جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله، با روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی موضوع آینه‌سان بودن اولیاءالله و صوفیان واصل و اهمیت عنصر آینه در توصیف ماهیت معرفت صوفیانه در آثار مولانا و متون صوفیانۀ دیگر پرداخته‌ شده است. در متن مقاله، اهمیت نور الله و تجلی آن در آینه‌سان شدن صوفی واصل و حصول معرفت صوفیانه بررسی شده است؛ عنصر آینه در متون صوفیانه به‌عنوان استعاره یا رمز وجودشناختی‌ـ معرفت‌شناختی تلقی شده و جایگاه این عنصر به‌عنوان وابسته و همبستۀ عنصر بنیادین نور در الگوی ساختاری «نورـ مانع‌ـ تجلی‌ـ آینه‌ـ شهود» تبیین ‌شده است. فنای صوفیانه و ارتباط آن با آینه‌سان شدن صوفی واصل، صیقل کردن آینۀ وجود برای حصول بصیرت و معرفت صوفیانه و ماهیت و سرشت تابشی‌ـ انعکاسی بصیرت و معرفت صوفیانه از موضوعات دیگری است که در این مقاله به توصیف آن‌ها پرداخته‌ شده است. نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که هیچ عنصری مثل آینه نمی‌تواند ماهیت وجودی اولیاءالله و صوفیان واصل و ماهیت نوری و تابشی‌ـ انعکاسی بصیرت و معرفت صوفیانه را توأمان بازنمایی کند. نور الله عامل اصلی معرفت صوفیانه است و تجلی نور الله بر وجود صوفی حقیقی از یک سو، سبب فناء فی الله و آینه‌سان شدن کل ساحات وجودی او و حصول فراست و بصیرت و شهود صوفیانه یا همان معرفت ناب صوفیانه می‌شود و از سوی دیگر تابش و انعکاس نور الله از وجود صوفی واصل به دیگران سبب حصول معرفت صوفیانه در آن‌ها می‌شود.

< p>در زبان شناسی زیست محیطی، فرض بر این است که ساختارهای زبانی در ایجاد تخریب‌های زیست محیطی نقش بارزی داشته است. بنابراین آنها در جست و جوی ارائه راهکارهایی برای حل بحران محیط زیست هستند. در این راستا گروهی از زبان شناسان از جمله استیبی از نظریات تثبیت شده زبان شناسی برای تحلیل متون استفاده کرده است. وی معتقد است که داستان‌هایی (الگوهای ذهنی)که با آن زندگی می‌کنیم ، در برخورد و رفتار ما با محیط زیست تأثیر گذار است. بنابراین آنها در جست و جوی داستان‌ها یعنی الگوهای ذهنی مفیدی هستند که بتواند ارتباط انسان با طبیعت را اصلاح و بازسازی کند. نگارندگان این مقاله با این فرض که عرفان ارتباط چشم گیری با طبیعت دارد، داستان‌ها(الگوهای شناختی) را در آثار بقلی شیرازی، بهاء ولد و مولوی بررسی کرده‌اند. نتیجۀ این بررسی بیان‌گر این نکته است که در دنیای کنونی که تخریب محیط زیست هر لحظه شدت بیشتری می‌یابد، ترویج داستان‌هایی که زیر بنای فرهنگی و دینی دارند می‌تواند در تغییر زیر ساخت‌های فکری و اندیشه-ای جامعه نسبت به طبیعت تأثیر گذار باشد.

در باور مولوی فکر نه تنها مهم­ترین بخش وجودی انسان بلکه موجد عالم معنا و صورت است. انسان اندیشه­ور و آگاه با به کارگیری فکر حقیقی و رویکرد­های گوناگون آن سبب خلق و آفرینش در جهات مختلف زندگی (هنری،رفتاری، روحی و روانی) می­شود. افکار ( لطیفه­های غیبی ) مسبّب خیر و شرّ در عالم هستی­اند و مادام مشغول جذب، دفع، اکل و صورت­سازی هستند. مولانا فکر را در زمرة کمترین آکلان می­داند و بر آن است که این نیرو موجب فربهی یا نزاری روح می­شود. وی با رویکرد­های متفاوت گاه ممدوح گاه مذموم از فکر یاد کرده است. دید متناقض­گونه و پارادوکسیکال وی محل تأمل بسیار است. وی همگام و هم عقیده با عرفا و فلاسفه این قوه را در معانی و انواع کارکرد به کار برده است. وی بیشتر به کارکرد­های عملی فکر ارزش و اعتبار می­دهد و رویة نظری آن را زمینة بروز و ظهور آن کارکرد­ها می­داند.

استفاده از تمثیل به عنوان یک صنعت بلاغی و همچنین یک شیوه استدلالی، روشی اساسی در ادبیات عرفانی ایران است. این رویه که ‌از دیرباز در ادبیات ایران‌ متداول بود در متون عرفانی ‌از اشعار سنایی آغاز شد، در اشعار عطّار تکامل یافت و در اشعار مولوی به نقطه اوج خود ­رسید. بررسی تمثیل­های عرفانی از دید «ریخت­شناسی» امکان تحلیل جامع ادبی، اجتماعی و عرفانی ‌آنها ر‌ا فراهم‌ می­کند و فرصتی‌ پدید می­آورد که کاربرد صنعت تمثیل در ادبیات عرفانی با روشی کاملاً علمی مورد بررسی قرارگیرد. این بررسی افق­های جدیدی را در تحلیل، تفسیر و معناشناسی متون عرفانی ادبیات فارسی که شاخه­ اساسی و محوری ادبیات ماست، فراهم می­آورد. در این مقاله ضمن بیان و بررسی دیدگاه­های علمای بلاغت در باب تمثیل، تلاش می کنیم عناصر سازای آن را از دیدگاه نظریه­پردازان ریخت­شناسی تجزیه و تحلیل کنیم تا از این رهگذر روند تکاملی بیان تمثیلی عرفا با تکیه بر متغیرها و عناصر تمثیل تبیین شود.

تربیت سیاسی به‌عنوان فرایند و شاخه‌ای از تربیت، دانش‌ها و ارزش‌ها، نگرش‌های نظام سیاسی‌ای را به نسل نو منتقل می‌کند و باعث استحکام و استمرار آن نظام می‌شود. این بعد از تربیت، از مهم‌ترین مقوله‌هایی است که از دیرباز مورد توجه بزرگان دین، عارفان و متفکران مختلف قرار گرفته است. یکی از ویژگی‌های مهم این کار پژوهشی، تلاش برای فراهم آوردن پژوهشی منظم در زمینۀ تربیت سیاسی و منبع قرار دادن آثار مولانا از جمله مثنوی معنوی، دیوان شمس و مکتوبات به‌عنوان مواردی از غنی‌ترین منابع در حوزۀ ادبیات و به‌خصوص معارف سیاسی اسلامی است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، استخراج و تدوین اهداف و اصول تربیت سیاسی بر مبنای آثار مذکور مولاناست. همچنین این پژوهش، کیفی و از نوع تحقیقات بنیادی نظری محسوب و از نظر روش پژوهش و جمع‌آوری اطلاعات، از نوع توصیفی ‌ـ استنتاجی و کتابخانه‌ای است، به این صورت که داده‌های مورد نیاز با استفاده از «فیش‌های ثبت اطلاعات» گردآوری و تنظیم می‌شود. مهم‌ترین هدف تربیت سیاسی استخراج‌شده از اندیشه‌های عرفانی مولانا که از آراء و اصول تربیت سیاسی او به دست می‌آید، سازمان‌دهی جامعۀ سیاسی و تربیت شهروند فعال و آگاه به مسائل سیاسی و اجتماعی زمانه است.

زبان دین به‌عنوان موضوع مشترک عرفان و کلام در آراء مولوی و دیونیسیوس مجعول مورد توجه قرار گرفته است. نگاه معرفت‌شناسانۀ مولوی و رویکرد هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانۀ دیونیسیوس به این موضوع، باعث شده ضمن وجوه مشترکی که آن‌ها در توصیف این مراتب داشته و زبان دینِ مخصوصی که برای هر مرتبه قائل‌اند، در مواردی دیدگاهی متفاوت با یکدیگر ارائه دهند. در باور عرفانی مولوی، سالک در مرتبۀ حسی و عقلی معرفت، نباید به یافته‌های خیالی و موهومات عقلی خود اعتماد کند بلکه لازم است در برابر آن سکوت گزیند. در حقیقت، این سکوت سلوکانه او را به سکوت عارفانه در مقام شهود راهبر است. در مقابل، دیونیسیوس برای هر مرتبه از معرفت، زبانی خاص قائل است. تشبیه، تنزیه و سکوت به‌ترتیب زبان ستایش سالک در مرتبه محسوس، معقول و شهود است که از منظر او هرکدام در جایگاه خود اهمیت دارد. سکوت به‌منزلۀ زبان دین در آراء دیونیسیوس تنها سکوت عارفانه‌ای است که پس از شهود پرتوهای الهی وجود سالک را فرا می‌گیرد و با آن خداوند را ستایش می‌کند.

مولوی با اشعار شورانگیز خود ندای عاشقی سر داده ‌است و پیشرو عشق در ادب فارسی است. عشق نیروی عظیمی است که در جان مولانا رسوخ می‌کند. عقل و عشق از مباحث بسیار مهم در مثنوی مولاناست. بررسی عقل و عشق در مثنوی مولوی در خور توجه است. حکیمان می گویند امتیاز انسان به عقل است اما عرفا امتیاز انسان را به عشق می‌دانند. در این مقاله کوشش می‌شود نظر مولوی دربارة عقل و عشق و رابطه آن دو بررسی شود. مولانا نه تنها عقل ستیز نیست، بلکه بهترین ستایش¬ها را از عقل به دست داده و مخالفت او با عقل فلسفی است. اما از آن‌جا که این نعمت الهی در دست عده¬ای عامل اختلاف بین مردم شده و به جای راهنمایی و هدایت آن‌ها خود ابزار تباهی جامعه گردیده ‌است، با آن به ستیز برخاسته و در واقع عقل¬ستیزی او نوعی واکنش اجتماعی و حاکی از یک نظام اندیشگی والاست که می¬خواهد عقل را از بند نفس خلاص کند در این مقاله، با تکیه بر مثنوی معنوی مولوی، جایگاه عقل و عشق به شیوۀ کتابخانه‌ای مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است.

مکتوبات عرفانی از ارزشمندترین نمونه‌های مکاتیب غیر رسمی به شمار می‌روند. ذوق سرشار، ذهن خلّاق و قلم پُرْراز عرفا، این نامه‌ها را از منشآت کاتبان درباری که به فنّ ترسّل، نیک‌ آگاه بوده‌اند، ممتاز ساخته است. با مطالعة این متون، ساختاری قاعده‌مند و منسجم در نگارش نامه‌ها به چشم می‌خورد. نگارندگان این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی کوشیده‌اند، مکتوبات غزّالی، سنایی، مولانا و عین‌القضات را از لحاظ ساختار و محتوای نامه‌ها با ارائة شواهد، تحلیل و بررسی کنند. شیوة نامه‌نگاری، موضوع، مخاطب و به طور کلی ساختار نامه‌های نویسندگان مزبور از مواردی است که کمتر به آن توجه شده است؛ لذا، جای خالی این پژوهش در میان کارهای انجام شده مرتبط با مکتوبات عرفانی احساس می‌شود. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که ساختارهای مکاتیب عرفانی با ساختارهای مکاتیب دیوانی متفاوت است. این تفاوت در آغاز نامه، خطاب‌ها و القاب مشهودتر است؛ در رکن اصلی نامه‌ها نیز به صراحت موارد درخواستی کاتب بیان شده است. افزون بر این‌ها، مکتوبات عرفا هم به لحاظ اخلاقی ـ تعلیمی و هم به جهت آموزش مبانی عقیدتی و عرفانی مشحون به اندرزها و توصیه‌های ارزشمند است.

در عرفان و فلسفه گزارۀ هبوط روح همواره در تصویر پرنده نمود یافته است. مولانا و سهروردی از این تمثیل، بارها برای بیان مقاصد خویش بهره بردند. این جستار با بررسی داستانِ پرندگان در مثنوی و رساله­های تمثیلی سهروردی ­چون عقل سرخ، صفیر سیمرغ، آواز پرجبرئیل، لغت موران و قصۀ غربت غربی نشان می‌دهد که دو عامل اسباب تمایز این تصاویر تمثیلی را رقم می­زند؛ ابتدا حالات و موقعیت­های گوناگون شناسا است؛ اینکه ادراک شناسا از یک پدیدار به واسطۀ شرایط خاصی که در آن قرار می‌گیرد، متفاوت خواهد بود؛ بنابراین، رمزهایی که در داستان­های رمزی ممثل می­شوند، به فراخور مراتب روحی فرد متنوع خواهند بود. دوم پدیده و تجلی آن در سطح آگاهی است؛ اینکه آگاهی سبب می‌شود پدیده در شکل خاصی نمود پیدا کند. به‌این‌ترتیب، یک گزارۀ واحد یا یک معنی ثابت و کهن همانند «اسارت روح» می‌تواند در ارتباط با سه عامل شناسا، پدیده و زبان در قالب تصاویر رمزی متنوع بروز یابد.