جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دروغ به معنای سخن ناراست، قول ناحق و خلاف حقیقت است و مقابل راست و صدق کذب گفته می شود و صدق که مقابل کذب است عبارت از مطابق بودن سخن با حقیقت است. نکتة نهفته در دروغ آن است که مخاطب به گفتار ما اعتماد می کند و هرچه را بگوییم باور می کند بنابراین مهمترین ویژگی دروغ گمراه کنندگی آن است. دروغ همزاد آدمی نیست همة انسانها راه فکر کردن و توجیه اعمال خود را از دیگران آموخته اند. انسان با دروغ گفتن سعی بر این دارد که بر روی عقدة حقارت و خودکم بینی خود سرپوش بگذارد و ترس و هراس خود را از چیزی پنهان کند. در آیات و روایات از دروغ به عنوان بدترین گناه، تباهی ایمان، سرچشمة نفاق، فسق، قول زور و گناه کبیره یاد شده است و دروغگو را در ردیف کفار و منکران آیات الهی قرار می دهد و به دور از ایمان و مورد لعن و عذاب الهی می داند. دروغ دارای علل و عوامل مختلفی است برخی از این عوامل جهل و نادانی، خودخواهی و غرور، لجاجت، ضعف شخصیت و عقدة حقارت، کسب شهرت و جاه طلبی می باشد. از پیامدهای دروغ در بعد فردی و اجتماعی می توان به کم حافظگی دروغگو، گمراهی، فقر، زیانهای روانی، سلب اعتماد، رسوایی، ذلّت و خواری و استهزاء اشاره کرد.

معنا و ماهیت دروغ گرچه در ابتدا روشن می نماید، ولی با اندکی تامل، پرسش های زیادی پیرامون آن مطرح می شود که پرداختن به آن را ضرورت می بخشد. به نظر می رسد در ماهیت دروغ چهار شرط لازم است: شرط بیان خبر، شرط خلاف واقع بودن خبر، شرط تخاطب و شرط قصد فریب داشتن. بین دروغ و فریب فرق است. دروغ نوعی فریب است که منحصر در گفتار و هر چیزی که قائم مقام گفتار باشد مانند نوشتار و اشاره است نه در مطلق قول و فعل، همچنین دروغ در خبر ممکن است نه در مطلق کلام. فریب در مطلق قول و فعل امکان دارد. دروغ مخالفت مراد متکلم با واقع نفس الامر است نه مخالفت ظاهر کلام با واقع یا اعتقاد متکلم. قصد عمد و علم به نادرستی خبر در دروغ شرط است. دروغ چون در اخبار، محقق است پس بدون وجود مخاطب امکان ندارد. دروغ همیشه با قصد فریب مخاطب همراه است. دروغ یعنی «شخصی با قصد اخبار از واقع، خبر خلاف واقعی که خود علم به خلاف بودن آن دارد به شخص دیگر بدهد با این قصد که او باور کند این خبر واقعیت دارد». برای حل نزاع فرق کلامی در ذاتی یا اعتباری بودن قبح دروغ باید به ماهیت و تعریف دروغ رجوع کرد. اگر دروغ را خبر خلاف واقع تعریف کنیم، این عمل ذاتا قبیح نیست مگر وجوه و اعتباراتی چون ضرر زدن، فریب دادن، اغرا به جهل به آن اضافه شود، ولی اگر دروغ را خبر خلاف واقع با قصد فریب دیگران تعریف کنیم قبح آن ذاتی خواهد بود.

کذب و افترا بر خدا و رسول بر نگرش ما نسبت به احادیث، اثرى مهم دارد. نویسنده، ابتدا معناى کذب و افترا، سپس زشتىِ کذب وافترا بر خدا و رسول و اقسام آنها، به ویژه انکار وحیانى بودن دین را بررسى کرده و نتیجه مى گیرد که احتمال صدق حدیث مانع از ردّ حدیث مى شود.

با استنباط از اوستا، در جهان دو اصل و دو نیروی خیر و شر به نامهای اشه و دروغ وجود دارد که یکی مظهر نظم و راستی و دیگری نماد آشوب و ناراستی است. بر این اساس، جهان به دو اردوگاه خوبی و بدی تقسیم می شود. در برابر هر آفریده خیری، جلوه ای از شر ظهور می نماید. بنا بر متون دینی، آن دو مینو در هیچ مساله ای وحدت ندارند و هرگز میان آن دو اتفاق و دوستی رخ نمی دهد. این تقسیم بندی و جدایی دو اصل خیر و شر چنان اهمیت دارد که تمام آفرینش را به دو بخش کاملا مجزا تقسیم می کند. این ثنویت نه تنها موجودات زنده و اندامهای آنها، بلکه تمام افعال آنها را نیز در بر می گیرد و وارد حوزه ادبیات و واژگان هم می شود.