جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در حوزۀ گزاره های مربوط به معاد، واژگان بسیاری (28مورد) در قرآن وجود دارد که از این میان، تنها 17 مورد در این باب استعمال می‌شود. این مقاله، بار معنایی هر یک از این واژگان و نقاط مشترک و تفاوت های معنایی آنها را از نظر فرهنگ های معتبر عربی و دیدگاه مفسران مطرح مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که هر یک از این واژگان با واژگان دیگری از این حوزه اشتراک معنایی دارند و بواسطه همین موضوع جزء نظایر قرآنی قرار می‌گیرند در حالی که در کتب وجوه و نظایر اشاره‌ای به این لغات نشده است؛ همچنین برخی واژگان متحمل معنای خاصی هستند که با توجه به سیاق آیه نمی‌توان نظایرش را جایگزین واژه مزبور نمود. نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.

پژوهش حاضر تاثیر فلسفه ورزی بر پرسش گری دانش آموزان را از منظر قرآن با روش تحلیلی –اسنادی مورد مطالعه قرا داده است. یافته های پژوهش بیانگر این است که در قرآن پنج ویژگی را می توان برای پرسشگری در نظر گرفت. پرسش از چه کسی، (از دانایان ، اهل اندیشه، اهل نظر و صاحب نظران ) پرسش از چه چیزی (هرچیزی را می توان مورد پرسش قرار داد به ویژه انفاق، روزی حلال، کوه، هلال، قیامت، روح...) چگونگی پرسش( پرسش باید منطقی، درست، معقول، برای درک و شناخت باشد نه فضل فروشی) و درباره چه چیزی (چگونگی انفاق، چگونگی رسیدگی به یتیمان و بی سرپرستان، چگونگی بر پا شدن قیامت...) و در ارتباط با چه چیزی (خود، خدا، دیگران و طبیعت) صورت می گیرد. نتایج پژوهش براساس سند تحول آموزش و پروش و برنامه درسی ملی آنچه که در نظام آموزشی مورد تاکید قرارگرفته است پرسش گری و در ارتباط با چه چیزی (خود، خدا، دیگران و طبیعت) است و پرسش گری زمینه تفکر، رشد عقلانی. و بسترمعرفت را برای دانش آموزان را فراهم می کند.

یکی از موضوعات مورد توجه مستشرقان موضوع جمع قران است. یکی از این مستشرقان هارالد موتسکی است وی دیدگاه های مستشرقانی چون ونزبرو و مینگانا و جان برتن وشوالی را مطالعه و بیان نموده است و دیدگاه های این مستشرقان را در 4 دیدگاه خلاصه می کند:شوالی جمع قرآن در دوران عثمان، خلیفه‌ی سوّم می داند. مینگانا به دوره‌ی خلافت عبدالملک در پایان قرن نخست هجری اشاره می کند ونزبرو به جمع قرآن در آغاز قرن سوّم معتقد استبِرتُن آن را به زمان حیات پیامبر نسبت می‌دهد. که به هرکدام از این دیدگاه ها نقدی وارد است.موتسکی پس از تبیین دیدگاه های مستشرقانی که در بالا ذکر شد روش های آنان را در بررسی جمع قرآن به صورت کلی رد نموده و آن را نا درست می داند و روشی جدید برای تبیین این مسئله ابداع می نماید که این روش را از زبان خودش عنوان می کنیم:وی در مقاله اش اینگونه بیان می کند: ((در زمینه‌ی روش‌شناسی دو پیشرفت اساسی را باید خاطر نشان کرد: نخست تحلیل اسناد برخی روایات خاص که ابزاری کارآمد در امر تحقیق است و نخستین بار خوتیر ینبُل از این روش بهره برد. دوم تحلیل متن احادیث که با بررسی گونه‌های مختلف یک روایت و تلفیق این رویکرد با تحلیل اسناد تکمیل شده است. از میان محققانی که با این روش پژوهش می‌کنند، باید به ینبُل، گرِگور شولِر و خودم اشاره کنم.)) (پارسا، فروغ، خاورشناسان و رویکردهای نوین در جمع قرآن)او معتقد است برای پی بردن به تاریخ جمع قرآن باید احادیث را در نظر گرفت و اسناد احادیث را دنبال کرد تا بتوان حلقه ی مشترک نقل این احادیث را یافت و بر اساس تاریخ وفات آن حلقه ی مشترک تاریخ جمع قرآن را بیان کرد وی پس از انجام این کار محمد بن شهاب زهری را حلقه ی مشترک نقل احادیث جمع قرآن ذکر نموده است.او اینگونه نتیجه می گیرد که محمد بن شهاب زهری منبع واقعی نقل این رشته احادیث است و با توجه به زمان وفات وی، در سال 124 ق، می‌توان گفت حدیث جمع ابوبکر در ربع نخست سده دوم رواج داشته است.او در پایان مقاله به عنوان تاییدی بر نظریات مسلمانان خاطر نشان می کند که روایات مسلمانان قدیمی تر است و از لحاظ تاریخی به زمان جمع قرآن نزدیکتر می باشد اما آنچه تا کنون پژوهشگران غربی عنوان کرده اند بسیار دور از واقعیت است.برخی از نقد هایی که بر نظریات وی وارد است عبارتند از:جعل حدیث پدیده ایست که تمام عالمان در طول زمان با آن رو به رو بوده اند و در مصنف عبدالرزاق نیز که یکی از کتب مورد استناد موتسکی است صورت گرفته است که متاسفانه موتسکی به گونه های جعل حدیث در این کتاب توجهی نکرده است.(پارسا، فروغ، درآمدی بر مطالعات حدیث شناختی موتسکی)همچنین وی برای مطالعه ی احادیث جمع قرآن و یافتن حلقه ی مشترک نقل احادیث رجوعی به کتب شیعه نداشته و صرفا بر اساس منابع اهل سنت مثل صحیح بخاری و مسند ابن حنبل ومصنف عبدالرزاق و ... نتیجه گیری نموده است در حالی که بهتر بود برای جمع بندی و ارائه نظری جامع از کتب شیعی نیز بهره می برد.به طور کلی در این نوشتار نقد نظریات وی در دو بخش انجام خواهد شد:1-نقد روش‌شناختی: به این صورت که روش وی در اعتماد بیش از حد بر روایات اهل‌سنت با استفاده از قرائن تاریخی و نه شخصیت راوی با نقدهای جدی روبروست.2- نقد محتوایی: ادعای وی در مورد وثاقت و درستی روایات جمع ابوبکر و عثمان و دلائلی که ذکر می‌کند قابل مناقشه است.

غایت نهایی در تحقیق حاضر تشریح و آشکار ساختن رفتار در جهاد که منحصر در سبیل الله شده و کارزاری که زمینه تحقق قرب الهی و درک عرفان ربوبی را میسور می‌کند و مباینت آن با خشونت و افراطی‌گری از منظر قرآن کریم است. بنابراین همه آنچه در طی تحقیق بر آن ادعا شده، در پرتو کلام الهی و با بهره مندی از روایات مربوطه، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و فن کتابخانه‌ای مورد تحلیل قرار‌گرفته است. در پی تتبعاتی که در کلام وحیانی قرآن کریم به دست آمد و آداب رفتاری فریضه مقدس جهاد مورد واکاوی و بررسی همه جانبه قرار‌گرفت مشخص‌گردید که این فریضه علی رغم حدت و شدتی که در مقابله با خصم و در وجه عملی خود بروز می‌دهد اما در تقرب مجاهد به خدا و عارف ساختن وی، در عین حال، مباینتی آشکار با هر گونه خشونت و افراطی‌گری برآمده از آن دارد که به هیچ روی سنخیت و تشابهی میان جهاد مقدس و شدت عمل‌ها و رفتارهای غیر انسانی که به نام مجاهد و در زیر لوای اسلام صورت می‌پذیرد و در وجه سبوعانه و کنش‌های وحشیانه رُخ می‌نماید و انسان را از منزلت واقعی خود دور می‌سازد وجود ندارد. حرمت رفتاری جهاد که در دو وجه کلی و جزئی آن نِمود می‌یابد و هر گونه تجاوز و اسراف مختص خشونت را در مقابل رعایت احکام خدا و تقدم دشمن نزدیک متعین شده در وجه کلی قرار می‌دهد و از سویی دیگر در وجه رفتار و عملکردهای جزئی آن است که هر گونه افراط در قتل و کشتار و ویرانی و تعدی به مظلومین در کارزار و جبهه خشونت، در مباینت آشکار با پاسداشت خون بی‌گناهان و مبرّیان از جنگ و ضعفاء و منع ویرانی و مغبون ساختن مایملک مردم مبتلی به جنگ که متعین شده در آداب رفتاری جهاد است معرفی می‌کند.

شبهه تحریف قرآن از سوی جریان‌هایی در طول تاریخ اسلام مطرح شده که از جمله آن‌ها جریان اخباری‌ها از امامیه و جریان حشویه از سوی اهل سنت است و در ادامه گروه‌هایی به پیروی از این دو گروه به این شبهه دامن زده که از جمله آن‌ها می‌توان به برخی محدثان، متکلمان، مفسران‌ و علما و محققان از هر دو گروه و همچنین مستشرقان که از روی دشمنی و غرض ورزی سعی کرده‌اند که با دلایل بی پایه و مغرضانه این شبهه را تائید و تأکید کنند اشاره کرد. این تحقیق که در چهار فصل تنظیم شده به بررسی اهداف و مبانی و برخی شخصیت‌های این جریان‌‌ها به این صورت پردازدکه: ابتدا‌ در فصل اول کلیاتی در مورد موضوع تحقیق، فصل دوم: جریان شناسی مدعیان تحریف از شیعه که شامل دو جریان مهم و تأثیرگذار غالیان و اخباریان هست و در وا‌‌قع سر منشأ شبهه تحریف در میان برخی از شیعیان، غالیان است که درگیری‌ها و منازعات سیاسی بین گروه‌های شیعه و سنی در مسأله امامت باعث شد که غلات به وادی ادعای تحریف کشانده شده و با جعل روایاتی در زمینه تحریف و وارد کردن آن در منابع شیعی باعث شدند تا در قرن 11 به این شبهه توسط گروهی از شیعیان به نام اخباریان دامن زده شود که در این فصل برخی از شخصیت ‌های غالی و اخباری و روایات جعلی جمع آوری شده در این زمینه مورد بررسی و نقد قرار گرفته و همچنین افراد اندکی از بقیه گروه‌ها از جمله؛ اصولیان، متکلمان، مفسران و محدثان که این شبهه را مطرح کرده‌اند، شخصیت شناسی و مورد بررسی قرارگرفته اند. در فصل سوم به مدعیان تحریف از اهل سنت پرداخته شده که بیشترین ادعا و سر منشأ آن در میان بزرگان و بنیان‌ گذاران آنان از جمله « عمر بن خطاب » است و به این شبهه توسط گروه حشویه از اهل سنت دامن زده شده که در این فصل به اهداف، مبانی و روایات جعلی و نقد آنان پرداخته شده و همچنین افراد دیگری ازجمله محدثان و مفسران و علما از این فرقه که شبهه تحریف را مطرح کرده اند، مورد بررسی قرارگرفته؛ و در پایان، در فصل چهارم مستشرقانی که شبهه تحریف را مطرح کرده‌اند با اهداف و مبانی و انگیزه‌های آنان مورد بررسی و نقد قرار گرفته و بالاخره به یک نتیجه‌گیری کلی از مجموع مباحث گفته شده پرداخته شده است.

تأویل پذیربودن یانبودن متون مقدس و کتب آسمانی از جمله مسائل مطرح میان اندیشمندان مسلمان وغیرمسلمان بوده است.به گونه ای که در دستگاه سنتی تفسیرکتاب مقدس،از تعابیری چون «بطن»،«معنای ناپیدا»،«معنای آشکار»،و«عالمانبهتاویل» در مبحث تاویل استفاده شده است.ودر این باب اینکهچهکسانیصلاحیتتاویلمتشابهات رادارند؟ازجمله مسائل موردمناقشه بین پژوهشگران،بوده است . وجودچنین تعارضی مارابرآن داشت که پژوهشی انجام داده ونظرات فخررازی وملاصدراراموردمقایسه قراردهیم.برخی ازاندیشمندان تاویل متشابهات راصرفا"مخصوص خداونددانسته اند.وبرخی دیگرآنرامنحصربرای خداوندنمی دانند .ملاصدرا ((تاویل))راازمحدودبودن به حوزه زبان بیرون آورده ومعتقداست که هرپدیده ای تاویل وتفسیری دارد .نظرملاصدرادرباب آیات متشابه براصول ومبانی عقلانی-شهودی ابتناء داردوازسنخ ((وجودشناختی))است. ملاصدرامیان فهم آیات متشابه وفهم جهان هستی هماهنگی خاصی راقائل بوده ومصداق کامل راسخان درعلم راعلاوه برمعصومین،عالمان غیرمعصوم نیزمی دانددرمقابل فخررازی معتقداست تنهاخدای متعال به تاویل متشابهات آگاه است.ازدیدگاه ایشان عدم علم به تاویل متشبهات به معنای انکاروجودخداوندنیست بلکه آنهابانگ برمی آورندکه "آمنابه کل من عندربنا" یعنی ماعلاوه برآیات محکم،به آیات متشابه هم ایمان داریماگرچه علم به آیات متشابه نداشته باشیم.

شکل‌گیری و شکوفایی هر تمدن مرهونِ عناصری از قبیلِ امنیت وآرامش اجتماعی، دین‌مداری، اخلاق، فعالیت اقتصادی، همکاری و تعاون، اتحاد وهمبستگی و... است. هریک از این عوامل علاوه‌بر نقش مستقل موثر خود در زایش تمدن با دیگر عوامل ارتباط منسجمی دارد که با همبستگی یکدیگر، سبب ایجاد تمدن می‌شوند. شکوفایی و اعتلای هر تمدن مستلزمِ فراهم نمودن زمینه‌های مساعد برای شکوفایی استعدادهای بشر، عرضه نمودند دستاوردهای گوناگون وی با کسب علم، معرفت، تجارب و تنطیم قوانین و مقررات در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی است کهمنجر به رشد و تعالی جامعه بشری می‌گردد. بی‌شک تحقق این امر، همکاری اکثریت جامعه را می‌طلبد، چرا که همواره شکل‌گیری تمدن‌ها محصولِ تلاش جمعی بوده است و توجه به معارف دین اسلام موجب تلاش جمعی برای اعتلای تمدن بوده است. پیامبر اکرم(ص) با تشکیل حکومت اسلامی شالوده فرهنگ و تمدن اسلامی را پی‌ریزی کرد. گسترش حکومت در بخش وسیعی از جهان و تنظیم برنامه مدون و قوانین ضروری حیات بشری، موجب مبدّل شدنِ جامعه جاهلی به جامعه اسلامی شد. مسلمانان نیز با قرار دادن آموزه‌های دینی به‌ عنوان سرلوحه زندگانی و همّت والای خود، تمدن اسلامی را به تدریج به اوج شکوفایی و اقتدار رساندند.دین، به‌عنوان بن‌مایه فرهنگ وتمدن اسلامی با تعالیم قرآنی و سیره ائمه اطهار (ع)، تحولی نوین در اندیشه و روح انسان پدید ‌آورد و مایه پیراستن سنت و نظام‌های کهنه آنان از اخلاقیات تباه جاهلی شد. بدین سبب به رشد و شکوفایی استعدادهای علمی، فنی، هنری و ادبی آنان پرداخت. در نتیجه با جایگزینی نظام‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی پویا در پرتوی معارف والای وحیانی، تمدن اسلامی به رشد و بالندگی رسید. رشد سریع و شکوفایی عظیمِ تمدن اسلامی، آن‌چنان جهانیان را به حیرت واداشته بود که آنان را حریص به یافتن منشأ این حادثه عظیم کرده‌بود. از این رو با واکاوی تمدن عظیم اسلامی با دین اسلام- به عنوان مبدء تمدن اسلامی- آشنایی پیدا کردند. پژوهشگران و خاورشناسان در پی کاوش‌های اسلام‌شناسی خود، واکنش‌های متفاوتی از خود نشان دادند. مطالعه توأم با حقیقت‌طلبی برخی از آنان منجر به اقرارِ حقّانیت و نقش موثر دین در ایجاد تمدن شد. " جان دیون پورت" اسلام-شناس منصف در مقام پاسخگویی به ادّعای تعارض اسلام با علوم، بیان می‌کند که :« علاوه‌بر دور بودن این سخن ازحقیقت، روشنائی و نورانیت عصر حاضر، نتیجه خط مشیی است که اسلام تعیین کرده است... » ( دیون پورت، 1334: 134). امّا متأسفانه اغلب مستشرقان، با پیش‌انگاره نادرست، انگیزه‌های سوء و عدم درک صحیح از آیات و روایات نورانی، دین را عنصری ناکارآمد در حوزه‌های علمی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مطرح کردند. بدین سبب دین را مخالف علم و تمدن می‌دانند. " کانت" فیلسوف آلمانی در پردازش مکتب اسلام، دین را محدود به عقل عملی و اخلاقی دانسته و با جدا انگاری قوای شناختی و معرفتی انسان اعلام می‌کند که علم و دین حوزه‌های متفاوتی هستند ( اسکندرلو و فراهی بخشایش، 1392: 52).

دایره ‌المعارف قرآن لایدن، مهم‌ترین اثر معاصر غربی در مطالعات مرتبط به قرآن و یکی از اهداف آن مرجعیت در زمینه پژوهش‌های قرآنی است. این پایان نامه با هدف بررسی همین مطلب(قابلیت مرجع بودن این اثر) در موضوع پیامبران اولوالعزم تدوین یافته، اما چون مدخل مستقلی به این عنوان اختصاص داده نشده پس از بررسی‌های قرآنی و روایی پنج مدخل نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد(صلوات الله علیهم) انتخاب و محورهای کلی آن‌ها استخراج شده و با توجه به قرآن و عقل، منابع تفسیری، روایی، تاریخی و در جهت سوالات اصلی و فرعی پژوهش مورد نقد قرار گرفت. از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش که نتیجه نقد و بررسی بخش عمده‌ای از مقالات را به خود اختصاص می‌دهد، موارد ذیل را می‌توان برشمرد: تسلط نسبتاً خوب نویسندگان به آیات مربوطه و استفاده از آنها در مقالات، برداشت‌های سطحی و اشتباه از آیات در برخی موارد، مقایسه مداوم بین قرآن و کتاب مقدس، انحصار منابع مقالات در منابع تفسیری و روایی اهل سنت و آثار مستشرقان و عدم بهره‌گیری از منابع شیعی، عدم رعایت سلسله مراتب در استفاده از منابع و استفاده از منابع کم اعتبارتری چون تاریخ و تفسیر طبری، عدم اعتقاد به عصمت پیامبران، غیر وحیانی دانستن قرآن، اقتباس قرآن از منابع یهودی، اقتباس قصص قرآن از تورات، امکان خطا در وحی، تشکیک در اعتبار روایات، داشتن پیش فرض از سوی نویسندگان.

چکیده نهضت نقد تاریخی کتاب مقدس تأثیر شگرفی بر عقاید مسیحیان نسبت به اعتبار اصل کتاب مقدس و اصالت متن آن گذاشت و آنان را برآن داشت تا به آسمانی نبودن کتاب خود معترف باشند؛ قرآن پژوهان غربی در صدد تطبیق این روش بر قرآن برآمدند و به انکار سلامت قرآن و القای شبهه تحریف روی آوردند. در این رویکرد، دو مسئله «جمع قرآن» و « اختلاف قرائات»؛ از مسائل مهم تاریخ قرآن؛ موضوع تحقیق و تحلیل بسیاری از مستشرقان قرارگرفته است. در پژوهش حاضر از میان مستشرقان قرآن پژوه، دیدگاه تئودور نولدکه، ریچارد بل، رژی بلاشر و جان برتون در موضوع جمع قرآن و دیدگاه ایگناس گلدزیهر، نولدکه و برتون در موضوع اختلاف قرائات تبیین و بررسی می‌گردد و در هر بخش، دیدگاه علمای شیعه و اهل سنت نیز مطرح و با رویکرد قرآن پژوهان غربی مقایسه می‌شود؛ تا تفاوت دیدگاه مستشرقان با مسلمانان، و نیز تفاوت دیدگاه شیعه و اهل سنت روشن گردد. از نتایج تحقیق حاضر آن است که شواهد و قرائنی که مستشرقان با استناد به آنها، در موضوع جمع قرآن و اختلاف قرائات به دنبال ایجاد تردید در اعتبار اصالت قرآن بودند، ناتمام است و چنین نتیجه‌ای را در پی ندارد؛ این شواهد و قرائن در طول تحقیق، تبیین و نقد شده است. نتیجه دیگر تحقیق حاضر آن است که شواهد و قرائن مستشرقان، غالباً برگرفته از دیدگاه‌های مشهور اهل سنت در موضوع جمع قرآن و اختلاف قرائات است؛ دیدگاه‌های شیعه در این دو موضوع، نقد کمتر و دستاویز اندکی برای مستشرقان قرآن پژوه داشته استکلید‌ واژه‌ها : جمع قرآن، اختلاف قرائات، تئودور نولدکه، رژی بلاشر، جان برتون، ایگناس گلدزیهر، ریچارد بل

استفاده مستشرقان از روش‌ها و فن‌های نوین در پژوهش‌های کتابخانه‌ای و آشنایی بیشتر آن‌ها با زبان‌های پیشین (عبری، سامی و میخی) و بهره‌گیری از داشته‌های ادیان مختلف می‌تواند دیدگاه‌های تازه‌ای را در زمینه مطالعات تاریخی فراهم سازد. با آشنایی با روش اصولی و علمی محققان خارجی و شناخت عوامل واقعی تمدن اسلامی از منظر نویسندگان اسلامی و خارجی می‌توان با راهکارهای نوین به عظمت و شکوه دوباره تمدن اسلامی ناب و اصیل مدینه فاضله پیامبر اکرم و جهانی‌شدن فرهنگ اسلامی و زمینه‌سازی برای حکومت عدل الهی ولیعصر نائل آمد. از منظر پژوهشگران اسلامی مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری تمدن اسلامی، آموزه‌های وحیانی قرآن و نقش بنیان‌گذار باعظمت و بزرگوار آن، یعنی پیامبر اکرم، سپس تعهد وفاداری امت مسلمان بوده است. اما نظر نویسندگان غربی و مارشال هاجسن با توجه به اختلاف دیدگاه و خاستگاه فکری آن‌ها، متفاوت است. این پژوهش بر آن است تا با بررسی نقش وحیانی آموزه‌های قرآن و پیامبر اکرم در کتاب اعجاز اسلام (ج 1) اثر مارشال هاجسن، دیدگاه‌های وی را با نگاهی تمدنی و بر اساس اصول و نظریه‌های جامعه‌شناختی در باب تمدن اسلامی موردبررسی قرار دهد. این دیدگاه امروزه روشی نوین و جدید در حوزه پژوهش‌های تمدنی است؛ که شایسته تبیین، تحلیل و بررسی عالمانه است.