جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ثورة الحسین ظروفها الاجتماعیه و آثارها الانسانیه کتابی است درباره‌ی قیام امام حسین و آثار و نتایج آن که توسط محمد مهدی شمس الدّین نوشته شده است. کتاب حاضر که در حدود سال 1385 قمری نوشته شده، تاکنون چند بار چاپ شده و چاپ پنجم آن شامل اضافات و تحقیقاتی جدید است. نویسنده بیش از اینکه به قیام امام حسین (ع) بپردازد، به زمینه‌ها و بستر اجتماعی و آثار و نتایج آن پرداخته است. وی در هر بحث ضمن توصیف مسائل، عهده‌دار تحلیل هم شده است، ولی به ندرت توانسته است نتیجه‌گیری و نظریه‌پردازی کند. با وجود این، در مقدمهٔ چاپ چهارم اشاره شده است که بسیاری از دانشوران و روشنفکران گفته‌اند: «این کتاب، علی الاطلاق، بهترین اثری است که دربارهٔ قیام امام حسین نوشته شده است» (ص 5). مطالب کتاب در سه فصل گنجانده شده است: «بستر سیاسی و اجتماعی»، «موجبات و انگیزه‌های قیام»، «آثار قیام در حیات جامعهٔ اسلامی». فصل دوم (ص 131-191)، که کوتاه‌تر است، دربارهٔ قیام امام، و فصل اول و سوم دربارهٔ زمینه‌ها و آثار آن است. در فصل اول، ضمن اشاره به تشکیل سقیفه، روش عمر در تقسیم بیت‌المال و شورای او براى انتخاب خلیفه، این سه موضوع از موجبات پیدایی تحولات در دورهٔ عثمان دانسته شده است. آن‌گاه به سیاست‌های عثمان و معاویه پرداخته و موضع امیرالمؤمنین علی (ع) در این دوره بررسی شده است. نویسنده نتوانسته است پیوند این رویدادها را با قیام امام حسین، چنانکه باید، نشان دهد. در فصل دوم، وضع جامعه در زمان معاویه بررسی شده و از روش امام حسین در برابر معاویه، علل عدم قیام او در آن دوره، شخصیت یزید، موضع امام در برابر او و انگیزه‌های قیام آن حضرت سخن رفته است. سومین فصل کتاب، که روشن‌ترین فصل است، به آثار و نتایج قیام امام اختصاص دارد. در این فصل به چهار نتیجهٔ قیام امام پرداخته شده است: 1. قطع نفوذ دینی امویان که به حکومت خود رنگ دینی می‌زدند؛ 2. گسترش احساس گناه در وجود همگان که منجر به انتقاد از خود شد؛ 3. آفرینش ارزش‌های اخلاقی جدید؛ 4.برانگیختن روح پیکار برای استقرار جامعه‌ای بر پایه‌های جدید. در پایان این بحث گزارشی از قیام‌های پس از شهادت امام که پیامد قیام و شهادت آن حضرت بود، ارائه شده است.

أللُّهوف عَلى قَتْلَى الطُّفوف یا ألمَلْهوف عَلی قَتْلَی الطُّفوف مشهور به لُهوف، کتابی در بیان مصائب واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) نوشتۀ سید بن طاووس (متوفای ۶۶۴ق). این کتاب از مقتل‌نگاری‌های مشهور شیعیان است. نویسنده، کتاب را برای مسافران عتبات و زائران امام حسین(ع) و به صورت مختصر نوشته و به همین سبب، سلسله اسناد روایات را حذف و تنها آخرین راوی یا منبع روایت را ذکر کرده است. این کتاب با نام‌های مختلف آمده و تمام آن به اختلاف نسخه‌ها و خود مؤلف بازمی‌گردد، زیرا مؤلّف برای کتب خود اسامی گوناگون، یا نامی واحد را با تغییر برگزیده است. اسامی کتاب حاضر آن‌گونه که در خطی‌ها و منابع آمده به این شرح است: - اللُّهوف عَلی قَتَلی الطّفوف - المَلهوف عَلی قَتلَی الطّفوف - المَلهوف عَلی قتل الطفوف - اللُهوف فی قتلی الطفوف - المَلهوف عَلی أهل الطفوف - المَسالک فی مَقتَل الحُسَین علیه‌السّلام: بر این اساس که ابن طاووس در مقدمه‌اش می‌گوید: و آن را بر سه مسلک وضع کردم. آقا بزرگ طهرانی در الذریعة، اللهوف علی قتلی الطفوف را مشهورتر از دیگر اسامی ذکر می‌کند. مؤلف با هدف بیان مختصرِ واقعه عاشورا، احادیث را طوری کنار هم چیده که یک جریان منسجم را تشکیل دهد و از ذکر روایات تکراری و روایات متفرق اجتناب کرده تا خواننده کتاب را بیشتر در جریان رویدادی تاریخی قرار دهد و نه نقل روایات. کتاب لهوف دارای عناوین زیر است: - مقدمه: شامل مطالبی در عظمت واقعه عاشورا و مقام امام حسین(ع) و ارزش گریه و عزاداری بر آن حضرت، - مسلک اول: پیرامون مسائل قبل از شروع واقعه عاشورا که از ولادت امام تا وقایع روز عاشورا را شامل می‌شود. - مسلک دوم: شامل وقایع روز عاشورا تا شهادت امام (ع)، - مسلک سوم: وقایع بعد از شهادت امام از فرستادن سرِ شهدا به کوفه شروع شده و اسارت اهل بیت تا برگشت آنان به مدینه.

ألدُّرُّ النَّظيم فى مَناقِب الأئمةِ اللَّهاميم نوشته یوسف بن حاتم شامی (متوفای ۶۶۴ق) عالم شیعی قرن هفتم هجری است. این کتاب به زندگی چهارده معصوم اختصاص دارد. «لَهاميم» جمع لُهموم به معنای شخص شریف و بزرگ است. مؤلف با آنکه نام کتابش را مناقب ائمه گذاشته، از چهارده معصوم سخن گفته و بخش اعظم کتاب را به زندگانی رسول خدا (ص) پرداخته است. این کتاب از دو جزء و پانزده باب تشکیل‌شده و در هر باب، چند فصل قرار داده است. مؤلف در فصل‌ها به عناوین زیر پرداخته است: ولادت، نسب، صفات، بعضی اخبار (گزارش‌هایی عام از زندگی امام)، مناقب، معجزات، سخنان، وفات و فرزندان. این اثر که بر اساس نسخه‌ی موجود در کتابخانه همدان احیاء شده، بدون هیچ مقدمه‌ای از مؤلف، از مبحث بشارت به تولد پیامبر (ص) آغاز می‌شود؛ بنابراین از گفتار نویسنده در مقدمه و مباحثی همچون انگیزه تألیف یا ذکر منابع که در مقدمه بیان می‌شود، اطلاعی نیست. البته در متن، گاهی به منابع اشاره رفته و سلسله اسناد مؤلف نیز می‌تواند به منابع کتاب رهنمون شود. مؤلف در این کتاب از منابع شیعه و سنی بهره برده؛ گاه از کتاب نقل کرده و گاه مطالبی را از قول دانشمندان نقل کرده است. او از آثار متعددی همچون ارشاد مفید، احادیث الهجرة، مناقب خوارزمی، احیاء العلوم غزالی، الاربعین فخر رازی، امالی سمعانی و از کسانی چون سلیم بن قیس، طبری، زبیر بن بکار، محمد بن اسحاق، مسعودی و قاضی عبدالجبار یاد کرده است.

الحیاة السیاسیة للامام الحسن علیه‌السلام کتابی به زبان عربی اثر سید جعفر مرتضی عاملی که در سه فصل، زندگانی سیاسی امام حسن(ع) را در دوره رسول خدا و خلفای سه‌گانه بررسی کرده است. جعفر مرتضی عاملی در این کتاب به زندگی سیاسی امام حسن مجتبی (ع) پرداخته و آن را در سه فصل عرضه کرده است: - زندگی سیاسی امام مجتبی در عهد رسول خدا(ص) - زندگی سیاسی امام مجتبی در عهد عمر و ابوبکر - زندگی سیاسی امام مجتبی در عهد عثمان بنابراین و بر اساس عنوان کتاب که «حیات سیاسی» نام دارد، مؤلف جز در صفحاتی گذرا به احوال شخصی و مناقب امام حسن نپرداخته و تنها درباره موضوع مباهله تفصیل داده است. مؤلف در فصل دوم به مباحثی چون اذان بلال به درخواست حسنین بعد از مادرشان و حضور امام حسن (ع) در شورای عمر پرداخته که در آثار مشابه کمتر به آن توجه شده است. در فصل سوم به مباحثی چون عدم حضور امام در فتوحات و تردید در مجروح شدن آن حضرت هنگام محاصره عثمان و رد اتهام عثمانی بودن آن حضرت می‌پردازد. این کتاب از دو جهت اهمیتِ ویژه دارد: - در این تألیف، نویسنده با دیدی محققانه به تجزیه و تحلیل وقایعی همت گمارده است که به طور مستقیم یا غیر مستقیم با زندگانی امام حسن (ع) ارتباط دارد و در مواردی آن حضرت نقش فعالی در تکوین آن بر عهده داشته است، مثل داستان مباهله و بیعت رضوان. - بر خلاف تاریخ نگاران و سیره نویسان، به نقل حوادث و تاریخچه زندگانی امام حسن مجتبی (ع) نپرداخته، بلکه زندگانی سیاسی آن جناب را به طور دقیق تجزیه و تحلیل کرده است.

اَلْحَیاةُ السّیاسیّة لِلْاِمامِ الرّضا علیه‌السلام کتابی تاریخی-تحلیلی که به دنبال ارائه تحلیلی دقیق درباره زندگی سیاسی امام رضا(ع) و مسئله ولایتعهدی به زبان عربی تالیف سید جعفر مرتضی عاملی. مؤلف در پیشگفتار و مقدمه چاپ دوم، هدف از نوشتن این کتاب را پاسخ به برخی سطحی‌نگران (در زمان تالیف کتاب)‌ به زندگی امام رضا(ع) در مسئله ولایتعهدی بیان می‌کند. وی بر این باور است که تاریخ‌های موجود، تحت تاثیر فرمانرویان یا دیگر شرایط سیاسی و مذهبی از مسیر اصلی خود منحرف شده و حوادث آنگونه که باید، بازگو نشده‌ و بسیار از وقایع سرنوشت ساز مورد کتمان و غفلت قرار گرفته‌اند. از جمله این حوادث ماجرای بیعت‌گیری مامون عباسی برای امام رضا(ع) است. وی در این کتاب به دنبال کشف اسباب حقیقی و واقعیت‌های موجود در این زمینه است. این کتاب در چهار بخش نوشته شده است: - بخش اول: مُمَهِّدات (زمینه‌ها) نویسنده در این بخش به بررسی تاریخ تأسیس حکومت عباسی، شیوه‌های حکومتی و تهدیدات پیش روی آنان می‌پردازد و در ادامه نگاهی به رابطه و مواضع متقابل عباسیان با علویان و همچنین رابطه آنان با مردم می‌اندازد. - بخش دوم: ظروف البیعة و اسبابها (شرایط و علل بیعت) مؤلف در ادامه به معرفی شخصیت، نسب، جایگاه علمی و میزان مقبولیت اجتماعی امام رضا(ع) و مأمون می‌پردازد و سپس به شرایط و اوضاع آن روز حکومت و مجموعه شرایط سیاسی، مذهبی و اجتماعی (که خود به نوعی، زمینه‌ساز این ماجرا بودند، پرداخته و در پایان این بخش دیدگاه‌ها و تحلیل‌های مختلفی پیرامون موضوع مطرح می‌سازد. - بخش سوم: اضواء علی الموقف (پرتوافکنی بر اوضاع) در این بخش مؤلف در صدد دست‌یافتن به حقیقت و واقعیت در مسئله پیشنهاد خلافت و ولایتعهدی به امام رضا(ع) از سوی مأمون است. وی اولاً بر این نکته تأکید می‌کند که در منابع تاریخی، اجماع است که مأمون در ابتدای امر خلافت را به امام پیشنهاد داد ولی امام نپذیرفت و سرانجام پس از تهدید و با اکراه، ولایتعهدی را پذیرفت. نویسنده در ادامه این پرسش‌ها را مطرح می‌سازد که مأمون در واگذاری خلافت تا چه میزان صداقت و جدیت داشت؟ موضع‌گیری امام در مقابل شرایط پیش‌آمده و ترفندهای مأمون چه بود؟ وی در طول بحث یازده موضع را به امام نسبت می‌دهد که خلاف انتظار مأمون بود و به همه برنامه و ترفندهای مأمون نتیجه عکس داد. - بخش چهارم: من خلال الاحداث (از لابلای حوادث) در این بخش مؤلف برخی اقدامات مأمون را به عنوان نقشه‌ای برای رسیدن به هدفی خاص ترسیم کرده و آنها را سوال گونه نقد می‌کند. در ادامه نیز اقوال و ابهامات پیرامون وفات و شهادت امام رضا(ع) را نقد و بررسی نموده و در نهایت به عنوان ضمیمه، تعدادی از اسناد تاریخی مانند نامه فضل بن سهل به امام، سند ولیعهدی، نامه مأمون به عباسیان، نامه عبدالله بن موسی به مأمون، نامه سفیان به هارون و قصیده امیر ابوفراس حمدانی به عبدالله بن موسی را به همراه سند آنها ذکر می‌کند.