جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند متعال قرآن را برای هدایت خلق نازل فرموداست تا بشر با بهره گیری از تعالیم آن با ایجاد جامعه ای با حاکمیت احکام انسان ساز اسلامی در مسیر کمال و رشد سیر نماید. در قرآن کریم آیات فراوانی به وضعیت اخلاقی - رفتاری اعراب جاهلی اشاره دارد که می توان به ویژگیهای شخصی اعراب جاهلی از جمله سخاوت، شجاعت، وفاداری و ...، روابط و آداب حاکم بر خانواده شامل ازدواج و شیوه ها و انواع آن طلاق و انواع آن و سنن آنها در مورد فرزندان و آداب و رسوم اجتماعی آنها از جمله شعرسرایی، تقلید کورکورانه، عصبیت، تفاخر، خرافه گرایی، و .... اشاره کرد. دقت و تدبیر این آیات و آیات مرتبط باآنها نشان دهنده این است که قرآن کریم با همه سنن اعراب جاهلی، برخورد یکسانی نداشته بلکه هدف اصلی که الهی بودن و تلاش در جهت رضای خداوند است را مدنظر قرار داده، روشهای متفاوتی رابرای تحول رفتار های اعراب جاهلی در پیش گرفته است که عبارتند از: روش مستقیم و غیر مستقیم که مواردی چون تدریج در تحریم یا وجوب احکام ، هجرت، سرگذشت انسانهای پیشین، بیان مسائل در قالب سوال، روش مقایسه و ... را شامل می شود . روش قرآن کریم و پیغمبر اکرم (ص) در برخورد با سنن اعراب جاهلی می توان به اصولی چون خودسازی رهبر، استفاده از تجربه و تاریخ،توجه به افراد یتیم، هماهنگی قول و فعل ، اعتدال و میانه روی ، پایبندی به اصول اخلاقی، استفاده از ظرفیت های موجود در جهت اهداف و ... برخورد با مظاهر جاهلیت که به صورت ناهنجاری در جوامع پیدا کرده است دست یافت.

این پایان نامه در سه فصل تنظیم شده است. در فصل اول نظریات علمای علوم قرآن درباره جمع و تدوین قرآن آمده و در فصل دوم دلایل و شواهد جمع قرآن درزمان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ذکر و دلایل مخالف آن رد شده است و فصل سوم به بررسی جمع قرآن توسط حضرت علی علیه السلام و نیز جمع قرآن بوسیله زیدبن ثابت به امر خلفااختصاص دارد.

آنچه در این رساله تحت عنوان ناسخ و منوسخ در قرآن مورد بحث قرار گرفته شامل مباحث ذیل است: اهمیت بحث نسخ پیشینه تاریخی آن معرفی برخی از آثار ارزشمند و مهمی که درباره نسخ نگارشته شده معنای لغوی و اصطلاحی نسخ و شرایط تحقق آن اقسام نسخ اثبات وقوع نسخ در قرآن بررسی شبهات منکرین نسخ طرح تعداد آیات منسوخه تبیین تفاوتهای بنیادین بین نسخ و تخصیص در بخشهای دیگر اشاره ای گذرا به حکمت نسخ تبیین دیدگاه علامه طباطبائی در مورد نسخ

هدف از پایان نامه حاضر، بررسی پیوستگی معنایی آیات یا ارتباط درونی بین آیات قرآن کریم است. تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته مشتمل بر سه فصل است. در فصل اول توقیفی بودن ترتیب آیات بررسی می شود. و نیز روش های نقد متون و نقش لانها در بررسی پیوستگی معنایی آیات ذکر می گردد که روشهای سنتی ، شکل مدارانه، نمادین، پدیدار شناختی،بلاغتی و روش کاربردی بررسی شده است. فصل دوم شامل نگاهی اجمالی به نحوه برخورد سه تفسیر مجمع البیان، فی ظلال القرآن و المیزان با مساله تناسب آیات است. نهایتا" در فصل سوم پیوستگی معنایی آیات در ‎۱۴ سوره مورد بررسی قرار می گیرد. بر اساس یافته های تحقیق، گرچه در نگاه اول ارتباط درونی آیات به چشم نمی آید، اما نه تنها این مساله وجود دارد، بلکه با تفکری روش مند می توان آن را کشف و بیان نمود. راز این کشف قرار گرفتن در فضای سوره است تا از برکت دریافت وحدت فضای سوره، برانسجام و پیوند معنایی آیات نیز پی برد. تفکر و تدبر به معنای دقیق قرآنی و یافتن روشی مناسب، باعث قرار گرفتن در چنین فضایی می شود. توجه به آغاز و فرجام هر سوره، تکرا تلاوت، توجه به رکوعات سوره ها، کلمات کلیدی، سیاق کلام و نحوه بیان مطالب از سویی و نگرش به موقعیت تاریخی، شان نزول، مخاطبین، داستانها، امثال و اشاراتی که در سوره به آنها پرداخته شده روشی مناسب برای راه یابی به فضای سوره و یافتن محور موضوعی است. آنگاه تحلیل و تفسیر سوره براساس این محور موضوعی و در آن فضا بخش پایانی مطالعه و بررسی موضوع است .

قوم بنی اسرائیل در برهه ای از زمان از میان تمامی اقوام مشرک و کافر، به هدایت الهی اختصاص یافته وموسی علیه السلام از میان آنها به پیامبری مبعوث شد و آنان رااز ظلم فرعون رهانید و به سوی سرزمین فلسطین حرکت داد. آنان به سبب انزال نعمتهای فراوان بر ایشان و مشاهده معجزات بسیار و انزال تورات و شریعت آسمانی بر دیگر اقوام برتری داده شدند. حفظ این برتری تنها با اطاعت از خدا و رسول او و حق شناسی وسپاس از نعمتهای الهی ممکن بود، اما اکثر آنان کفران نعمت و ناسپاسی کردند و از فرمانهای الهی سرپیچی نمودند و به تحریف کتاب آسمانی پرداختند. به همین دلیل خشم خدا را برافروختند و خداوند آنها را ازرحمت خویش دور کرد و ابتدا به عقوبتهای دنیایی دچار ساخت شاید که متنبه گردند و به سوی اوبازگردند، ولی پس از چندی باز هم راه کفران در پیش گرفتند و نسلهای دیگر نیز یا به همان اعمال دست زدندو یا به اعمال گذشتگان خویش راضی بودند، گویی انجام منکرات و کفر و فسق و ناسپاسی و حیله گری ودنیاگرایی... جزء خلق و خوی آنان است و تنها اندکی ازآنان از این اعمال و رفتار دوری می گزیدند. به همین دلیل، به غضبی دوباره گرفتار شدند و آواره گی وسرگردانی و خواری همیشگی بر آنها مقرر گشت. آنهادر آخرت عذاب سخت تری را خواهند چشید و ازعنایات خداوند نیز در آخرت بی بهره اند و شفاعت هیچکس درباره آنها پذیرفته نخواهد شد.

اعتقادات پایه و اساس زندگی آدمی است و نقشی بس عظیم در سلوک و رفتار انسان دارد. قرآن کریم نیز بدین مهم پرداخته و مسائل متنوعی در این باره طرح کرده است . از جمله بحث های پر اهمیت در این زمینه، مسأله تقلید در اعتقادات است؛ آیا انسان با آن که از نیروی تفکر و تدبر و عقل برخوردار است می تواند مبنای اعتقادات خویش را با تقلید از دیگران هر چند با عظمت باشند پی ریزی یا آن که تقلید در مسائل اعتقادی مجاز نیست؟این پایان نامه مسأله تقلید در اعتقادات را از نگاه قرآن به بحث و بررسی نشسته است. در فصل نخست تقلید در اعتقادات از دیدگاه قرآن، عقل و روایات مورد بحث قرار گرفته و این نتیجه بدست آمده است که تقلید در عقاید مردود است؛ فصل دوم بررسی تقلید در ربوبیت تکوینی و تشریعی، تقلید در الوهیت وتقلید در عبادت است و نیز اثبات این نکته که عقاید مشرکان عهد رسالت در تمام مراتب چهارگانه رک به تقلید از مکاتب پیشین یا نیاکان بوده است؛ فصل سوم در بیان علل و انگیزه های تقلید غلط از نگاه قرآن می باشد و از عواملی همچون تعصب نابجا، ترس از دست دادن مقام و موقعیت و شخصیت گرایی به عنوان علل و انگیزه های تقلید از نگاه قرآن یاد شده است؛ و خاتمه بحث از فرجام ناخوشایند تقلید در عقاید و عواقب سوء آن را گوشزد شده است.

مؤلف در این اثر، طی هشت فصل به این موضوعات پرداخته است: مشخصات فردی و جایگاه اجتماعی پیامبر(ص) پیش از بعثت، ابعاد مادی و معنوی شخصیت پیامبر(ص)، ویژگیهای اخلاقی آن حضرت، نقش اجتماعی پیامبر(ص)، اهداف بعثت پیامبر، دشمنان آن حضرت و وظایف متقابل پیامبر و پیروان

هدف کلی قرآن، راهنمایی نوع بشر به فلاح ورستگاری است. هر یکی از سوره ها با طرح موضوعات مختلف موضوعاتی که دربرآوردن هدف سوره هماهنگی و اتفاق کامل دارند گوشه ای از آن هدف کلی را محقق ساخته اند. هدف هر سوره به جان و روح آن است که در کالبد آیات آن سوره جریان دارد و بر مبنای و احکام و اسلوب آن سوره مشرف است. هر سوره مشتمل بر غرض واحدی است و همین غرض باعث می شود آیات آن از آیات سوره دیگر متمایز گردد که دراین تحقیق بتفصیل از چگونگی آن سخن رفته است. اگرچنین نبود تحدی به آیات قرآنی کامل نبود و طرف مقابل می توانست با انتخاب مفرداتی از آیات قرآن وکلام عرب نظیر آن را بیاورد. بنابراین حکمت الهی اقتضاء می کند که هر سوره غرض خاصی داشته باشد که کل سوره را دربرمی گیرد و آیات آن را بر محور یک موضوع به یکدیگر مرتبط ساخته است.

تبیین مفهوم و معنای معراج، بررسی و اثبات امکان وقوع آن، عقلاً و نقلاً، و بررسی شیوه و کیفیت معراج پیامبر اکرم، موضوع مورد بحث محقّق در این پایان نامه است. معراج، سیر و سفر پیامبرصلی الله علیه وآله به ملکوت، از جمله رخدادهای شگرف و شگفت زای دوران قبل از هجرت پیامبر اسلام است. این سفر در اوج تکذیب ها، خیره سری ها و زشت خویی های مشرکان تحقّق یافت. در اوج این نامردی ها و گسترش رنج ها و زجرها، خداوند، آخرین پیامبر خود را به ملکوت می بَرَد تا با ارائه شگرفی های هستی و شگفتی های ملکوت، جان او را از حقایق الهی بیا کَنَد و قدرت لایزال و شکست ناپذیر الهی را به وی بنمایاند و جایگاه والایش را در ملکوت، بدو نشان دهد، تا او با توانی بیشتر و ثباتی افزون تر در گسترش آیینش بکوشد و مشرکان و ناباوران را حجّتی قویم و برهانی استوار باشد. این بررسی، در شش فصل و یک خاتمه سامان یافته است. در نخستین فصل به تبیین معنای واژه «معراج» بر اساس منابع لغوی پرداخته و پس از آن، معنای اصطلاحی معراج را در قرآن و روایات آورده است. در پایان بحث نیز تعاریف بزرگان را از معراج عرضه کرده و با تعریفی که خود برگزیده، این فصل را پایان داده است. وی در فصل دوم به اثبات معراج پرداخته است که با تفسیر و تبیین آیات سوره اسراء و نجم، آغاز شده و با عرضه و تحلیل روایات این موضوع و سپس، ارائه دلیل عقل، آن را ادامه داده و در پایان نیز آرا و گفتار متفکّران، دانشوران و متکلّمان و محدّثان اسلامی را آورده است که اعتقاد به معراج را ضروری تلقّی کرده و انکار و روی برتافتن از آن را کفر دانسته اند. نگارنده، در فصل سوم با استناد به یک روایت صحیح و تأیید دیگر روایات، تعدّد معراج را به اثبات رسانده و در پایان، با الهام گرفتن از سخنان علّامه طباطبایی، دو مرتبه روی دادن معراج را تبیین و تأیید نموده است. وی در چهارمین فصل، بحث زمان و مکان را - که از پُر گفتگوترین و جنجالی ترین بحثهای معراج است - مطرح نموده و تضارب آرا و شگفتی در این باره در منابع و متون و تحقیقات محقّقان را نیز ضمیمه کرده است. نگارنده، همچنین با تکیه بر دلایل متعدّدی به لحاظ زمان، به تحقّق معراج در سال سوم یا چهارم بعثت، معتقد شده و به لحاظ مکان، مسجدالحرام را برای معراج برگزیده است. در ادامه بحث نیز وسیله سفر ملکوتی حضرت و ویژگی های آن را بر اساس روایات، تبیین نموده است و پس از آن با طرح چهار نظریه در زمینه چگونگی سفر و انتخاب نظریه جسمی - روحی، به اثبات آن پرداخته و با نقد و بررسی دیگر آرا، بی پایگی آن دیدگاه ها را روشن ساخته است. نگارنده، در فصل پنجم با الهام گرفتن از روایات و با تکیه بر آیات «لِنُریَه مِن آیاتِنا» و «لَقَد رَأی مِن آیات رَبِّه الکُبری»، از هدف این سفر ملکوتی سخن گفته و برای تبیین بیشتر ابعاد هدف، پاره ای از مشاهدات پیامبرصلی الله علیه وآله را در معراج، گزارش کرده و با گفتاری از بزرگان در این باره، فصل را پایان داده است. در آخرین فصل با استناد به روایات معصومان علیهم السلام از ولایت علی علیه السلام، وجوب نمازهای روزانه، مادّه اوّلیه وجود زهرای اطهرعلیها السلام، رفع تکلیف های دشوار امّت های پیشین از امّت رسول خدا، به عنوان دستاوردهای مهم این سفر ملکوتی یاد شده است و با نقد و بررسی دیدگاه های مختلف در این زمینه، این فصل، پایان یافته است. در خاتمه نیز گزارش گونه ای از سفر پیامبرصلی الله علیه وآله ذکر شده است. لحن و بیان در این بخش و چگونگی تنظیم و عرضه آن با فصل های پیشین، متفاوت است. نگارنده در این بخش، کوشش نموده آنچه را پیامبرصلی الله علیه وآله پس از سفر معراج به عنوان دیده ها و شنیده های خود نقل کرده - که همه تنبّه آفرین و درس آموز است - ، در قالب گزارش و دقیقاً مستند به روایات بیاورد.