جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع در افغانستان، از آغاز تا قرن چهارم هجري پرداخته است. اساس تشکيل دولت افغانستان بر محور قوميت استوار بوده، و مهم‌ترين اقوام موجود در افغانستان، هزاره‌ها، پشتون‌ها، تاجيک‌ها و ازبک‌ها مي‌باشند. از ميان اين اقوام، تنها هزاره‌ها شيعه مذهب هستند. مذهب تشيع در قرن اول هجري، توسط جعده بن هبيره مخزومي، که از طرف امام علي(ع) به‌عنوان والي خراسان منصوب شده بود وارد افغانستان گرديد، و به‌سبب عدالت و عملکرد شايسته وي، بيشتر مردم هزاره و غور به تشيع گرويدند. علاوه بر دو مذهب شيعه دوازده امامي و تسنن حنفي، که از بزرگ‌ترين مذاهب افغانستان به‌شمار مي‌رود، مذاهب اسماعيليه، شافعي و حنبلي هم حضور دارند. شيعيان هزاره افغانستان، در ادوار گوناگون تاريخ مورد بي‌عدالتي قرار گرفته، و بيشترين جنايات در حق آن‌ها از جانب حاکمان افغانستان صورت گرفته است. در سال 47 هجري بر اثر پافشاري مردم غور بر تشيع، امويان با اتهام ارتداد و تکفير، دست به سرکوب و غارت اموال و اسارت شيعيان زدند. امير فولاد شنسبي از امراي غور، به همراه 5 هزار شيعه بر ضد امويان شوريد، و به کمک ابومسلم خراساني شتافت. در سال 295 هجري شيعيان اسماعيلي غور و غرجستان، بر ضد حکومت بني‌عباس قيام کرده و شکست خوردند. ولي اين اقدام، باعث تحرکات ساير شيعيان در خراسان گرديد. بلخ و توابع آن هم از مناطق ديگري بود که به اهل بيت(ع) ارادت داشتند، و از بني‌اميه بيزاري مي‌جستند. از وقايع مهم براي شيعيان افغانستان، ورود حضرت يحي بن زيد در بلخ و هرات، و شهادت او به‌همراه جمعي از شيعيان در جوزجان مي‌باشد، که باعث انزجار بيشتر مردم خراسان از بني‌اميه گرديد. ورود تشيع به بلخ در عصر ائمه( بوده، و عده‌اي از اصحاب آن بزرگواران مانند ابو عبد‌الله بلخي، و نصر بن صباح بلخي، و ابا‌صلت هروي جزء راويان حديث هستند.

‫مذهب حنفيه توسط نعمان بن ثابت کابلي، مشهور به ابوحنيفه، به‌وجود آمد. وي از نظر فقهي ديدگاه‌هاي جديدي را ارئه نمود که به‌علت رويکرد دوگانه فقهي کلامي، رهايي مردم از جزيه و ارجاء، حمايت از ستم‌ديدگان و موالي، و جمعي بودن اجتهاد، اين مذهب در خراسان و ميان ترکان، با استقبال زيادي روبرو شد. اين رساله، موضوع پيدايش مذهب حنفي و تطور آن را در شرق جهان اسلام، و چگونگي ارتباط آن با شيعيان را مورد بررسي قرار داده است. با درگذشت ابوحنيفه، شاگردانش انديشه‌هاي فقهي او را در شرق ايران، و ميان سامانيان و ترکان رواج دادند. اين مذهب از قرن دوم تا قرن هشتم هجري دچار دگرديسي شد و در انديشه حنفي تغييراتي پديد آمد که اين تغييرات در دوره سامانيان، سلجوقيان و تيموريان چشم‌گير است؛ مهم‌ترين مراحل اين تغييرات شامل عدل‌گرايي، خردگرايي، اهل بيت‌گرايي و در پايان، وهابي‌گرايي بود. ابوحنيفه مانند ديگر مسلمانان، مرجعيت علمي اهل بيت(ع) را پذيرا بود و در تنگناهاي فقهي کلامي درگاه آنان را مي‌کوبيد، و با آن که از خلفا به نيکي ياد مي‌کرد، ولي دلداده خليفه چهارم، امام علي(ع) ، بود و او را برتر از همه مي‌دانست. دشمنان آن حضرت را اهل بغي مي‌خواند، و حديث غدير را روايت مي‌کرد و امامت را از آنِ فرزندان علي(ع) و فاطمه( مي‌دانست. ابوحنيفه از مکتب امام باقر( و امام صادق( بهره برده، و در کوفه به دوستي آنان تظاهر مي‌کرد، و با ديگر بزرگان علوي مانند نفس زکيه رابطه نزديکي داشت. بسياري از علماي حنفي نيز به ستايش از ائمه پرداخته و اشعاري در رثاي آنان سروده‌اند، اما برخي از باورهاي حنفي در گذر زمان، دگرگون شد. اين دگرگوني اعتقادي، در رفتار و روابط حنفيان و شيعيان، در خراسان نيز اثرگذار بود و متناسب با خواسته‌ها و نيازهاي سياسي حکومتي تنظيم مي‌گرديد. حاکمان خراسان نيز با توجه به اقتضاي زمان خود، کنش‌هاي گوناگوني را نشان مي‌دادند.