جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خلافت الهی یکی از مباحث عمیق علمی و معرفتی در علوم الهی و انسانی است و نقش عرفای الهی در این زمینه بسیار اساسی است. دو بحث بنیادین در عرفان اسلامی وجود دارد، نخست بحث توحید یا خداشناسی است و با توجه به آیه: «علم آدم اسماء کلها» موضوع آن مقام ربوبیت و اسمأ و صفات اوست و دیگری بحث انسان‌شناسی است که با توجه به آیه: «انی جاعل فی الارض خلیفه» به انسان در مقام خلیفه الله می‌پردازد. یکی از مهم‌ترین حکیمان و عارفان که در زمینه بحث انسان کامل قلم زده است صائن الدین ابن ترکه می‌باشد که در این تحقیق با توجه به آراء توحیدی و انسان‌شناسانه وی، سعی شده سیمای انسان کامل و با ولایت، انسانی که صاحب خلافت الهی می‌باشد به تصویر کشیده شود. ابن ترکه کتاب مهم خود یعنی "تمهید القواعد" را به این دو بخش اساسی تقسیم کرده است و در هر بخش به این مباحث پرداخته است، در بخش دوم نظرات دقیق و لطیفی را در زمینۀ خلافت الهی انسان بیان نموده است. در این مقاله بحث از مقام خلافت الهی انسان با توجه به تفاسیر عرفانی از آیات قرآن و با نظر ویژه به آراء صائن الدین ابن ترکه مورد توجه قرار خواهد گرفت.

در این مقاله از طریق معناشناسی توصیفی، مفهوم کرامت با توجه به بافت آیات قرآن بیان شده است. اصل در معنای واژه کریم، تفوّق و عزّت ذاتی است و مانند واژه عزیز در مقام مقایسه قرار نمی‌گیرد. هر چیزی که در حد و غایت خودش، شریف و ارجمند باشد با واژه کرم توصیف می‌شود. براساس واژه‌های همنشین کریم در قرآن مجید این واژه در اکثر موارد دارای کاربرد معنوی می‌باشد و در مورد خدا، و غیر خدا بکار رفته است. واژگان وجیه، عزیز، مکین، رفیع در حوزه معنایی کریم بکار رفته‌اند و به این دلیل در آن‌ها معنای مشترک شرافت، منزلت و بزرگی مشاهده می‌شود.

قرآن کریم به عنوان نخستین و معتبرترین منبع استخراج احکام شرعی نزد فقهای فریقین به­شمار می­رود. با این حال از ظرفیت فقهیِ توسعه­پذیر قرآن به دقت بهره­گیری نشده است. در این میان، استفاده از آیات غیر فقهی مانند آیات قصص، برای استنباط احکام شرعی کمتر مورد توجه قرآن­پژوهان بوده است. پژوهش حاضر به شیوه تحلیل محتوا، پس از بیان دلایل توسعه‌پذیری آیات احکام، در راستای بهره­گیری از این ظرفیت، به بررسی و استخراج احکام موجود در سوره یوسف و تطبیق آن با عناوین ابواب فقهی پرداخته است. یافته­های پژوهش نشان دهنده ظرفیت بالای قصص در استنباط احکام شرعی است؛ به گونه­ای که می­توان ذیل سه عنوان عبادات، سیاسات و معاملات، احکامی را از سوره یوسف استخراج کرد، از جمله: وجوب قرائت نماز به زبان عربی؛ جواز شرط­بندی در سبق و رمایه؛ احکام لقطه؛ مشروعیت تلاش در دفع تهمت؛ قبول ولایت از جانب سلطان جائر؛ مشروعیت کفالت و ضمانت.

قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در موضوع کفائت جانی و مجنی‌علیه در دین، نسبت به قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 دچار تغییراتی شده است. رویکرد قانون‌گذار در قانون جدید، رفع ابهامات قانون سابق در این موضوع بوده و به همین دلیل در مواد 301، 310 و 311 قانون جدید، بسیاری از فروضی که در قانون سابق مغفول مانده بود، مورد توجه قرار گرفته و به صراحت در خصوص آنها تعیین تکلیف شده است در حالی‌که قانون سابق تنها در مواد 207، 209 و 210 به بیان کلیاتی در خصوص تساوی در دین بین جانی و مجنی‌علیه پرداخته بود و بسیاری از فروض، مسکوت یا مبهم باقی مانده بود. البته در قانون جدید نیز مواردی وجود دارد که همانند قانون سابق، مسکوت باقی مانده است. بر همین اساس در این مقاله، تلاش بر آن است که با واکاوی روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام و نیز استفاده از انظار فقهای بزرگ به بررسی دقیق مبانی فقهی و حقوقی کلیه تغییرات صورت گرفته راجع به این موضوع در قانون جدید پرداخته و ضمن تشریح نقاط ضعف و قوت قانون جدید نسبت به قانون سابق زمینه برای برطرف کردن نقاط ضعف آن از سوی مقنن ایجاد گردد.

روایات افک عایشه به عنوان معرفِ مصداق آیه افک، در منابع اهل تسنن به شهرت رسیده‌اند. اما از دیرباز این سوال مطرح بوده که چرا پیامبر (ص) طبق ادعای روایات افک عایشه، اجرای حد را یک ماه به تعویق انداخت و پس از یک ماه تنها چهار نفر را حد زد نه یک عصبه را؟ از آنجا که این سوال عصمت پیامبر (ص) را زیر سوال می‌برد، برخی اندیشمندان این امکان را مطرح کرده‌اند که آیه قذف پس از آیات افک نازل شده‌باشد و علت عدم اجرای بلافاصله حکم حد، عدم تشریع حکم حد قذف بوده‌است. اما با توجه به این که حکم عطف به ماسبق نمی‌شود، این پاسخ نمی‌تواند مشکل روایات افک عایشه را حل کند. یعنی اگر یک ماه پس از شیوع افک، حکم وجوب حد قذف نازل شده‌باشد، پیامبر(ص) نمی‌بایست تهمت‌زنند‌گان را که به سبب ندانستن حکم معذور بوده‌اند، حد بزند. در این مقاله امکان دیگری مطرح شده که آیات قذف می‌توانند به همان ترتیب مصحف پیش از آیات افک، اما پس از بالا گرفتن شایعه نازل شده‌باشند. در این صورت چون حکم شرعی عطف به ماسبق نمی‌شود، زدن حد بر پیامبر (ص) واجب نبوده است. گزارشات قرآنی از رویداد افک، از آن جهت که فضایی را تصویر می‌کنند که تهمت ناروا دهان به دهان پخش شده و اوج گرفته بود، این نظریه را تایید می‌کنند. چرا که اگر حکم حد قذف پیش از اوج گرفتن شایعه نازل شده‌بود، افراد جسارت ساختن و پخش تهمتی چنین زشت را علیه همسر پیامبر(ص) پیدا نمی‌کردند. بنابر این اجرای حد بر چهار نفر توسط پیامبر(ص) ، داستانی ساختگی و خلاف گزارشات قرآنی و غیرقابل پذیرش است.

مفهوم استکبار یکی از مفاهیم ضدارزشی پربسامد قرآنی است که تأمل در ابعاد آن جهت تربیت صحیح انسان‌ها و نجات بشر از ضلالت وگمراهی، ضروری می‌نماید. مقاله حاضر در تلاش است با استخراج سازه­های زبانی در در مصادیق انسانی و غیرانسانی این مفهوم در کلام وحیانی، افزون بر کشف مولفه­های معناساز استکبار به تبیین ارکان و نمودهای آن بپردازد. رهیافتهای حاصل آنکه خداوند حکیم با کاربست سازه‌های مختلف زبانی در سطوح واژگانی، صرفی، نحوی و بلاغی به ارکان استکبار انسانی مانند ژن­سالاری، فقر فرهنگی، شانتاژ خبری اشاره داشته چنانچه با استفاده از این مولفه‌ها، نمودهایی از استکبار را در شکل قدرت‌گرایی، ترور شخصیتی، تفرقه‌افکنی و ایجاد اختناق برای خواننده ترسیم نموده است.

عبارت «تصریف الرّیاح» دو بار در قرآن کریم به­کار رفته و از جمله­ی «آیات» برشمرده شده است. مفسّران پیرامون معنای آن اقوال مختلفی را ذکر کرده­اند که می­توان آن­ها را در سه دسته­ی کلّی بادهای چهارگانه، اثرات باد در طبیعت و جریان گردشی بادها تقسیم‌بندی کرد. به­نظر می­رسد نمی­توان «تصریف الرّیاح» را تنها مربوط به یکی از این دسته­ها دانست و باید معنای وسیع­تری برای آن در نظر گرفت. با توجّه به معنای لغوی و اصطلاحی «تصریف»، «ریاح» و «آیه»، دانسته می­شود که منظور از «تصریف الرّیاح»، می­تواند انواع تغییراتی باشد که بادها در ایجاد آن­ها نقش داشته یا خود متحمّل می‌شوند. هم­چنین وجه این­که «تصریف الرّیاح» از جمله­ی آیات برشمرده شده آن بوده که هر یک از این تغییرات دلالت و اشاره­ای بر یکی از صفات الهی دارند.

اشتراک لفظی در بخش قابل توجهی از مفردات قرآن به چشم می‌خورد. از زیر مجموعه‌های اشتراک لفظی، واژگان اضداد هستند که دارای دو معنای متضادند مانند «عسعس». نکته قابل توجه در مورد این واژگان این است که می‌توان معنای آن‌ها را با استفاده از معیارهایی مانند آیات، روایات، کتب لغت و مفسرین به دست آورد. بعد از بدست آوردن معنای واژگان اضداد با استناد به معیارهای ذکر شده، می‌توان در ترجمه‌های فارسی قرآن ترجمه آن‌ها را ارزشیابی نمود. مطالعه واژگان اضداد در ترجمه‌های آیتی، الهی قمشه‌ای، انصاریان، حجتی، خرمشاهی، فولادوند، مجتبوی، مشکینی، مکارم و المیزان این نتیجه را به دست داد که بعضی واژگان در همه ترجمه‌ها به یک معنا (موافق با معیارهای ذکر شده) و بعضی واژگان در یک ترجمه به هر دو معنای ضد آورده شده‌اند و بعضی واژگان در یک ترجمه به یک معنا و در ترجمه دیگر به معنای دیگر آمده است. روش به کار رفته در این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی می‌باشد.