬ای، تجربی، اخلاقی، اجتماعی و مادی است. اینالگوی هفت¬بعدی ما را یاری خواهد کرد تا اولاً درک بهتری از نظریه اسمارت به دست آورده و ثانیاً به مفهومی واقع¬بینانه¬تر از دین، نقش و مناسبات خاص آن در جهان امروز نزدیک شویم. در ادامه نیز برای درک هرچه بهتر دین¬شناسی اسمارت، به بررسی ارتباط دو بعد تجربی و عقیدتی، که در مطالعات دینی همواره محور توجه بوده-اند،خواهیم پرداخت. در این زمینه،رابطه وجودی این دو بعد را در پرتو نزاع دو جریان مهم در تحلیل فلسفی تجربه دینی، یعنی ذات¬گرایی و ساخت¬گرایی، و رابطه تجربه و تفسیر دنبالخواهیم کرد. اسمارت به عنوان یک ساخت¬گرا، باورها، یعنی بعد عقیدتی را، مقدم می¬داند، اما ساخت¬گرایی او تفسیری حداقلی از ساخت¬گرایی است و بدین لحاظ با ساخت¬گرایی امثال کتس و هیک متفاوت است.با وجود این¬که اسمارت تبیین در خور اهمیتی از دین ارائه می¬کند، اما بدین لحاظ که تعریفی مشخص از دین ارائه نمی¬کند و از سوی دیگر عناصری چون تجربه آگاهی محض را نیز تصدیق می¬کند، در معرض نقد قرار می گیرد.

تأثیر پاسکال در علم تجربی بر کسی پوشیده نیست. او متفکری است که نزاع درباره ی اندیشه او بسیار مطرح است. عده ای وی را فیلسوفی طراز اول می شمرند و عده ای دیگر او را تنها مدافع نویسی می دانند که تنها دغدغه ی وی دفاع از مسیحیت است. شرطیه مهمترین بخش تفکری پاسکال است که مورد توجه اهل اندیشه قرار گرفته است و دیگر آراء و نوآوری های مغفول مانده است. چنین دیدی به معرفت شناسی پاسکال سبب شده است نه تنها نگاه ناقصی به آن داشته باشیم بلکه سبب می شود نگاه اشتباهی به کل نظام معرفت شناسی داشته باشیم. به کارگیری شیوه های جدید در منابع شناخت، به ویژه در تعریف کارکرد عقل و وارد کردن منبع شناختی دل و توجه همزمان به توجیه باورهای غیر دینی و دینی اساس تفکر فلسفی پاسکال را تشکیل می دهد. در این پژوهش، سعی بر آن است که ضمن تبیین مفاهیم ایمان و ایمانگروی و انواع هریک از آنها، به شکل تحلیلی تفاوت باور گزاره ای، باور از مقوله ی رابطه، ایمان از گزاره ای و ایمان از مقوله ی رابطه روشن گردد. در نوشتار حاضر، ارائه تحلیلی از معرفت شناسی پاسکال که شامل نقد جزمگرایی، توجیه معرفت ریاضی، توجیه معرفت حسی و مهمتر از همه توجیه باورهای دینی با توجه به تقریرهای مختلف برهان شرط بندی مورد نظر است. در پایان با توجه به نظام معرفت شناسی پاسکال، نتیجه گیری درباره ی ایمانگرا بودن یا معرفت دل به عنوان معرفت شناسی اصلاح شده هدف این پژوهش است.

پیش‌رفت دانش و فناوری‌های مربوط به هوش مصنوعی، منجر به بازتاب‌های گوناگونی (از جمله در حوزه‌ی فلسفه) شده و دست‌مایه‌ی نظریه‌پردازی برخی از اندیشمندان متمایل به ماده‌گرایی برای پرورش این نظریه قرار گرفته است که، شاکله و سازوکار عمل‌کرد ذهن جان‌داران (به‌ویژه انسان) و سامانه‌های برخوردار از هوش مصنوعی، مشابه بوده و بر این اساس سامانه‌های مصنوعاً هوش‌مند، به‌مدد پیش‌رفت‌های فزاینده (و در قالب یک الگوی برگزیده‌) سرانجام از کلیه‌ی ویژگی‌های ذهن انسان (هم‌چون آگاهی و اراده) برخوردار خواهند بود. قائلان به این باور، در مواردی پذیرش این امر را لزوماً منجر به پذیرش دیدگاه یگانه‌انگاری ماده‌گرا (اعم از حذف‌گرایی یا فروکاهش‌گرایی) دانسته و بر اساس آن امتناع جاودانگی و رستاخیز انسان را نتیجه گرفته‌اند. با این وصف، در این پژوهش ضمن بررسی مقایسه‌ای شاکله و سازوکار عمل‌کرد ذهن انسان و سامانه‌های واجد هوش مصنوعی، امکان برخورداری این سامانه‌ها (در سطح مکفی‌ای از پیش‌رفتگی) از ویژگی‌های اصلی ذهن انسان و نیز ضرورت منطقی این امر به پذیرش ماده‌گرایی و هم‌چنین امتناع جاودانگی و رستاخیز، بررسی و تحلیل گردیده است.

ابن میثم بحرانی (ره) [636-696 ه] بی تردید یکی از بزرگترین متکلمان و دانشمندان جهان تشیع در قرن هفتم است که در بسیاری از رشته‌های علمی، دینی و کلامی عصر خود صاحب تألیفات و آثار می‌باشد. پرداختن به دیدگاه‌ها و آراء او ازجهات بسیاری حائز اهمیت است. ازجمله فهم کامل تر و عمیق تر سیر تکاملی کلام امامیه و نیز تأثیر شگرف وی بر شاگرد فرزانه اش، علامه حلی(ره)، از مسائلی است که تعّمق و بررسی دیدگاه‌های او را ضروری می‌نماید. یکی از مهمترین وجوه شخصیت علمی ابن میثم بحرانی(ره) همانا آراء عالی و بدیع ایشان در کلام اسلامی است که با نظری دقیق و برطبق موازین عقلی و با رعایت کامل ادب و احترام نسبت به سایر عقائد، در هرمسئله ای بیان گردیده است. از آنجا که نظریات وی در مسائل کلامی در مجموعه کتاب‌های فراوان ایشان ذکر گردیده، لذا این رساله تحقیقی سعی نموده است که حتی الامکان به اهم مسائل و آراء کلامی ای که شیخ در آنها اظهار نظر کرده و یا ابداعی دارد با یک سیر تحلیلی و منظم آنگونه که خود در کتاب «قواعد المرام فی علم الکلام» ترتیب داده اند، گردآوری کند. در این راستا به مسائل خداشناسی، اسماء، صفات و فعل الهی، نبوت، امامت و معاد پرداخته شده است، و در پایان هر مسئله ای نیز سیر تاریخی از بحث تحت عنوان «تکمله» آورده شده تا نظر وی در میان آراء کلامی سنجیده گردد.

چکیده: مسأله ¬شر از موضوعات مهم، و شاید مهمترین موضوع، در مباحث فلسفه دین است. این مساله تا قبل از دیویدهیوم صورتبندی و جهت¬گیری چندان دقیقی نداشت. به همین دلیل رویهمرفته پاسخهای خداباوران به آن کلّی بوده است. هیوم نخستین فیلسوفی است که مسأله شر را به شکل دقیق و با جهت¬گیری مشخّصی بیان کرد و از این طریق آغازگر بحثهای جدّی و جدیدی در فلسفه دین شد. به نظر او مسأله شر به دو صورت است: 1.مسأله منطقی¬شر، که براساس آن میان گزاره مربوط به وجود شر و گزاره¬های مربوط به برخی صفات(مطلق) خداوند نوعی ناسازگاری منطقی است 2.مسأله قرینه¬ای¬شر، که می¬گوید باور به وجود خداوند عقلانی نیست. هیوم با نقد پاسخهای ادیان وحیانی و طبیعی به مسأله شر این دو نوع مسأله را تبیین می¬نماید. باتوجه به آرای علامه طباطبایی و الوین پلانتینگا می¬توانیم نظر هیوم در مورد مسأله شر را در سه بخش نقد کنیم: 1.نقد پیش¬فرضهای هیوم در این مسأله باتوجه به نظر علامه طباطبایی 2.نقد مسأله منطقی شر براساس نظر پلانتینگا(دفاع اختیارگرایانه) و یکی از نتایج مهم آن یعنی ردّ نظریه عدل الهی باتوجه به آرای فلسفی و دینی علامه طباطبایی 3.نقد دوبخش مسأله ¬قرینه¬ای¬شر. نخست، بررسی اشکال هیوم در مورد استنتاج علّی با توجه به نظر علامه¬طباطبایی و سپس نقد نتیجه آن یعنی نامعقول شمردن باور به وجود خداوند باتوجه به نظر پلانتینگا. ما در این رساله می¬کوشیم با تحلیل مفاهیم بنیادین در مسأله شر و بررسی دقیق نظر هیوم، آن را در این سه بخش به چالش بگیریم. واژگان کلیدی: هیوم، علامه طباطبایی، پلانتینگا، شر، مسأله شر، مسأله منطقی شر، مسأله قرینه ای شر، دین وحیانی، دئیسم، استنتاج علّی، عدل الهی، دفاع اختیارگرایانه.

چکیده یکی از دغدغه های همیشگی بشر چرایی وجود شرور در عالم و تحمّل آن ها از سوی مخلوقات هستی بوده است.اهمیت این موضوع تا به آن حد است که حتی ذهن فلاسفه ی معاصر را به خود مشغول کرده و اهتمام آنان را در حل این مسئله موجب گشته است. «بروس رایشنباخ» به عنوان یک فیلسوف غربی و «شهید مطهری» به عنوان فیلسوفی اسلامی به اهمیت این موضوع پی برده و به آن پرداخته اند. آن ها از بحث تفکیک ناپذیری شرور از خیرات در عالم برای پاسخ به پرسش های مربوط به شرّ بهره می گیرند. شهید مطهری این بحث را به عنوان اصلی از اصول حلّ مسئله ی شرّ، چه شرّ اخلاقی و چه شرّ طبیعی، معرفی می کند و این جدایی ناپذیری را ذاتیّ عالم طبیعت اثبات می کند و تمام پرسش های مربوط به این مسئله اعم از علّت وجود مصائب، تبعیض ها و کمبود ها را با همین اصل پاسخ می دهد. رایشنباخ نیز با استفاده از این موضوع نشان می دهد از آنجا که بشر موجودی مختار است، انجام فعل سوء از سوی او امری طبیعی است که اگر امکان انجام شرّ از انسان گرفته شود، دیگر مختار بودن او معنا نخواهد داشت. علاوه بر این، چون هستی دارای قوانینی است که انفکاک از این قوانین به معنای نظام مند نبودن آن است و اقتضای این عالم وقوع گه گاه شرور طبیعی است، تصوّر جهان مادی بدون وجود این شرور محال است. لذا در دیدگاه دو فیلسوف جهان کنونی بهترین جهان ممکن است، چراکه تحقق فاعل اخلاقی و نظامی قانون مند در آن دیده می شود.

فاقد چکیده