جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پروژه ی تحقیقاتی در صدد بررسی و مطالعه ی " دعا از دیدگاه قرآن " می باشد و برای رسیدن به هدف مذکور اهداف جزئی ویژه ای شامل : آشنایی با معنا و مفهوم آداب و آثار و عوامل استجابت و عدم استجابت دعا طراحی گردیده است . با توجه به ماهیت ، اهداف و امکانات موجود ، روش تحقیق توصیفی _ تحلیل برای موضوع انتخاب و از فن فیش برداری برای جمع آوری مطالب استفاده شده است . پس از تجزیه و تحلیل یافته ها در فصل چهارم نتایج ذیل حاصل گردید : 1- دعا از نظر لغوی معانی مختلفی دارد ولی همه ی آن ها یک منظور را می رسانند که همان حاجت خواستن و مدد گرفتن است و معانی لغوی دعا با معنای اصطلاحی آن ارتباط و پیوند نزدیک دارد و شاید بتوان گفت که معانی لغوی به نحوی قابل انطباق با معنای اصطلاحی دعا است چون دعا در حقیقت همان طلب و درخواست سؤال بنده از خداوند است . دعا راز و نیاز خالصانه و عاشقانه ی موجودی نیازمند در برابر وجودی بی نیاز است . 2- در رابطه با اینکه آیا " رضا به قضای الهی " با تلاش و دعا تنافی دارد ؟ این نتیجه حاصل گردید که دعا کردن نه تنها مخالف قضا و قدر نیست ، بلکه با آن سازگار است ، زیرا هم خدا و هم ائمه معصومین _ علیهم السلام _ بر آن تصریح و تأکید ورزیده اند و انسانها را همواره به آن دعوت کرده اند و این نمی تواند مخالف مقام رضا و تسلیم باشد . 3- آداب دعا عبارتند از : وقت دعا ، مکان دعا ، آداب قبل از دعا ، آداب بعد از دعا و آداب در حال دعا . 4- مهمترین اثار دعا عبارتند از : ایجاد آرامش روحی ، ایجاد امید و اطمینان در زندگی ، تقویت ارتباط با خالق و حسن تعلق به او ، تغییر سرنوشت به وسیله ی دعا ، برآمدن حاجت و پیدایش مطلوب و مقصود شخص داعی ، خدا باوری ، خود باوری ، تعلیم آداب و سنن الهی ، تربیت انسان کامل . 5- مهمترین عوامل استجابت دعا عبارتند از : ثنا و ستایش خدا پیش از دعا ، ذکر صلوات هنگام دعا ، دعا کردن به صورت پنهانی و به دور از چشم دیگران ، اخلاص شرط اجابت دعا ، گمان خوش به خدا ،تضرع وزاری در دعا اصرار و پافشاری در دعا و مهمترین عوامل عدم استجابت دعا عبارتند از : تنافی با سنت های آفرینش ، جرم و گناه و بی شرمی در برابر حضرت احدیت ، سبک شمردن عبودیت و بندگی خداوند ، رویگردانی از پروردگار ، عدم جلوگیری از مغرور شدن انسان ، دوست نداشتن خداوند به شنیدن دعای افراد غافل ، ناسپاسی در برابر نعمت های الهی ، مصلحت نبودن اجابت . از جمله محدودیت های این پژوهش ، محدودیت زمانی بود و پیشنهاد می گردد افراد علاقمند در تحقیقات جدید آثار دعا و یا آداب دعا را به صورت جداگانه بررسی نمایند .

مباحث این پایان نامه عبارتند از: اهمیت دعا به عنوان برترین عبادت، فوائد و آثار دعا نظیر تکیه گاه روحی، عامل دفع بلا و دستیابی به خواسته ها؛ شروطاستجابت دعا چون حضور قلب، اخلاص، امیدواری،دلشکستگی و اعتراف به گناه؛ اوقاف استجابت دعا وموانع استجابت آن.

این تحقیق با موضوع دعا از دیدگاه قرآن وسنّت می باشدودرآن سعی شده با ارائ? مطالبی پیرامون دعا،آداب و شرایط آن از دیدگاه قرآن و سنّت زمینه ای برای راهیابی به اهداف والا که همانا خداشناسی و پیروی از قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) می باشد،فراهم گرددو همچنین ذخیره ای برای جهان آخرت باشد. در جمع آوری اطلاعات ،از متون اسلامی ( قرآن واحادیث)و راهنمایی اساتید اهل فنّ وکتاب هایی که در این مورد نوشته شده است استفاده شده است. این تحقیق شامل هفت فصل میباشد. فصل اوّل: در این فصل به بررسی معنای لغوی واصطلاحی واژ?«دعا » وفضیلت واهمیّت آن،ازدیدگاه قرآن وسنّت پرداخته شده است. فصل دوّم: به بررسی آداب دعاونیایش می پردازد.آدابی مانند: پاکی وطهارت - هم از نظر روحی – وهم از نظر جسمی ( غسل،وضو،تیمّم(،انگشتر عقیق یا فیروزه به دست کردن وتوجّه به آراستگی ظاهری ،شناخت خداوند وایمان به او، توجّه به قبله حسن ظنّ به خداوند ، صدقه دادن واستعمال بوی خوش، شروع دعا با نام پروردگار،مدح وثنای الهی، صلوات بر پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلّم)وآل او(علیهم السلام)،توسل به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم)واهل بیت « علیهم السلام»،بر زبان آوردن حاجات، مداومت بر دعا چه اجابت شود ،چه نشود ، کشیدن هر دو دست به صورت، ختم کردن دعای خود ا به صلوات برپیغمبر ( صلی الله علیه و آله و سلّم)وآل او(علیهم السلام)، برای استجابت ده مرتبه یا الله بگوید. فصل سوّم:در این فصل موانع دعا ونیایش،ذکر شده است.موانعی مانند: کاستی در خدا شناسی،گناه،یأس وناامیدی،ترک امر به معروف ونهی از منکر. فصل چهارم:به معرّفی گروهی که دعایشان مستجاب است و نیز گروهی که دعایشان مستجاب نیست پرداخته شده است.افرادی که دعایشان مستجاب است عبارتند از:دعای شخص روزه دار به هنگام افطار،دعای حجّ وعمره گذارنده وجنگجو درراه خدا،کسی که بیمارومریض است،دعای مؤمن پشت سر برادر مؤمن ودعای شخص سائل.وامّا کسانی که دعایشان مستجاب نیست در ذیل حدیثی از رسول اکرم ( صلی الله علیه وآله وسلّم ) آمده است. فصل پنجم:به بررسی آثاروفوائد دعاونیایش می پردازد. برخی از این آثار عبارتند از:آرامش روحی وتقویت اراده،امیدواطمینان قلب،یادخدا،ولایت خدا بردل، درک حقیقت خودوخدا، ارتباط با خداو انقطاع از ما سوی الله، برگرداندن قضای الهی ،فضیلت وثواب ،وسیل?دفع بلا،دعا وفرهنگ زایی،دعاوشبهه زدایی، شفای امراض. فصل ششم: در این فصل سعی شده است شبهاتی که درمورد دعا،وجود دارد مطرح گرددوحدالامکان ،پاسخ داده شود. فصل هفتم:این فصل با عنوان ضمیمه ها می باشدوبه معرفی برخی ادعی?مشهور ودعا برای امور مختلف می پردازد.

بررسی معنا و مفهوم دعا، نقل و تشریح آیاتی که در آنها ریشه «دعو» به کار رفته، بررسی تفاوت ادعیه مسلمانان و اولیا و بیان فواید و کاربرد دعا، از جمله مطالبی است که نگارنده در این پایان نامه، بدانها پرداخته است. دعا در دید شیعه و بنا بر ادعیه شیعه، ترسیم گر چهره دقیق دین، راه و رسم حکومت و زندگی بر اساس تعالیم صحیح اسلام است، دعا، عاملی نیرومند در تحریک و ترغیب انسان ها، عاملی جهت مقاومت، عاملی برای پیروزی در نبردهای مختلف، عاملی بزرگ در پیروزی نفس بر وساوس شیطانی، و عاملی نیرومند در جذب مقامات معنوی و در راه تربیت اخلاق است، نه وسیله ای برای تحذیر جامعه. دعای در نزد شیعه ، همچون رهبانیت در مسیحیت نیست؛ بلکه حرکت است و تلاش و توکّل، و در نهایت، درخواست کمک از خداوند متعال و به همین علّت، بهترین هدیه ای است که می توان آن را به مسلمانان داد. گرچه این پایان نامه دارای باب بندی و فصل های متعدّد نیست؛ ولی نگارنده در ده قسمت، بحث های مربوط به دعا را با عنوان های مختلف بیان نموده است. در بخش نخست، معانی دعا از دیدگاه لغت شناسان و کتب لغت بررسی شده است. کتب لغت برای دعا معانی متعدّدی از قبیل: استغاثه، عبادت، میل و رغبت به خداوند، ندا کردن، سؤال و طلب، خواندن و نیایش ذکر کرده اند، که هر یک از این واژه ها به همراه آیات و روایات و دیدگاه بزرگان، تبیین گردیده است. بخش دیگر پایان نامه به بررسی دسته بندی آیات بر حسب معانی لغوی و اصطلاحی پرداخته است . واژه دعا و مشتقاتش 209 مرتبه در قرآن به کار رفته است. نگارنده، پس از ذکر این واژه ها به دسته بندی آنها بر اساس کاربرد پرداخته است. بخش سوم تحقیق، در بیان انواع نیایشگران و اقسام دعاها از نظر آنان است. وی در این بخش می نویسد: دعا، انواع مختلف دارد. هر کس بر حسب استعداد و نزدیکی با خدای خویش به مناجات پرداخته است. انسان گنهکار، به نوعی با خدای خویش سخن می گوید، انسان عاشق و دلسوخته محبّت خداوند نیز به نوع دیگر، اولیا و اوصیا به زبانی، و پیامبران به زبانی دیگر. به طور کلّی، روح دعا و مناجات به روحیه افراد مختلف، بستگی دارد. در بخش چهارم، نگارنده بعد از دسته بندی آیات قرآن و روایات مأثوره و بررسی انواع نیایشگران و اقسام دعاها به این مسئله پرداخته که: محتوای دعاهای قرآنی چیست و قرآن، چگونه دعا کردن را تعلیم می دهد؟ وی دعاهای قرآنی را به شش دسته تقسیم نموده است: 1 . دعا جهت هدایت و توفیق، 2 . دعا در توبه و استغفار، 3 . دعا برای خیر دنیا و آخرت و وسعت رزق، 4 . دعا برای پدر و مادر و برادران و مؤمنان، 5 . دعا برای فرزندان و همسران، 6 . دعا برای پایداری و رهایی از شیاطین جن و انس و خلاصی از عذاب دنیا و آخرت. بخش چهارم مربوط به آداب دعاست که از کتاب احیاء العلوم غزالی مواردی از آداب دعا را که به نوعی به شرایط استجابت دعا نیز برمی گردد، توضیح داده است، وی سپس در بخش پنجم بحث شرایط استجابت دعا را پیش کشیده، و به تناسب در باب دلایل عدم اجابت دعا نیز مطالبی را ایراد کرده است وی برای استجابت دعا پانزده شرط را برمی شمرد و توضیح می دهد. بخش ششم رساله مربوط به فواید دعاست، که در ضمن شرح و بسط این مسأله از منکران این مطلب نیز سخن گفته و منکران را به پنج دسته تقسیم و عقاید آنان را توضیح داده است، از جمله فواید دعا که نگارنده به آنها اشاره می کند عبارت است از: رد بلاء، اثرگذاری در امور معنوی و اثر در روح و روان آدمی در جنبه مثبت آرامش و آسایش. دعا در قاموس کتاب مقدس عنوان مبحث بعدی رساله است، در این باب با ذکر جملات و فرازهایی از انجیل و کتاب های دیگر مربوط به ادیان، وجوب دعا و نماز در کتاب مقدس و اثرات و فواید جانبی دعا را از این کتب بیان کرده است. دانشمندان نیز در باب دعا نظراتی دارند که موضوع بخش دیگر رساله است که هر کس حسب اعتقادات مذهبی خود مطلبی را عنوان نموده است، یکی از این دانشمندان که نظرش در این جا مورد بررسی قرار گرفته الکسیس کارل دانشمند و جراح فرانسوی است که اثر نیایش را با توجه به بیماران لاعلاجی که داشته به خوبی دریافته است. اما دعا در نهج البلاغه که آخرین بخش رساله را تشکیل می دهد، نگارنده در این بخش به مواردی که مولای متقیان در نهج البلاغه از آن سخن گفته می پردازد و بر این باور تأکید دارد که دعاهای مولا به نهج البلاغه محدود نمی شود، سپس نمونه هایی از دعاهای حضرت که در کلمات و حکمت های آن بزرگوار آمده ایراد می کند.

تحقیقی در شناخت دعا و آشنایی با ابعاد و زوایای گوناگون آن از دیدگاه قرآن کریم است. نویسنده ابتدا به ترسیم کلی سیمای دعا در قرآن و نیز الگوهای برتر دعا از دیدگاه قرآن همچون پیامبران به عنوان پیشگامان نیایش اشاره کرده است، سپس به شرایط و موانع استجابت دعا در قرآن پرداخته و یادآور می شود برای رسیدن به دعا و مناجات مفید و مؤثر، ابتدا باید آداب آن را شناخت و قرآن بهترین معلمی است که این آداب را به انسان می آموزد. برخی از نتایجی که نویسنده به آن دست یافته این است که دعا یک مسأله فردی و عبادی محض نیست بلکه آیات متعددی در قرآن آمده است که از نقش دعا در مسائل فرهنگی، تربیتی، سیاسی، نظامی و اقتصادی سخن گفته است و بر ارتباط نزدیک بین دعا، اصول و فروع دین اسلام دلالت دارد. وی همچنین نتیجه گرفته که بشر در هیچ عصر و زمانی بی نیاز از دعا نبوده و افراد مغرور و بیگانه با دعا و نیایش، نه تنها از الطاف الهی محروم می شوند بلکه عذاب خدا نیز در انتظار آنان است. و نیز نویسنده دربارة زمان دعا چنین نتیجه گرفته که انواع دعاکنندگان، فوائد دعا و زیان های ترک دعا از دیگر مباحث این پایان نامه است

در این پایان نامه همه آیات مرتبط با دعا و مباحثی که علامه طباطبایی در تفسیر آن آیات مطرح کرده اند،نقل شده اند. در صورت لزوم مطالبی نیز از دیگر منابع درتوضیح مباحث علامه آمده است. مآخذ علامه نیز درخصوص آن مباحث شناسایی و مشخصات کامل آنها درپاورقی ذکر شده است. در بخش پایانی ضمیمه ای حاوی دعاهای پیامبران افزوده شده است.

این پایان نامه دعا و تربیت معنوی انسان را در آیات قرآن کریم طی هشت فصل به این شرح بررسی کرده است: فصل اوّل، کلیاتی درباره موضوع؛ فصل دوم، تعریف دعا و اهمیت آن؛ فصل سوم، استجابت؛ فصل چهارم، آداب دعا و شروط استجابت؛ فصل پنجم، موانع استجابت؛ فصل ششم، ویژگیهای دعاهای انبیا؛ فصل هفتم، دعاهای اصحاب کهف، پیروان موسی،...؛ فصل هشتم، اهداف و روشهای تربیتی قرآن.

این تحقیق با عنوان دعا و نیایش از دیدگاه قرآن و سنت به رشته تحریر در آمده است تا بتواند با نگاهی اجمالی و گذرا ، اما در عین حال جامع و متناسب با سطح فکری مخاطبین ، نگرشی صحیح از این مساله را به مخاطب عرضه کند ، دستیابی به تعریفی حقیقی از ماهیت نیایش ، تاکید بر توجه آیات و روایات بر مساله دعا و ضرورت آن ، ارائه نمونه های عینی و عملی از اولیاء و بزرگان الهی پیرامون مساله نیایش ، تمامی این عناصر را نویسنده با تمام تلاش و سعی خود ، در این نوشتار مورد توجه قرار داده است . نیایش به معنای طلب درخواست ، عبادت و پرستش می باشد. در واقع این مسئله یکی از مهم ترین نیازهای فردی و اجتماعی جامعه بشری را در خود پنهان دارد . انسان در راه رسیدن به خواسته های خود گاه از طریق زمینی و فردی اقدام به بر آورده نمودن حاجات خود می نماید و گاه که این امر مقدور نیست ، طلب و نیاز خود را به نیرویی ماوراء طبیعی و الهی می سپارد . این نزدیکی و توجه به قدرت های نامحسوس و غیر زمینی نشان دهنده وجود فطرت پاک و همگانی در نهاد و مقام انسان ها است . نیایش مسئله ای است که با فطرت و سرشت آدمی عجین شده و در این حالات است که انسان خود را در فضای اصلی و اولیه خود می یابد . این تأثیرات تنها منحصر در حیطه فردی و شخصی نمی شود بلکه با اندکی تأمل می توان دریافت که دعا چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی عملکرد و نتیجه خود را در بر دارد. در این تحقیق سعی شده است که با نگاهی کوتاه چشم اندازی بر مساله دعا و نیایش از دیدگاه قرآن و سنت داشته باشیم، در انجام هر کار و برای رسیدن به هر مقصودی باید سلسله مراتب و شرایط اولیة آن را مهیا نمود تا بتوان در محیطی صحیح و بدون از خطا و لغزش گام نهاد . در مسئله نیایش توجه به چند امر ، مهم و ضروری می باشد. ارائه تعریفی دقیق و شفاف از واژه نیایش و دستیابی به معنای واحدی که بتوان مسیری صحیح را به نمایش بگذارد اولین گام و مرحله در این مسیر مهم بود ، پس با توجه به دو منبع اصیل وناب اسلامی قرآن کریم و روایات اهل بیت ( علیهم السلام)بررسی و مطالعه ای صورت گرفت تا از این میان به جایگاه ، اهمیت و ضرورت مبحث دعا و نیایش در میان این دو منبع اطلاعاتی را بدست آوریم.نتیجه این کنکاش دستیابی به چند مطلب بود از جمله این که موضوع دعا و نیایش با رویکردی خاص و ویژه در این دو حیطه مورد توجه قرار گرفته است . هر چند گوناگونی معانی را در مورد این واژه می بینیم اما این نشانگر تغایر و تضاد میان این واژگان نیست بلکه تمامی آنها دارای یک بار معنایی خاص و واحدی هستند که در ژرفا و عمق خود ، عبادت ،پرستش و طلب نیاز از موجودی برتر را شامل می شود . با نگاهی کوتاه و گذرا در آیات الهی و روایات اهل بیت ( علیهم السلام ) می توان به فضایی کلی در این زمینه دست یافت . اصرار و تاکید اولیا و انبیا الهی بر مساله نیایش و انجام این عبادت و عمل ، جایگاه ویژه و توجه خاص آنها را به این امر متذکر می شود ، با گوناگونی ادعیه و مناجات های این اولیای خدا که با بار معنایی خاصی همراه است نشانگر گستردگی و عظمت این مساله می باشد . جالب توجه این است که هرکدام از این بزرگان الهی در ماورا ی خواهش ها و طلب نیازهای خود از ذات خداوند به گونه ای زیبا و با زبانی شیوا به نیایش و نجوا با خالق خود پرداخته و بزرگترین لحظات زندگی خویش را از این میان به دست آورده اند. محیط دعا ، مکان و زمان دعا ، فرد دعا کننده ، چرایی وچگونگی درخواست و.... از مطالب و شرایط مهم و اصلی موضوع دعا و نیایش است . برای دستیابی به شیوه صحیح و مناسب برای انجام این عبادت و نزدیکی به خداوند متعال شرایطی را در کتب مختلف از زبان اولیای الهی و پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد(ص) ذکر کرده اند . با اندکی توجه به این موارد می توان از موانع و مشکلاتی که سبب می شود استجابت دعا به تاخیر بیفتد یا این که هیچ گاه به درگاه الهی نزدیک نشود، جلوگیری کرد. همنشینی با انسان های فاسق ، غیبت کنندگان ، عدم پذیرش ولایت الهی و .... این ها انسان ها را از دایره بندگی و عبودیت خارج می سازد و او را به پرتگاه جهالت و غرور نزدیک می سازد ، لذا باید از این گونه عوامل و انحرافات دوری نمود و سعی کردکه با خضوع و خشوع ، خود را آماده نیایش و دعا نمود.