جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الشيعة و فنون الإسلام، اثر آيت‌الله سيد حسن صدر، با تحقيق سيد مرتضى ميرسجادى، كتابى است كه در آن، به تقدم شيعه در بسيارى از علوم اسلامى اشاره شده است. كتاب، به زبان عربى و در سال 1330ق، نوشته شده است. كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب در پانزده فصل، تنظيم شده است. نويسنده قبل از اين اثر، كتابى تحت عنوان «تأسيس الشيعة الكرام لفنون الإسلام» را نوشته و آن را بر فصل‌هايى مرتب ساخته كه مشتملند بر علومى كه شيعه، در بنيان‌گذارى آن‌ها پيش‌گام بوده است، اما ترتيب اشخاص در آن، به ترتيب حروف نبوده، بلكه به ترتيب طبقات ذكر شده است و از آنجا كه آن كتاب تا اندازه‌اى مفصل و بزرگ شده بود، لذا آن كتاب را به نام «الشيعة و فنون الإسلام» مختصر كرده است. وى در اين اثر، مطالب را به ترتيب شرافت علوم فصل‌بندى نموده است

انسان در رنج آفریده شده و در طول زندگی نیز با مشکلات فراوانی رو به روست. مدیریت مشکلات می‌تواند انسان را از رنج برهاند و در دلِ بلایا مسیری آرامش زا به وی بنمایاند. از سوی دیگر عدم مدیریت مشکلات موجب اختلالات عصبی و گاه نارضایتی از زندگی می‌گردد. برخی از ادیان برای مدیریت مشکلات، مبتنی بر جهان بینی خویش، برنامه‌هایی را ارائه نموده‌اند تا تحمل رنج را آسان یا آن را ریشه کن نمایند. در آموزه‌های دین اسلام و تعالیم پیشوایان آن همچون امام حسین (علیه السلام) و نیز آموزه‌های علم روانشناسی برای رسیدن به این امر راهکارهایی معرفی شده است. این نوشته به روش توصیفی – تحلیلی در پی دستیابی به راهکارهای امام حسین (علیه السلام) به عنوان یک نمونه و الگوی دینی و آموزه‌های علم روانشناسی؛ جهت رهایی از رنج و مقایسه و تحلیل اجمالی آنها با هم است. امام (علیه السلام) در موارد متعدد با پذیرش رنج و مصیبت در زندگی انسان، آن را هدفمند و عمق آن را خیر و خوبی و وسیله‌ای برای رسیدن به کمال می‌داند. با توجه به ارتباط تنگاتنگی که بین نوع مدیریت رنج و معناداری زندگی انسان بین دو دیدگاه وجود دارد تأثیر این نوع مدیریت بر معناداری زندگی انسان بیان شده است

یکی از بحث‌های مهم امامت مساله «علم امام» است. شیعه معتقد است امام چون منصوب از جانب خداست، باید دارای علمی تام و کامل نسبت به شریعت باشد و خداوند متعال این علم را بدون آموزش و اکتساب در اختیار امام قرار می‌دهد. امامان معصوم: نیز به این مساله اشاره کرده و خود را وارثان علم پیامبر اکرم(ص) معرفی کرده‌اند. با بررسی این احادیث به این نتیجه می‌رسیم که ائمه اطهار: از مواردی به عنوان منابع و طریق دریافت علوم خود سخن گفته‌اند. این طرق عبارتند از: تعلیم توسط خود خداوند متعال (الهام)؛ دریافت از طریق ملائکه (تحدیث و عمود نور)؛ دریافت از طریق پیامبر اکرم(ص)؛ دریافت از طریق فاطمه زهرا(س). در این نوشتار با روش تحلیلی تحقیقی به بررسی این روایات از حیث سند و محتوا پرداخته و بیان شده که بر طبق روایات چه علمی و از چه طریقی به امام می‌رسد.

برخورداری امام از علمی خاص و ویژه، که از جانب خداوند است، مورد اختلاف متکلمان امامی نیست؛ اما آنان همواره در دو مسئلۀ محوری پیرامون علم امام، اختلاف کرده‌اند: یکی گسترۀ علم امام و دیگری منابع علم امام. در روایات، منابع و سرچشمه‌های متعددی برای علم امام بیان شده است. اندیشمندان قم در کتاب‌های خود، روایاتی را ذکر و منابع علم امام را بیان کرده‌اند. این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی، به دنبال پاسخ به این پرسش است که دیدگاه اندیشمندان مدرسۀ کلامی قم دربارۀ منابع علم امام چه بوده است؟ این پژوهش با بررسی دیدگاه سه شخصیت ممتاز از سه جریان فکری حاکم بر قم، به این نتیجه رسیده است که این جریان­ها، ضمن پذیرش علم ویژه برای امام، به فراخور رویکردهای خود، در بیان و ذکر منابع علم امام با یکدیگر اختلاف­نظر داشته‌اند. «الهامی» و «وراثت» دو عنوان مهم برای منابع علم امام است که این مشایخ در آثار خود به آنها اشاره کرده‌اند.

کتابي حاضر با زبان فارسي به بررسي ويژگي‌هاي علوم ائمه(ع) با رويکرد تاريخي و کلامي مي‌پردازد. کتاب حاضر پژوهشي در قلمرو مباحث امام‌شناسي است. کتاب در سه بخش و شش فصل تقديم شده است. نويسنده تلاش نموده با توجه به سير صدور روايات و تحليل‌هاي کلامي، درباره اوصافي مانند اکتسابي يا موهبتي بودن، شأني يا فعلي بودن، اجمالي يا تفصيلي بودن، برابر يا رتبه پذير بودن علم امام و ... داوري کند.

مروری بر ابعاد مختلف علم امامان معصوم(ع) و لزوم معرفت یافتن نسبت به آنان است. در ابتدای این نوشتار تحلیلی از مفهوم علم حقیقی و غیرحقیقی و ویژگی هر یک از آن‌ها ارایه شده و سپس عظمت و ماهیت آن نوع علمی را که ائمه اطهر واجد آن هستند، از منظری قرآنی و روایی بیان شده است. نویسنده ضمن انعکاس دیدگاه‌های مختلف در مورد میزان و کیفیت علم امامان شیعه، به نقد ادله منکرین علم والای آنان پرداخته و قدرت ایشان در مورد احاطه به عالم غیب و برخی از تصرفات در عالم تکوین را اثبات نموده است. در بخ شدیگری از کتاب، نویسنده بر ضرورت معرفت امام از نگاه امام علی(ع) و چگونگی دستیابی به چنین معرفتی اشاره نموده و معنای معرفت امام به نورانیت را از نگاه آن امام شرح داده است. آنگاه نویسنده به منابع علم ائمه اطهار و الهی بودن این علوم اشاره نموده و شبهات وارد شده در این زمینه که عمدتاً از ناحیه وهابیت مطرح شده است را پاسخ گفته است. بیان ماهیت معجزات ارایه شده از سوی امامان و فرق آن با کرامت و سحر جادوگران و مرتاضان از دیگر مباحث مهم ارایه شده در این نوشتار است.

در این پژوهش به ارایه دیدگاه‏های مختلف متکلمان شیعه درباره علم امام و منابع این علم و رابطه آن با علم خداوند متعال پرداخته شده و موارد علم ائمه معصوم و گستره آن مورد بحث و بررسی کلامی قرار گرفته است. نویسنده ابتدا کلیاتی درباره مفهوم علم، امام و امامیه ارایه نموده سپس به تفکیک دوره‏های زمانی از قرن اول تا هفتم هجری به تبیین دیدگاه‏های کلامی متکلمان شیعه امامیه درباره علم امام و محدوده این علم پرداخته است. در همین راستا وی ابتدا از منظری دوایی روایات مربوط به ماهیت علم امام معصوم و گستره آن را مشخص کرده و مباحثی کلی در مورد علم امام، لدنی بودن علم، فوق بشری بودن آن، احاطه به غیب و علوم غیبی، منابع علم امام، آگاهی امام به عوالم ملکوتی و ضمایر انسان‌ها، محدودیت‏های علم امام. علم او به گذشته و آینده تا روز قیامت و ... را ارایه کرده است. آنگاه به بررسی دیدگاه اصحاب ائمه در مورد جایگاه علم امام، آگاهی امام از علوم دینی و غیر دینی مانند علم منایا و بلایا، علم به اسمای شیعیان و آگاهی از کلیه حوادث عالم هستی و منابع این علوم پرداخته و به تفکیک قرن از قرن اول تا هفتم هجری به تبیین این دیدگاه پرداخته است. در همین زمینه نگارنده به مکتب‏های مهم کلامی شیعه امامیه مانند مکتب بغداد و مکتب قم اشاره کرده و مباحثی مانند موارد علم امام و منابع آن را از منظر متکلمان برجسته این دو مکتب فکری مطرح کرده و ماهیت علم امام و موارد آن را در کتب برجسته از قرون سوم تا ششم هجری مانند اصول کافی و بصائرالدرجات و به مقایسه عناوین ابواب این دو کتاب، در این باره پرداخته است. در فصل بعدی کتاب وی به دیدگاه‏های کلامی مطرح در قرن هفتم هجری در مورد علم امام اشاره کرده و در این زمینه نخست به بررسی دیدگاه‏های کلامی ابن میثم بحرانی در مورد احاطه امام به علم غیب، آگاهی او از احکام دینی و حکومتی و آگاه بودن از زمان شهادت خود پرداخته آنگاه آرای کلامی سید بن طاووس، عمادالدین طبری و علامه حلی را در مورد علم امام به همه معلومات بشری و فوق بشری بیان کرده است. در همه موارد فوق‏الذکر نویسنده به استناد متکلمان شیعی در مورد علم امام به آیات و روایات و ادله عقلی اشاره کرده و استدلال‏های آنان را به صورت روشن تبیین نموده است. علم امام به همه معلومات اعم از دینی و غیر دینی از دیدگاه نویسنده در بین متکلمان شیعی همیشه دارای طرفداران و مخالفینی بوده است به طوری که متکلمان مکتب بغداد علم امام را منحصر در علومی می‏‏دانند که از پیامبر اسلام به آن‌ها به ارث رسیده است که در این زمینه نویسنده استدلال موافقان و مخالفان را ارایه کرده است. در مورد احاطه امام معصوم به علوم غیبی نیز نویسنده دیدگاه غالب را دیدگاه متکلمانی می‏‏دانند که قایل هستند که در صورت مصلحت امام معصوم از رخدادهای غیبی مطلع می‏‏وشد که این مسأله نیز با اعلام الهی برای آنان امکان‏پذیر خواهد بود. در مورد کیفیت و ماهیت علم امام نیز که آیا این علم علمی لدنی و موهبتی است و یا از علوم اکتسابی می‏‏باشد نویسنده ادله مختلف متکلمان شیعی را مطرح کرده و اختلاف‏نظر آنان را در این زمینه منعکس کرده است. از نظر وی مطلبی را که در مورد دیدگاه‏های متفاوت در مورد علم امام(ع) کاملاً‌ به چشم می‏‏خورد آزاداندیشی متکلمان شیعی در این باره است که وی این مشی علمای شیعه را پسندیده و آن را موجب شکوفایی و پویایی علوم شیعی به ویژه کلام اسلامی دانسته است. وی استدلالی کردن مطالب کلامی را امری مهم دانسته و مسأله مورد نظر در این کتاب را از عهده استدلال عقلی خارج دانسته است.

تحقیقی در زمینه ماهیت «علم امام» و مصادر و شعاع این علم است. در این اثر نخست تعریفی از مفهوم علم و اقسام آن ارایه شده و سپس به تعریف واژه امام و مراتب و صفات و وظایف او پرداخته شده است. آنگاه موانع و عوامل کسب علم و حجاب‎های آن بررسی شده و مصادر اصلی علم بالای امام به امور غیبی مانند لوح، قلم، عرش و عوالم ملکوتی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در ادامه به ماهیت، ابعاد و محدوده علم امام اشاره شده و از دیدگاه آیات، روایات به چارچوب‎های کلی علم امام و نقد شبهات وارده در این زمینه پرداخته شده است. نگارنده عدم تعلق برخی از علوم به پیامبران و امامان را نیز مورد ارزیابی قرار داده و به تبیین برخی روایات متعارض وارد شده از سوی ایشان می‎پردازد.

مجموعه مقالاتی درباره دیدگاه‏های اندیشمندان شیعی درباره شروط بنیادین امامت به‏ویژه علم امامان معصوم (ع) و ویژگی‏های این علم است. در این نوشتار سعی شده است مهم‎ترین نگاشته‏های علمای شیعه درباره علم امام و شروط آن گزینش شده و احاطه امام معصوم به «علوم غیبی» و «عصمت» آنان و سایر صفات آنان در این نوشته‏ها تبیین شده است. منابع علم امام، پاسخ به شبهات مهم مطرح شده در مورد کیفیت و کمیت «علم امام»، دلالت برخی از آیات قرآن مبنی بر عصمت و علم امام، کتابشناسی علم امام، اختصاص علم غیب به خدا، مراتب علم امامان، علم پیامبر (ص) و نسبت آن با علوم اهل‏بیت (ع)، اقوال علما درباره علم ائمه، آیه تطهیر و دلالت آن بر علم پیامبر، عقیده شیعه درباره علوم ائمه و علم امام از دیدگاه شیخ مفید و شاگردان وی از مهم‎ترین عناوین مقالات و رساله‏های گردآوری شده در این کتاب است.

در این پژوهش محدوده «علم ائمه‌اطهار»(ع) و ماهیت این علم و اعتقادات شیعیان در این زمینه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در تلاش است اثبات کند که پیامبر(ص) و امام، زمانی که احتیاج به یک علمی دارند. نسبت به آن عالم می‌شوند ولی زمانی که به آن برای هدایت مردم و یا هر امر دیگری نیاز نداشته باشند، نسبت به آن علم ندارند ولی عقلا و نقلا اثبات شده که نسبت به ما کان و ما یکون علم دارند و در مواردی که می‌شنویم آنان نسبت به امری اظهار بی‌اطلاعی کرده‌اند یا از وقایع پیش روی خویش اطلاع نداشته‌اند براساس مطلب فوق می‌باشد. از دیدگاه نگارنده ائمه اطهار(ع) همانند دیگران علم به حوادث پیدا می‌کنند و همانند آنها به مقتضای علم خویش عمل می‌کنند. وی همچنین مراتب علم ائمه(ع) و نسبت بین علم آنان با علم خداوند متعال را بررسی نموده و از منظری قرآنی و روایی به تبیین ابعاد مختلف علم آنان پرداخته است.