جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقد و تحلیل شبهات مستشرقان پیرامون تناسب آیات است. پژوهش حاضر در دو بخش و هشت فصل تدوین شده است. نویسنده ضمن ارائه تقسیم بندی دیدگاه های مختلف در مورد تناسب آیات، به تحلیل هر یک از اقسام تناسب پرداخته و وجوه تناسب را نیز یادآور شده است. وی مجموع دیدگاه های مختلف را در دو دستة موافقان و مخالفان تناسب آیات قرار داده و با ارائه ادلة موافقان و نقد دلایل مخالفات ثابت می کند که تمام آیات قرآن از تناسب کامل برخوردارند و دربارة ادله و شبهات مخالفان چنین نتیجه گرفته که بیشتر مخالفت ها به علت عدم قدرت در یافتن ارتباط بین آیات قرآن بوده است. نویسنده در ادامه به بررسی برخی از شبهات مستشرقان از قبیل ساختگی بودن قرآن به دست پیامبر(ص)، گسیختگی و پراکندگی در عبارات قرآن و تکرارهای فراوان و ملال آور در قرآن، پرداخته و پاسخ داده است. در پایان نیز مصادیق آیاتی که از سوی مستشرقان و مخالفان، عدم تناسب آن ها ادعا شده است، مورد تحلیل و بررسی قرار داده است.

پژوهش شامل موارد ذیل است : تاریخ علم اخلاق ، تاریخ اخلاق در جهان اسلام ، آثار علمی اخلاق ، تکامل اخلاقی در آینه مکاتب و اندیشه ها، آراآ مکاتب شرقی ، تکامل اخلاقی در مکاتب غربی ، تکامل اخلاقی در اندیشه متفکران اسلامی ، تکامل اخلاقی در آئینه قرآن و حدیث ، علم و تفکر، دستاوردهای علم در نگاه قرآن ، انحطاط اخلاقی در آینه قرآن و حدیث

پژوهش شامل : کلیاتی پیرامون واژه ترغیب و ترهیب، ترغیب و ترهیب درباره چه اموری است؟، بررسی مساله تقدم یا تاخر ترغیب از ترهیب، ترغیب ( صبر، انفاق، صدقه و زکات، نماز، روزه، صله رحم، توکل، امانت، وفای به عهد، اخلاص، جهاد، تفکر، حجاب، حیاء و عفت و پاکدامنی، شکر، سلام، تزکیه و طهارت، صدق، خضوع و خشوع، حج، توبه و استغفار، امر به معروف و نهی از منکر )، ترهیب ( اسراف و تبذیر، اختلاف و جدال، بخل، بهتان، تکبر و عجب و تفاخر، حسد، حرص و طمع، خیانت، رشوه، ربا، سرقت، شرک، ظلم، عیب جویی، غصب، غضب، غیبت، غفلت و جهل، قمار و خمر، کم فروشی، کذب، مسخره کردن، مترف، نفاق ) است.‬

قریب به اتفاق پژوهشگران در خصوص پاسخگویی به مساله اطلاق یا نسبیت اخلاق به تفسیر و توجیه آیات موهم نسبیت اخلاق پرداخته اند (بعد سلبی اطلاق اخلاق) و بررسی بعد ایجابی اطلاق اخلاق با نگاه قرآنی جایی در تحقیقات آنها نداشته است. افزون بر این، پژوهشگران از اهمیت نتایج مترتب بر تحلیل برخی مسائل اساسی فلسفه اخلاق از دیدگاه قرآنی در جهت حل مساله نسبیت اخلاق غفلت ورزیده اند. این دو مساله انگیزه نگارش مقاله حاضر قرار گرفته است. مقاله در گام نخست، بررسی بعد ایجابی اطلاق اخلاق از طریق تحلیل مستقیم آیات قرآن کریم در این باره و در گام دوم نتایج نگاه قرآنی به برخی مباحث اساسی فلسفه اخلاق اساس و پایه حل مساله نسبیت اخلاق قرار گرفته است.

در این مقاله به معناشناسی «عقل» و «تفکر» و به ارتباط آن دو با «نفس» و «فطرت انسان» پرداخته شده است. اگرچه «عقل» در اصطلاح معروف و فلسفی اش در دو معنای «جوهر بسیط» و «قوة نفس» استعمال شده است، ولی بررسی های لغوی و قرآنی نشان می دهد که معنای اصلی این ماده -یعنی «امساک» و «نگهداری»- است و برای آن باید به قرآن توجه شود. ارشاد قرآن به تعقل، تنها ارشاد به علم و دانستن نیست بلکه به معنای پای بندی بر حقایق و معلومات فطری و بهره گیری از آنهاست. معنای اصلی مادة «تفکر»، «تردد و حرکت درونی نفس برای جداسازی معلومات صحیح از سقیم» می باشد. ماده «فکر» در باب «تفعل» دو معنی «مطاوعه باب تفعیل» و «تکلف» را دربردارد. با توجه به این معانی، به تلاش درونی نفس برای کشف، بازیابی و شناخت معلومات فطری»، «تفکر» اطلاق می شود که حاصل آن، بازیابی بینش های فطری و معرفت نفس است. نفس در این فرایند و رجوع به فطرت با موانع گرایشی و مقاومت های بعد طبیعی خود مواجه است که از این مواجهه با عنوان «جهاد با نفس» نیز یاد می شود. در نتیجه «تفکر» با شرایطی که بیان گردید، اولین گام برای موفقیت در جهاد با نفس خواهد بود.

متکلمان امامیه، اشاعره و معتزله عقاید خویش را به همراه استناد به آیات قرآن در کتاب هایشان بیان کرده و حتی در محکوم کردن یکدیگر از آیات بهره جسته اند. این پرسش وجود دارد که آیا صاحبان مذاهب کلامی در استفاده از آیات قرآن به انواع سیاق آیات توجه داشته اند و آیا سیاق آیات می تواند برداشت های مختلف را پوشش دهد؟علامه شوشتری در احقاق الحق کلام شیعی را از علامه حلی و کلام اشعری را از روزبهان آورده و در آخر به اثبات عقاید کلامی شیعه و نقد گفتار روزبهان می پردازد. در گفتار هر یک استناد به آیات موجود است. این پژوهش درصدد است استناد هر سه متکلم به آیات را در بحث رویت خدا، از منظر سیاق آیات بررسی نماید. ضمن جستجو روشن می شود که روزبهان در استنادش به آیه 143/اعراف در بحث رویت خدا خطا رفته و آن را جسمانی معنا کرده و دیدگاه کلامی اش را حمل بر آیه نموده است. علامه حلی و قاضی شوشتری نیز به دلیل اهتمام به ابطال نظر او و اشاعره از سیاق آیه تا اندازه ای غافل شدند.

حکمت به معنای دانش نظری متقن است که به عمل متناسب با آن منتهی میگردد و مانع از جهل است. فیلسوفان مسلمان حکمت را به معرفت ذات حق، تبحر در حرفه و صناعت، علم به اسباب قصوی، تحصیل برترین معلوم از طریق برترین علوم، استکمال نفس و شناخت اعیان موجودات تعریف کرده اند. همچنین واژة حکمت بیست مرتبه در قرآن ذکر شده است که با الهام از روایات و دیدگاه مفسران، معانی چندی از قبیل علم به قرآن و مواعظ و احکام آن، پیامبر و شناخت امام، علم لدنی، معرفت ذات حق، اخلاقیات و عقاید از آن به دست میآید. حاصل بررسیها نشان میدهد که حکمای مسلمان تحت تأثیر آموزه های قرآنی، فلسفة اسلامی را پرورش داده اند. به همین جهت معانی بیان شده در این دو حوزه، به رغم تفاوت در تعبیر، اشاره به یک حقیقت دارند و آن معرفت ذات حق و شناخت حقایق آفرینش اوست؛ به گونه ای که کمال و سعادت انسان را در پی داشته باشد. گرچه فلسفه با حکمت متفاوت است، اما فلسفة اسلامی به حدی به حکمت نزدیک است که بسیاری از حکما آن دو را مترادف تلقی کرده و برخی نیز همانند سهروردی و میرداماد مکتب خویش را بر اساس حکمت پیریزی کرده اند. این نوشتار در تلاش است از طریق تحلیل مفهومی، سازگاری میان مفهوم فلسفی حکمت با آموزه قرآنی آن را نشان دهد.