جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محمّد تقی نظام الدّینی معروف به بهلول گنابادی (1384ه. ش- 1279ه. ش)، فرزند شیخ نظام الدّین، یکی از نوادر زمان و شگفتی های روزگار ما بود.شیخ بهلول، قریب یک قرن از عمر پر برکتش را در راه اسلام و قرآن و نهی از منکر و امر به معروف صرف کرد و یادگاری از تاریخ پر حادثه مبارزات ملّت ایران و پرچمدار قیام مسجد گوهرشاد و مجاهدت در راه اسلام است. این عالم دینی در کنار فعّالیّت های علمی و تبلیغی و سیاسی خود، به سرودن اشعاری در حدّ غیر حرفه ای نیز مبادرت کرده است. دیوان اشعار بهلول شامل قالب های متنوعی مانند: مثنوی، قصیده، مستزاد، غزل، مسمّط، قطعه و ترکیب بند است؛ و از نظر اوزان عروضی نیز از اغلب وزن های متداول استفاده کرده است. او بیشتر اشعار خود را در زندان های افغانستان بدون قلم و کاغذ سرود و در حافظه خود ثبت کرد سپس در ایران به روی کاغذ آورد. کثرت محفوظات او که بخشی از آنِ سروده های شاعران بزرگ بوده و از سویی رنج ها و تنهایی ها و خلوت های طولانی او می توانسته روحی چنین مستعد و بار گرفته از گنجینه های غنیّ ادبی را در شعر و سخن سرایی شکوفا کند.در این پژوهش که به نقد و شرح بخش آیینی دیوان اشعار شیخ بهلول گنابادی اختصاص دارد، پس از معرّفی این شخصیّت تاریخی معاصر و ابعاد آثار او و مروری بر شعر آیینی، به تحلیل اشعار شیخ بهلول از دیدگاه های مختلف پرداخته شده و دشواری های متن ابیات وی نیز با تفکیک مدخل ها شرح شده است. در سخن بهلول نشانه ای از تلاشِ تعمّدی برای آفرینش تعبیرهای بی سابقه و غور در مناسبات لفظی و معنوی و ابداع معانی نو و بدیع دیده نمی شود، حتّی تصرّف شاعرانه در معانی و مضامین آثار فاخر گذشته نیز در کار او وجهی ندارد. زبانش شفّاف و ساده است امّا برای انعکاس طبیعی فضای توصیفی، تأثیرگذاری افزون تر کلام و انتقال کامل بار معنایی زبان، گاه ملاحظه را فرو می نهد و زشتی ها را ناپوشیده باز می نماید. در نقد رویکردهای جوامع اسلامی و نحوه تعامل و برخورد آن ها با غرب مثل یک روشنفکر دینی نظریه پردازی می کند و از ذکر پیشرفت ها و محاسن فرهنگی و علمی جوامع متمدّن خودداری نمی کند امّا در حوزه عقاید مذهبی بسیار سختگیرانه برخورد می کند.کاملاً واضح و مشخص است که اندیشه ها، باورها، احساسات، عواطف و بعضی فرعیّات و حاشیه های زندگی بهلول از زبان خودش در آیینه شعرش نمایان شده است.از نظر صنایع ادبی، آنچه در اشعار بهلول چهره ای مشخّص و آشکار دارد، انواع جناس و سجع در محلّ قافیه و استفاده بسیار چشمگیر از آیات و احادیث و لغات و تعبیرات عربی است.در دیوان اشعار شیخ بهلول گنابادی، وجود لغات و اصطلاحات علومی چون موسیقی و نجوم نشان از حداقل شناخت سطحی او دارد، امّا وجود ترکیبات و اصطلاحات فلسفی، عرفانی و مذهبی، نشان از عمق آگاهی بهلول از این علوم والا دارد.

جنگ تحمیلی و به دنبال آن مقاومت و پایداری ملت ایران، افق‌های تازه‌ای در حوزه‌های گوناگون ازجمله شعر و ادبیات گشود. ازجمله دستاوردهای آشکار دفاع مقدس درزمین? شعر و شاعری، اتحاد و انسجام فکری و ذهنی در میان شاعران مختلف بود. در این دوره با وجود تنوع بسیار رویدادها، شاعران فقط دربار? یک‌ چیز می‌سرودند و فقط گاهی نحو? نگاه آن‌ها به موضوع، تبدیل آن به مضمون و ارائه آن تا حدی متفاوت بود. در این رساله که به روش تحلیلی- توصیفی و در پنج فصل تنظیم‌ شده است به معرفی مهم‌ترین شاعران پایداری ده? شصت و مرور اجمالی بر سبک شعری آن‌ها پرداخته‌ایم. اساس کار ما در این پژوهش، سبک‌شناسی اشعار حسن حسینی و احمد عزیزی است؛ عزیزی به دلیل حجم قابل‌توجه آثارش و ویژگی‌ منحصربه‌فرد زبان شعرش و حسینی به دلیل محبوبیت آثارش ازجمله «گنجشک و جبرئیل» و «هم‌صدا با حلق اسماعیل» در عرصه ادبیات پایداری،در این رساله محور و موضوع تحقیق قرارگرفته است. شباهت‌ها و تفاوت‌های سبکی و زبانی آن دو و جایگاه آن‌ها در میان شاعران پایداری ده? شصت،از دیگر مباحث این رساله است. از آنجا که عزیزی و حسینی آثار فراوانی دارند و بررسی و مختصات سبکی تک‌تک آن‌ها امکان‌پذیر نبود ما در این پژوهش مهم‌ترین و پرحجم‌ترین آثار آن‌ها را مورد بررسی قرار داده‌ایم؛ در واقع می‌توان گفت حجم اعظمی از اشعار آن‌ها در این پژوهش مورد بررسی قرارگرفته است. «کفش‌های مکاشفه»، «ملکوت تکلم»، «طغیان ترانه»، «قوس غزل»، «ناودان الماس» و «غزالستان» از مجموعه آثار احمد عزیزی و «گنجشک و جبرئیل»، «هم صدا با حلق اسماعیل»، «در ملکوت سکوت»، «تنها طرف آفتاب را گرفت»، «بال‌های بایگانی» و «فستیوال خنجر» از مجموعه آثار حسینی در این پژوهش بررسی‌ شده است.به‌طورکلی مضامین فکری شعر این دهه عبارتند از؛ پایداری و دفاع، مقاومت، شهدا و مظلومیت آن‌ها، آزادگی و مردانگی، جهان‌وطنی، اسارت، مبارزه با ظلم و جور حاکم ، ورود حماسه و احساسات حماسی، معرفی چهره‌های ظلم و تشویق به مبارزه، مطرح کردن شخصیت‌های مبارز صدر اسلام، طرح اندیشه‌های شیعی، گسترش نگاه ایدئولوژیک و مذهبی، الگوسازی و طرح نگاه‌های آرمان‌گرایانه، توصیف سوگ عزیزان شهید، مدح و وصف چهره‌های نمونه اعم از ائمه اطهار و امام راحل، نگاه منتقدانه به فراموشی ارزش‌ها، درون‌مایه‌های قرآنی و عرفانی، خود اتهامی. ویژگی‌های زبانی شعر ده? شصت عبارت‌اند از: نفوذ واژه و عناصر زبان امروزی، نگاه‌های تازه، اصطلاحات عامیانه، استفاده از اوزان مناسب، گزینش قافیه و ردیف‌های مناسب، باستان‌گرایی،استفاده از واژگان و موتیف‌های خاص، داشتن نحو امروزی. ویژگی‌های سبک ادبی شعر این دوره نیز عبارت‌اند از:توسعه‌ی تخیل و تداعی ذهنی، نمادگرایی، نگاه‌های تازه، توجه به فرم درونی، تأثیرپذیری از سبک هندی، استفاده از اسلوب معادله، توجه ویژه به آرایه حس‌آمیزی، مضمون‌سازی و فراوانی تشبیه و استعاره.بارزترین ویژگی زبانی سبک شعری عزیزی و حسینی ترکیب‌سازی‌های بی‌بدیل آن‌هاست. گستر? دایره واژگانی شعر عزیزی نیز در بررسی سبک آن‌ها قابل ‌توجه است به‌گونه‌ای که از اصطلاحات علم نجوم و اقتصاد گرفته تا نام شهرها و کشورها، کوچه و محله‌ها و خیابان‌ها، نام شاعران و نویسندگان، پیامبران الهی همه و همه به شعر عزیزی راه‌یافته است و در نهایت پیشی گرفتن زبان بر مضمون در شعر عزیزی و برتری مضمون بر زبان در شعر حسینی از دیگر ویژگی‌های سبک آنها به شمار می‌رود. در این رساله در مجموعه دوازده اثر این دو شاعر(شش اثر از حسن حسینی) و (شش اثر از احمد عزیزی) به طور دقیق بررسی شده است و مشخصات سبکی شعر آنها و میزان استفاده از آرایه‌های معانی بیان بدیع و مضمون و محتوای شعر آنها به دقت بررسی شده است.

چکیده:سبک‌شناسی، یکی از موضوعات ادبی است که در چند دهه اخیر توجه بسیاری از ادبا و سخنوران رابه خود جلب نموده است. شناخت سبک، آگاهی‌های زیادی درباره شخصیت، دانش، اندیشه، عقاید و رفتارهای زبانی یک شخص به ما می‌دهد. ازاین‌رو سبک‌شناسی به‌طورکلی برای کسانی که با کاوش گری در رفتارهای زبانی افراد سروکار دارند مهم است. ازجمله متونی که شایستگی و ارزش بررسی و تجزیه‌وتحلیل دارد متون مذهبی است که در این میان نهج البلاغه دارای موقعیت ممتاز و خاصی می‌باشد. نهج البلاغه در ادبیات عرب بعد از قرآن و احادیث پیامبر اسلام دارای زیباترین و فصیح‌ترین سخنان است. از میان خطبه‌ها و نامه‌ها، نامه ?? امیر المومنین علی علیه‌السلام که خطاب به فرزند بزرگوارش امام حسن مجتبی علیه‌السلام می باشد، به دلیل جلوه‌های تربیتی،اخلاقی، عبادی، اجتماعی و بیان سرنوشت انسان از جایگاه بسیار مهمی برخورداراست. هماهنگی موسیقی درونی نامه با موضوع آن و انتخاب اسلوب‌های نحوی و بلاغی مناسب باهدف موردنظر و تناسب بسامدهای واژگانی باهدف نگارنده، از ویژگی‌های بارز این نامه می‌باشد. در این پژوهش، با بررسی سبک‌شناختی این نامه، از سه دیدگاه زبانی، ادبی و فکری به بیان زیبایی‌ها و ارزش‌ها و سبک این نامه به روش تحلیلی-توصیفی می پردازیم.کلمات کلیدی: نهج البلاغه، نامه ??، سبک‌شناسی

در این رساله نامه های نور الدین عبدالرحمن جامی در چهار بافت سیاسی ، علمی ، عرفانی و دوستانه مورد بررسی قرار گرفته است . این بررسی باهدف مشخص نمودن کارکرد اصلی نامه ها ، گفتمان حاکم بر آن ها ، شناسایی ویژگی های همسان و متفاوت و وجه تمایز سبکی نامه ها با توجه به بافت موقعیت ، چگونگی روابط قدرت و بازتولید جهان بینی نویسنده انجام شده است. روش پژوهش توصیفی وتحلیلی است و داده ها در سه سطح توصیف ، تفسیر و تبیین بر اساس نظریه ی سه بعدی فرکلاف به عنوان یکی از رویکرد های تحلیل گفتمان انتقادی بررسی شده است . شیوه ی گردآوری داده ها کتابخانه ای است . یافته های تحقیق نشان می دهد که جامی با اتخاذ گفتمان عارفانه و ادبیانه و با توجه به بافت موقعیت و نوع تعامل با هر یک از افراد طبقات مختلف ، عناصر زبانی خاصی را به کار برده است که موجب همسانی و تفاوت در ویژگی های سبکی نامه ها گردیده است . کارکرد اصلی نامه ها ؛ ارتباط موثر با علما و عرفا در جهت حفظ اقتدار نهاد دین و عرفان ، سفارش و ترغیب سلاطین ، وزرا و مقامات درباربه رعایت حال رعایا ، اجرای عدالت ، پرهیز از جنگ ، رفع گرفتاری های مردم می باشد . به این وسیله نویسنده نهاد حکومت را در راستای نظریه ی خانقاهی ، سیاسی نقشبندیه با جریان تصوف همسو نموده و بر عملکرد آن نظارت می کند .