جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جریان روشنفکری در تاریخ معاصر ایران فراز و فرودهای بسیاری را از سر گذرانده است. چهره هایی که هر کدام در دوره ای پرفروغ شده اند و پس از مدتی درخشش آنها کمرنگ شده است. در میان این جریان ها می توان ردپای ایدئولوژی های بسیاری را دید از آنها کمرنگ شده است. در میان این جریان ها می توان ردپای ایدئولوژی های بسیاری را دید از آن هایی که بیشتر رنگ و بوی سنت چپ گرایانه و اندیشه های ایده آلیسم را داشتند تا آنها که در پی احیای سنت های فرهنگی و مذهبی و بازگشت به خود بوده اند. سپهر روشنفکری ایران مملو از گفتمان های گوناگونی است که هر کدام را می توان در جای خود بررسی کرد. شاید پیش از هر بحثی در این زمینه باید به تعریف روشنفکر پرداخت. به تعبیری می توان گفت روشنفکر کسی است که سنت و قدرت را نقد می کند. روشنفکری در ایران سه شاخه اصلی داشته است: لائیک؛ مارکسیستی و روشنفکری دینی. روشنفکران مذهبی نخست به نقد سنت پرداختند و در نقد قردت هم تلاش کردند. به طور ساده می توان این گونه گفت که روشنفکر کسی است که برای زندگی و زیست در جهان، تفکر می کند….

یک. صفحه 220 کتاب «تفکر به منزله کنش سیاسی»؛ مقالۀ “شورای عالی انقلاب فرهنگی”: «در فرهنگ می توان مداخله کرد ولی مداخلۀ محدود و با مسئولیتی محدود. اما در حوزه فرهنگ و حیات فرهنگی نمی توان انقلاب کرد. بنابراین می توان فرهنگ را به تدریج و در اثر یک توافق جمعی مبنا و رکن اساسی جامعه قرار داد. اما این امر باید به تدریج حاصل شود و مشارکت جامعه مدنی و نهادهای فرهنگی و صنفی و فعالیت ها و کوشش های فرهنگی، علمی و آموزشی هنرمندان و دانشگاهیان… می توانند دراین زمینه کمک کنند تا نوعی سیاست فرهنگی تعاملی و ارتباطی در جامعه به وجود آید.» بر اساس این نظر دکتر عبدالکریمی، سؤال این است: 1- بهترین تعامل بین حوزه فرهنگ و فرهنگیان و ارکان سیاست گذاری فرهنگی چه دوره ای از تاریخ ایران بوده است؟ 2- بیشترین فعالیتی که هر یک از ما می توانیم برای بهبود وضع فرهنگی کشور داشته باشیم در چه نوع کنش گری هایی است؟ 3- این تغییرات تدریجی تحت تأثیر چه رویدادهایی بوده و می تواند باشد؟ دو. صفحه 270 کتاب «تفکر به منزله کنش سیاسی»؛ مقالۀ “بیابان ها بالیدن گرفته اند؛ وای بر آنان که بیابان ها را نهان می دارند”: «در دوران ما، یک چنین نیروهای آزاد از نیازها و فارغ از میل به سلطه، فرمانروایی و سرکوب وجود ندارد، یا بسیار کمتر از آنند که بتوانند به منزله یک نیروی تاریخی عمل کنند. آنچه قدرت های سیاسی به منزله پیروزی نظام خویش بر رقیب تلقی می کنند، چیزی جز مرگ انسان نیست. آنان بر مرگ انسان قهقهه پیروزی سرداده اند؛ بی خبر از آنکه خود این مرگ، جان و روح آنان را نیز دربرگرفته است.» صفحه 271 کتاب «تفکر به منزله کنش سیاسی»؛ مقالۀ “بیابان ها بالیدن گرفته اند؛ وای بر آنان که بیابان ها را نهان می دارند”: «همسان گرایی در جوامع امروزین، نه یک عارضه و نه یک ضعف اخلاقی، بلکه شرط ضروری کارآیی سیستم است. حیات سیاسی نیز از این ویژگی نمی تواند مبرا باشد. در چنین شرایطی، حیات سیاسی از اصالت ها، یعنی از آزادی انسانی و امکان عدم تبعیت از هرآنچه تحمیل سیستم و شرایط گذرا و ناموقت است، تهی گشته، در مسیر کور حاصل از جبر موقعیت ها برای تحقق اهدافی روزمره و ناپایدار پیش می رود.» بر اساس این نظر دکتر عبدالکریمی، سؤال این است: 1- برای تحقق جامعه ای آرمانی، کنار گذاشتن سیستم های امروزی چگونه ممکن است؟ استفاده از مترو، اتوبوس، هواپیما، و زندگی در آپارتمان، و رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، و مراجعه به ادارات و سازمان ها، همه و همه مستلزم باورمندی به سیستم شهر و کشور است. مگر ممکن است انسان امروز بتواند از سیستم خارج شود؟ 2- آیا فرد با طرد سیستم ها، پوچیِ بیشتری احساس نخواهد کرد؟ سه. صفحه 181 کتاب «آینده روحانیت و جهان معاصر»؛ مقالۀ “شریعتی و روحانیت”: «شریعتی خودآگاهی بسیار اصیلی داشت که سنت گرایان و حوزویون ما بدان دست نیافته اند. شریعتی خودآگاهی یافته بود که سنت مقلدانه و احیاناشده، سنت نیست، بلکه جسد متعفن سنت است. سنت تقلیدی و سنتی که تا سطح خودآگاهی ارتقا نیافته است، نمی تواند در نحوه ی زیست واقعی فرد و جامعه نقشی ایفا کند. سنت احیاناشده فرهنگ است، اما فرهنگ غیر از خودآگاهی است. لذا می توان گفت تلاش شریعی بازخوانی و بازتفسیر سنت تاریخی و دینی ما در جهان مدرنی است که باید به رسمیت شناخته شود.» بر اساس این نظر دکتر عبدالکریمی، سؤال این است: – اگر ما بخواهیم جهان مدرن را به رسمیت بشناسیم لوازمی دارد که در این صورت، سخت بتوان سنت را هم بازتعریف، احیا و نهادینه کرد. این دو از دیدگاهی، به مثابه دو قطب هستند که هرکدام هستی شان در ندیدنِ دیگری است. چگونه می توان بر این نیروهای متضاد فائق آمد؟