آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

فمینیسم اسلامی شاید در نگاه نخست همانند فمینیسم رادیکال یا فمنیسم لیبرال و. . . گونه یا جریانی از فمینیسم به‌نظر آید، اما در واقع آنچه به‌عنوان فمینیسم اسلامی معروف شده، نوعی هرمنوتیک قرآنی و نگاه تجددگرایانه به تفسیر قرآن، روایات اسلامی و متون دینی است. این نوع نگاه که به تقلید از فرهنگ غربی و با شعار برابرخواهی و تساوی حقوق زن و مرد در کشورهای اسلامی جریان یافت، عدم تناسب آن با گزاره­های دینی به حدی روشن بود که حتی برخی از نواندیشان با اینکه به‌عنوان فمینیست اسلامی شناخته شده‌اند، اما این عنوان را برای خود نمی‌پسندند؛ از جمله این افراد می‌توان اسما بارلاس را نام برد که هرمنوتیک قرآنی خاص خود را دارد و به‌شدت معتقد است که تفسیرمردسالارانه از قرآن، عامل اصلی تبعیض و ظلم علیه زنان مسلمان بوده است. او برای اثبات این مدعا دلایلی را مطرح می‌کند که نه تنها با اصول اولیۀ تفسیرِ قرآن سازگار نیست بلکه حتی با برخی از اصولی که خودِ وی برای هرمونوتیک قرآنی­اش برمی‌شمارد نیز در تضاد است. مقاله پیش روی که به‌صورت کتابخانه‌ای گردآوری و با شیوۀ تحلیلی توصیفی تدوین شده، ابتدا به تبیین آرا و نظریات اسما بارلاس و در ادامه به نقد و ارزیابی آنها می­پردازد. اگرچه پژوهش‌هایی در مورد اندیشه‌ها و نظریات اسما بارلاس صورت گرفته است، اما در این نوشتار سعی بر آن بوده که نظرات شاذ وی در کنار هرمونوتیک قرآنی­اش به‌صورت تلفیقی در مورد برخی از آیات خاص قرآن مورد بررسی قرار گیرد.

بررسی سیر تاریخ تفسیر در زمینه زنان، مبین تغییراتی در عرصه فهم و تفسیر قرآن است. یک جنبه از تغییرات، توجه به فهم و شرایط وجودی حصول آن تحت عنوان مبانی هرمنوتیکی است. همچنان‌که تفاسیر، متأثر از تحولات فرهنگی-اجتماعی در زمینه موضوع نیز تغییر پیدا کردند. از مهم‌ترین این تحولات، نگرش‌های فمینیستی است. برخی همچون اسما بارلاس به دنبال پاسخ به مطالبات فمینیستی با استفاده از خوانش متفاوت از قرآن برآمده‌اند؛ خوانشی که اصل برابری و نفی مردسالاری را آموزه حقیقی قرآن می‌داند. در مقابل، بعضی مانند آیت‌الله جوادی‌آملی با تمرکز بر مسئله زنان در تفسیر قرآن، در پیِ ارائه پاسخ‌های جدید، متناسب با تحولات عصری هستند؛ نه برآورده‌سازی مطالبات فمینیستی. بررسی تطبیقی این دو نگرش، با هدف ارزیابی میزان تاثیرگذاری مبانی هرمنوتیکی مفسرین بر فهم آنان از آیات، ضرورت این تحقیق را نشان می‌دهد. از آنجا که جواز ضرب زنان در آیه 34سوره نساء از چالشی‌ترین موضوعات در زمینه زنان است، مبانی هرمنوتیکی دیدگاه آیت‌الله‌جوادی آملی و بارلاس در تفسیر«واضربوهن»، با روش توصیفی–تطبیقی، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. ناظر به مؤلف‌محوری و وضع الفاظ برای روح معانی نزد علامه جوادی‌آملی، ممکن‌است آیه مناسب با ساختار نظام زندگی قبیلگی باشد نه ساختار زندگی مدنی، در نتیجه می‌توان مفهومی از ضرب را متناسب با هدف آیه و فرهنگ هر عصر بر فعلی مانند زدن حمل کرد. درحالی‌که بارلاس با اعتقاد بر تعدد معنایی قرآن و استفاده از رویکردهای جدید، به برخی از مبانی هرمنوتیکی خود مانند مؤلف‌محوری پایبند نمی‌ماند و این امر به تحمیل آرای او بر قرآن می‌انجامد.