جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هر انسانی نسخه ای منحصر به فرد است و در عالم وجود هیچ دو انسانی با ویژگی های کاملا یکسان یافت نمی شوند. اندیشمندان حوزه تربیت، تفاوت های فردی را با عنوان "اصل تفرد" بیان داشته اند و این اصل از جمله اصولی است که اکثرا به آن توجه داشته اند. در قرآن کریم آیاتی که به این موضوع اشاره داشته اند، گاهی جز مبانی تربیت و گاهی جز اصول تربیت است. این مقاله با روش توصیفی و تحلیل مفهوم، آیاتی را که به این مقوله اشاره داشته استخراج نموده و دیدگاه مفسران قرآن را مورد مطالعه و تحلیل قرار داده است. اندیشمندان حوزه تربیت اسلامی اشاره ای بسیار گذرا به برخی از آیات داشته اند در حالی که قرآن کریم به تفاوت های فردی میان انسانها که شامل تفاوت های جسمی و روحی و اجتماعی است، صحه گذاشته است و این تفاوت ها را طبقه بندی نموده است و آن را از ویژگی های نظام آفرینش و در برخی موارد آزمایش بندگان معرفی کرده است.

یکى از روش‌های مقابله با اسلام که امروزه توسط دشمنان شدت گرفته، ترویج شبهات است. در همین زمینه اخیراً کتابی با عنوان «نقد قرآن» نوشته شخصی به نام سها، منتشر گردیده که تلاش نویسنده در آن، اثبات وجود خطا و ضعف در قرآن کریم می‌باشد. نویسنده در بخش شبهات علمی، به نقد آیات مربوط به خلقت کوه‌ها پرداخته و آن را برگرفته از اشعار جاهلی عرب و اشتباه علمی دانسته‌است. این شبهات با برخی از خطبه‌های نهج البلاغه (1، 91، 171 و 211) نیز در ارتباط است. با عنایت به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر که باگرایش انتقادی و بر اساس منابع کتابخانه‌ای انجام شده، به نقد و بررسی ادعای مطرح شده با دو روش حلی و نقضی می‌پردازد. حاصل پژوهش این که اشتباه ناقد قرآن، ترجمه ناصحیح آیات و عدم آگاهی از مباحث علمی مربوطه بوده و آنچه در آیات قرآن کریم و خطبه‌های نهج‌البلاغه در رابطه با خلقت کوه‌ها آمده مطابق با یافته‌های علمی است و می‌توان آن را از جلوه‌های اعجاز علمی قرآن کریم برشمرد. همچنین بررسی سندی منقولات و روایات مورد استناد دکتر سها در خصوص ادعای تأثیرپذیری قرآن از اشعار جاهلی، نشان می‌دهد که این روایات موضوع و از حیث اعتبار ساقط‌اند.

یکی از ثمرات جهش و پیشرفت علوم تجربی افزایش توجهات به رابطه علم و قرآن و تفسیر علمی قرآن بود، در معرض توجه قرار گرفتن تفسیر علمی هم موجب اتخاذ رویکردهای گوناگونی در این مسئله در میان مسلمانان شده، و هم به بحث‌های کلامی قلمرو قرآن دامن زده است. اما مستشرقان که در سده‌های اخیر وارد مطالعه جدّی در حوزه قرآن و علوم مرتبط با آن شد‌ه‌اند هم به تأمّلاتی در این زمینه پرداخته‌اند، از جمله آنان ماسیمو کامپانینی است که تفسیر علمی قرآن را براساس مبانی هرمنوتیک فلسفی تعریف کرده است. اندیشه‌های وی در این مسئله مواضع مشترکی با دیدگاه‌های روشن‌فکران مسلمان معاصر و متأثر از اندیشه‌های غربی دارد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-انتقادی به بررسی آرای وی پرداخته و درنهایت اثبات شده که مؤلفه‌ها و شاخصه‌های اندیشه وی نظیر مساوی دانستن کاربست هرمنوتیک فلسفی در فهم قرآن با تأویل آن، عبور بدون ضابطه از معانی لغوی و حجیت ظاهری الفاظ قرآن، تاریخمندی قرآن و نگاه پدیدارشناختی به آیات قرآن از شرایط و ضوابط عام تفسیر و نیز ضوابط خاص تفسیر علمی قرآن پیروی نکرده و یا حتی در تقابل با این اصول و ضوابط‌ قرار دارد، در انتها هم تحلیل او از دیدگاه‌های مسلمانان درباره رابطه قرآن و علم مورد بررسی قرار گرفته و به نقاط ضعف آن اشاره شده است.

رویکرد اضطراری به تفسیر علمی قرآن که ناشی از برخورد منفعلانه در مقابل پیشرفت های جهان غرب از یک سو و عقب ماندگی تمدنی جهان اسلام از سوی دیگر بود، اغلب تطبیق قرآن برفرضیات ، تئوری ها و نظریات ثابت نشده علمی را در پی داشته، که خود از لغزش گاه های تفسیری محسوب می شود و گاه نظریه استخراج همه علوم از قرآن را به جامعه القاء کرده، که این نیز پنداری ناسنجیده وغلط است. آنچه مهم وصحیح به نظر می رسد، استفاده از دستاورد های قطعی و مسلم علوم تجربی در فهم صحیح آیات قرآن کریم و معرفت و هدایت انسان و نیل به سعادت ابدی و هماهنگ دانستن آیات تکوینی و تشریعی الهی در نظام خلقت است، که این امر البته تنها در رویکرد ضرورت محور و فعال به تفسیر علمی حاصل خواهد شد. تفسیر علمی مطلوب و آرمانی، تنها با همکاری گروهی متخصصان خدا باور علوم تجربی در شاخه های گوناگون آن با مفسران و آشنایان با زبان و منطق وحی سامان می یابد و کارساز می شود و گرنه تا زمانی که مفسران اغلب نا آشنا با ظرائف علوم تجربی و دانشمندان علوم طبیعی بیگانه از دقائق معارف الهی، هریک جداگانه و اغلب از روی اضطرار ومنفعلانه ، به تفسیر ظاهرا علمی قرآن بپردازند، این رویکرد تفسیری نه چندان کارآمد باقی خواهد ماند.

این مقالهدر راستای آسیب‌شناسی جریان روایت‌گرا در تفسیر و فهم قران به بررسی مسألة حجیت ظواهر قرآن و دیدگاه روایت‌گرایان شیعه و سنی پیرامون آن پرداخته و تقریری نو از ادلة آنان در انکار حجیت ظواهر ارائه می‌نماید. در این تقریر، ادلة روایت‌گرایان در سه محور خطاب قرآن، زبان قرآن و دلالت قرآن مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. به لحاظ خطاب قرآن،‌ مدعای اختصاصی بودن خطاب،‌ به لحاظ زبان قرآن،‌ مدعای پیچیدگی و تشابه زبان، و به لحاظ دلالت قرآن،‌ مدعای ظنی و نامعتبر بودن دلالت از سوی آنان با مناقشات و تأملات جدی مواجه است.

از مهم ترین تحولات قرن اخیر، پیشرفت برق‌آسای تکنولوژی است که تعدد و گستردگی عوامل تاثیرگذار بر تربیت فرزندان و آینده‌سازان جامعه اسلامی را به دنبال داشته است. ارتباط با جوامع دیگر از طریق رسانه‌های گوناگون و راه‌اندازی جنگ نرم از سوی دشمنان قسم‌خورده اسلام، سبب کم‌‌‌توجهی افراد جامعه به متون دینی، به ویژه قرآن و در نتیجه، دور شدن از هدف اصلی خلقت شده است. از این رو، لازم است الگوهای قرآنی تربیت‌کننده و رشددهنده شخصیت افراد جامعه معرفی شوند. قرآن که عهده‌دار هدایت انسان است، قصه‌هایی از گذشتگان را با هدف عبرت‌گیری مطرح می‌کند. یکی از آن‌ها قصه حضرت مریم(علیهاالسلام) است که می‌توان آن را از زوایای گوناگونی بررسی کرد. این مقاله با بهره‌گیری از متون تفسیری و با روش توصیفی، عهده‌دار پرداختن به مهم‌ترین عوامل تربیت حضرت مریم(علیهاالسلام) است. این عوامل شامل: وراثت، مادر، محیط، معلم، اراده و امدادهای غیبی است.

آفرینش انسان به‌عنوان احسن الخالقین، سؤال درباره دیگر موجودات را در ذهن به­وجود می‌آورد. برای دستیابی به پاسخ این پرسش و شناسایی این موجودات بر اساس آیات و روایات، درمی­یابیم که قبل از حضرت آدم­(ع) مخلوقات متعددی همچون ملائکه، ابلیس، جنّ و نسناس می­زیسته­اند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و پس از مطالعه و بررسی آیات و روایات و منابع تفسیری ـ روایی، وجود مخلوقات ماقبل آدم(ع) ثابت ­شده است. بر این اساس، در آفرینش برخی از مخلوقات قبل از آدم(ع) اتفاق نظر بوده؛ اما در برخی دیگر، اختلاف نظر وجود دارد. برخی از محققان با استناد به روایات، وجود نسناس قبل از آفرینش آدم(ع) را انکار کرده­­اند. در این نوشتار، با بررسی نظرات علمای لغت و دقت در روایات ذکر شده در کتب تفسیری و روایی ذیل بحث آفرینش آدم(ع)، وجود نسناس به اثبات ­رسید. هم­چنین ضمن اثبات آفرینش عناصر و مخلوقات متعددی پیش از آدم(ع)، با استناد به روایات، وجود عوالِم و آدم­های متعددی قبل از آدم(ع) اثبات شد. بر این اساس، هم­چنان­که نسل کنونی آدم(ع) که اولین نسل آدم­ها نبود، آخرین نسل نیز نخواهد بود.

تفسیر قرآن از عصر رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) آغاز شد و تاکنون پویایی خود را حفظ کرده است. تفسیرهای پرشمار و گوناگون، نشان‌دهنده تلاش مفسران و نیاز همیشگی به تفسیر است. درباره علل نیازمندی قرآن به تفسیر، اختلاف نظر وجود دارد؛ گروهی بر این باورند که این نیازی عرضی است؛ زیرا آیات قرآن به تنهایی مبهم نیستند تا نیاز به تفسیر داشته باشند؛ بلکه عوامل بیرونی، نظیر حوادث زمان، شرایط خاص مخاطبان و دوری از عصر نزول، فهم مراد خداوند را دشوار کرده است. گروهی دیگر، افزون بر باور به عرضی بودن نیاز قرآن به تفسیر، در مواردی آن را ذاتی می‌دانند. آن‌ها بر این باورند که برخی ویژگی‌های قرآن سبب شده تا بعضی آیات، بدون توجه به عامل بیرونی، مجمل باشند یا معنا را به شکلی نارسا منتقل کنند؛ از این رو، فهم صحیح آن‌ها بدون تفسیر، میسر نیست. این پژوهش با جست‌وجو در متون تفسیری و بررسی دیدگاه‌ها و ادله مخالفان و موافقان «نیاز ذاتی قرآن به تفسیر»، به این نتیجه رسیده است که نیاز به تفسیر هم ذاتی است و هم عرضی و ادله قائلین به «ذاتی نبودن نیاز قرآن به تفسیر»، ناتمام است.