جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وضعیت اخلاق در یک جامعه با وضعیت تمدنی آن جامعه و با وضعیت تمدنی دوران تاریخی اش رابطه دارد. ما در زیست جهان مدرن و پسامدرن قرار داریم. با ظهور مدرنیته، اخلاق بی متافیزیک شد و بنیاد خودش را از دست داد و بی جهت نیست که کانت کتاب «بنیاد متافیزیک اخلاق» را می نویسد.ایدئولوژی ها محصول عقلانیت مدرن هستند و ایدئولوژی ها و اندیشه های ایدئولوژیک خود بسط دهنده عقلانیت مدرن هستند و خودشان در واقع یکی از نیروهایی هستند که سبب بسط بی اخلاقی می شوند.جامعه ما در روند جهانی شدن قرار گرفته است. این صرف یک توطئه یا پروژه ای سیاسی نیست، بلکه بیشتر و عمدتا وضعیتی تمدنی و تاریخی است. لذا همان سرنوشتی که اخلاق به واسطه بسط مدرنیته در سراسر جهان یافت در جامعه ما نیز یافته است؛ یعنی ما نیز در جامعه خودمان هر روز بیشتر و بیشتر شاهد مرگ ارزش های اخلاقی و فروپاشی حیات اخلاقی هستیم؛ اما با همه این اوصاف، و علی رغم همه بحران هایی که ما داریم و همه بی اخلاقی هایی که در جامعه ما دیده می شود، به دلیل وجود سرمایه های عظیم تاریخی ای که در فرهنگ ما بوده است، به هیچ وجه باور ندارم جامعه ما به لحاظ اخلاقی بدتر از دیگر جوامع است؛ هرچند ما گرفتار بحران های اقتصادی و ساختاری بسیاری هستیم. من جامعه خودمان را یکی از اخلاقی ترین جوامع جهان می دانم. این بدان معنا نیست که ما اخلاقی زندگی می کنیم. حرفم این است که در قیاس با جوامع دیگر جامعه ما هنوز ریشه های مستحکمی در فرهنگش حضور دارد، گرچه این ریشه ها هر روز سست و سست تر می شود.اخلاق همواره با خدا یا خدایان نسبت داشته است، اما در دوران مدرن این ربط قطع شده، انسان غربی کوشیده است بر اساس اومانیسم، نوعی نظام اخلاقی را متحقق کند. اما به نظر من موفق نشده و شکست خورده است و یکی از بحران های تمدن کنونی، بحران زیست اخلاقی است؛ یعنی اخلاق بی متافیزیک شده است.

در تاریخ فلسفه، بویژه تاریخ فلسفه ی غرب، بالاخص فلسفه قاره‌ای، همیشه با دو گونه اندیشمند و فیلسوف روبرو هستیم. گروهی از فیلسوفان، نظام ساز بوده و اندیشه های خود را در قالب یک نظام فلسفی عرضه داشته اند و شاید بتوان شروع اینگونه فلسفه پردازی را از ارسطو در یونان باستان دانست که این سبک تفلسف تا به امروز هم ادامه داشته است. اما گروه دیگری هم از فیلسوفان بوده و هستند که اندیشه های خود را نه بصورت نظام فلسفی و نه سیستماتیک (در قالب مدرن) ارائه کرده اند که می توان اینگونه اندیشمندان را بیش از گروه دیگر در تاریخ فلسفه در غرب، مشاهده کرد. به جرأت می توان مارتین هایدگر را یکی از بزرگترین اندیشمندان و فیلسوفان معاصر، که اندیشه های خود را در قالب یک نظام فلسفی منسجم بیان داشت، نام برد. شاید به همین دلیل است که برخی از اندیشمندان از او به عنوان ارسطو معاصر یاد کرده اند. قطعا ورود اندیشه های این فیلسوف و اندیشمند وجودی به ایران آنهم به سبب اهمیت آثار و نوشته ها و همچنین بیان و بینش عمیق او نسبت به مسائل اگزیستانسیل معاصر هم بسیار پر پیچ و خم بوده و همچنین زبان دشوار او، باعث تفسیرهای متفاوتی از آثار او شده است. دکتر بیژن عبدالکریمی یکی از اساتید فلسفه است که تعلق فکری خاصی به این فیلسوف بزرگ دارد و اخیرا کتابی را با عنوان هایدگر در ایران، منتشر ساخت که در نوع خود بیان تازه ای از تفکر هایدگر و نحوه ی ورود آن به ایران است. در همین خلال شاید بتوان کلاس های او با همین عنوان را که سالها پیش در دانشگاه برگزار شد و به تقریر همین مباحث پرداخت، کمک شایانی برای آشنایی با تفکرات این فیلسوف بزرگ و نحوه ی ورود و تفسیرهای تفکرات او در ایران دانست.

فلسفه مدرن همواره با دو مفهوم سوبژه و ابژه مواجه بوده و هر فیلسوفی در نظام فلسفی خود به تعریف این مفاهیم پرداخته است. دکارت به عنوان مبدع مفهوم سوبژه در شکل مدرن آن و کانت به عنوان فیلسوفی که سوبژه دکارتی را تعمیق بخشید، توانستند تلقی خود را از این دو مفهوم به مثابه اموری غیرقابل خدشه تثبیت کنند. ژان بودریار متأثر از آن، با بررسی وانموده‌ها در ادوار گوناگون، پس از بیان سه رده نمادین، تولید و فراواقعیت، به نحو ضمنی به تحلیل مواجهه میان سوبژه و ابژه پرداخته است. او تصویر واقعیت را به مثابه ابژه‌ای قلمداد می‌کند که با پیشرفت تکنولوژی، جایگزین واقعیت ابژکتیو می‌شود و فراواقعیت، این جایگزینی را کتمان می‌کند. در قرن جاری، استیلای رسانه‌های تصویری باعث شد، بودریار رده دیگری را با نام فرکتال اضافه کند که محصول فراوانی تکثیر تصویر واقعیت و تهی شدن آن از معنا بوده است. در دهه گذشته و پس از درگذشت بودریار، با روی کار آمدن تکنولوژی جدیدِ گوشی‌های تلفن همراه و ظهور شبکه‌های اجتماعی، واقعیت فرکتال، در وضع بسط‌یافته‌ای قرار گرفت که معلول تورم بی‌پایان تصاویر در شبکه‌های اجتماعی مجازی است و از فرط این تورم، فاصله میان سوبژه و ابژه به کلی از بین رفته، سوبژه معنای خود را از دست داده و شبکه جای هر واقعیتی را پر کرده است. این شرایط را که محصول تورم بی‌پایان تصاویر در شبکه‌های اجتماعی است، می‌توان نظم جدیدی در بسط رده چهارم نظریه بودریار قلمداد کرد و نام واقعیت متورم را برای آن پیشنهاد داد.

علی مهجور: این مصاحبه در اواخر زمستان ۹۳ انجام شد اما به دلایلی، از جمله گرفتاری‌هایی که برای تنظیم این مصاحبه به دلیل کیفیت پایین ضبط صدا وجود داشت، انتشارش به تعویق افتاد. دکتر عبدالکریمی پیش از مصاحبه از نگاه امیدوارانه و در عین حال نگران خود به فرهنگ سخن گفت. در خلال مصاحبه نیز یک بار که من تلویحاً تصویر ایشان از فضای موجود را قدری تاریک توصیف کردم، گفتند من به هیچ وجه فضای موجود را تاریک نمی‌بینم بلکه معتقدم از پس فروریختن و غروب بت‌ها آفتاب حقیقت سر بر خواهد آورد. به نظر دکتر عبدالکریمی، ما بیش از هرچیز به تغییر نگرش در لایه‌های مختلف فرهنگ نیازمندیم و در این میان باید نگاه خود را به تفکر تغییر دهیم. کمی هم از اوضاع و احوال فرهنگی کشور صحبت کردیم و در این میان با لبخند تلخی از بلاتکلیفی انتشار کتاب‌هایش گفت. رمان «دن‌کیشوت‌های ایرانی»، بیش از ده سال، و دو اثر دیگر وی با عناوین «شریعتی و تفکر آینده ما» و «پایان تئولوژی» که آخری به نظر نویسنده، معنوی‌ترین اثر اوست، بیش از یک سال است که در انتظار مجوز انتشارند. این گفتگو هرچند درباره وضعیت فلسفه در ایران و وضعیت حال و آینده آن است، در عین حال، چند و چون فضای فلسفی را در افق‌های اندیشگی روزگار ما بررسی می‌کند.

چندی پیش بیژن عبدالکریمی، گفتگویی اختصاصی با مجله شط پرس انجام داده که به زبان عربی منتشر شده است. متن زیر ترجمه فارسی این گفت‌وگوست که در قالب گفتاری از وی تحریر شده است:

بیژن عبدالکریمی با اشاره به اینکه مهم‌ترین پرسش در عصر ما، پرسش از نهیلیسم و بحران معنا در جهان کنونی است، تصریح کرد: کهنه‌خدایان گذشته، اکنون فروپاشیده‌اند و در پس این فروپاشی، یا بشر با نوعی از نهیلیسم و بحران معنا نابود می‌شود یا تفسیر تازه‌ای از هستی و امر دینی خلق می‌شود.

استاد فلسفه دانشگاه آزاد گفت: سرشت علوم انسانی اینگونه ایجاب می کند که همه درباره آن نظر بدهند در حالیکه سرشت علوم طبیعی اینگونه نیست و به معنای دیگر علوم انسانی یتیم است.

بیژن عبدالکریمی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا گفته است گفتمان قدرت سیاسی در ایران نمی‌خواهد توتالیتر باشد و در ذات خودش علاقه‌ای به توتالیتر شدن ندارد اما به دلیل محدودیت‌های بینشی و عملی ناچار به سیاست‌های زورمدارانه می‌شود. به همین دلیل ما الان با نوعی انسداد روبه‌رو هستیم. این استاد فلسفه در این گفت‌وگو که خلاصه آن در ادامه آمده پیشنهاد می‌کند برای فاصله گرفتن از سیاست‌های آنارشیستی و مخربانه و از سوی دیگر دور بودن از سیاست‌های توتالیتر نیازمند گفتمان‌های جدیدی هستیم.

بیژن عبدالکریمی در کتاب ” هایدگر در ایران ” به نظرگاه فردید درباره فلسفه اسلامی اشاره می‌کند و از نگاه او با عنوان ” بصیرت‌های اصیل درباره سنت تفکر اسلامی ” یاد می‌کند.

تازه‌ترین اثر بیژن عبدالکریمی، استاد فلسفه دانشگاه آزاد با عنوان «تأملاتی بر نسبت ساحت قدس، وجود و تاریخ» در قالب سه جلد به همت انتشارات نقد فرهنگ منتشر شد.