آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اسماعیل الفاروق یاز پیشگامان نظریه علوم اسلامی _ انسانی و از جمله کسانی بود که اسلامی‌‌سازی علوم انسانی را بررسی کرد و دیدگاه‌های او تأثیر بسزایی در فرایند شکل گیری نظریه های علم دینی داشته است. فاروقی همچون دیگر هم‌قطاران خود، راه حل عقب‌ماندگی مسلمانان را اصلاح نظام آموزشی و حاکمیت بخشیدن اندیشه و باور اسلامی بر این نظام آموزشی می‌داند و معتقد است از آنجا که این نظام متکی بر متون، ساختار و مدیریت مناسب آموزشی است، باید اسلامی‌سازی در همه این امور صورت گیرد. راهکار فاروقی در این باره، اصول پنج‌گانه اسلامی حاکم بر علم و نیز مراحل دوازده‌گانه تولید و تدوین متون است. زیر ساخت ورود فاروقی به مبحث اسلامی سازی کاملا نهضت طلبانه، اصلاح طلبانه، تمدنی، اجتماعی و سیاسی است. این شاخصه ای که در شخصیت و در نگاه ایشان است، در کمتر فردی که وارد این عرصه شده قابل رویت است. ادبیات ایشان در مبحث اسلامی سازی، ادبیاتی مرتبط با مقوله هایی مثل استعمار، استبداد، دیکتاتوری، انحطاط، سیطره و هیمنه غرب است. حتی هجوم فرهنگی عیناً در ادبیات ایشان باعنوان «الغضب الثقافی» وجود دارد که از طرف غرب طرح می کنند. این یک بخش مهم و تأثیر گذار در راه حل هایی است که بعدا ارائه می کنند. ما در داخل کشور هم افرادی مثل آیت الله جوادی داریم که در بحث اسلامی سازی علوم نگاه خوب و مثبت دارند. ولی وقتی شما سخنان آیت الله جوادی را در خصوص اسلامی سازی علوم، مناسبات عقل و علم، عقل و دین بررسی می کنید تقریبا این ادبیات نهضتی، تمدنی، سیاسی و اجتماعی را نمی بینید. مسأله بیشتر مبنا و ابعاد نظری و فلسفی پیدا می کند. در مقام مقایسه، مالک بن نبی شبیه اسماعیل فاروقی است. مالک بن نبی یک فیلسوف الجزایری صد سال اخیر بود – بین سال های ۱۹۰۷ تا ۱۹۷۳ - یعنی چند سال قبل از انقلاب از دنیا می رود. وی در بحث تمدن شناسی چهره ای مهم در قرن اخیربوده ، صریحا می گوید من در بحث اخلاق و کلام به مبانی نظری و فلسفی مسلمانان التفاتی ندارم و روی سخنم چیستی حق و باطل نیست. مأموریت فعلیِ من نگاهِ پدیدار شناسانه اجتماعی واقع گراست و می خواهم از ناکارآمدی عقاید مسلمانان یا عدم تحقق تمدنی عقاید آن ها سخن بگویم، ریشه اش را پیدا کرده و راه حل ارائه دهم. فاروقی نیز در همین خط قرار می گیرد و با توجه به ادبیات وی از سال ۱۹۴۹که از فلسطین خارج می شود این نکات قابل استنتاج است. بعد از اشغال فلسطین، مسئولیت مهمی در استان الجلیل اسرائیل به عهده وی گذاشته می شود. فاروقی متولد یافا است ولی در الجلیل تا حد استاندار ارتقا می یابد، حدود دو سال بعد به آمریکا می رود. فاروقی وقتی وارد آمریکا می شود، با تمام وجود مواجهه فکری فلسفی بین اسلام و غرب را لمس می کند. وی در این سه حوزه دین شناسی (تاریخ ادیان، مطالعات تطبیقی و فلسفه دین) سرآمد بوده و کاملا آکادمیک و قوی است. در دانشگاه آمریکا این مواد درسی را تألیف کرده که از آثار ایشان که حدود ۲۵ کتاب است تا حالا دو یا سه اثر به عربی ترجمه شده است. یعنی از ۲۵ اثر ایشان هنوز حدود ۲۰ اثر به زبان انگلیسی است. کتاب تمدن دین اسلامی از وی ترجمه شده که همراه با همسرش نوشته، تاریخ ادیان را نیز که به همراه همسرش نگاشته، ترجمه شده و دیگر کتاب مهم وی اسلامیه المعرفه است. این کتاب مانیفست معهد العالمی است. مقالات فاروقی غالبا در مجله المسلم المعاصر (حدود ۲۰ مقاله) چاپ شده است. برخی از مقالات دیگر او نیز در مجله علوم اجتماعی که در آن زمان به زبان انگلیسی چاپ می شد، درج گردیده است.

بحث اسلامی‌سازی علوم در جهان اسلام از مسائل مهم در عرصة علوم انسانی است که در چند دهة اخیر ذهن بسیاری از متفکران حوزة علم و دین را به خود مشغول کرده است. پژوهش در مبانی و مبادی معرفت‌شناختی و روش‌شناختی دیدگاه‌های مطرح در حوزة علم دینی، یکی از نیازهای اساسی متفکران عرصة علوم انسانی و اجتماعی است. بحران‌های ناشی از علم‌گرایی و افراط در نظریات تعارض علم و دین در دو قرن اخیر، همکاری علم و دین و به تبع آن امکان علم دینی و خداباور را با چالش و تردید مواجه کرده است. فاروقی با تأکید بر میراث اسلامی و توجه به ضعف‌های نظام آموزشی سنتی و غربی، اسلامی‌سازی علوم را در گرو اصلاح نظام آموزشی و ادغام دو سیستم سنتی اسلامی و جدید غربی با محوریت اسلام می‌داند. اهمیت دیدگاه فاروقی در شناخت و تبیین ضعف‌ها و کاستی‌های نظام آموزشی اسلامی و نگاه آسیب‌شناسانه به علوم جدید است. ضعف نظریة فاروقی نیز در این است که وی در تلفیق میراث اسلامی با علوم جدید نتوانسته راهکاری مناسب برای سازگار کردن این دو سیستم ارائه دهد؛ همچنین نتوانسته روش‌شناسی مناسبی برای اجرایی کردن مراحلی که در دستور کار قرارداده است، عرضه کند.

اسماعیل فاروقی، اندیشمندی فلسطینی الاصل است که در ۱۹۲۱ در فلسطین زاده شد، دروس مقدماتی دینی را نزد پدر و در مسجد آموخت و در سال ۱۹۳۶به کالج فرانسوی سن ژوزف رفته و مشغول تحصیل می‌شود. وی در سال ۱۹۴۸ وارد دانشگاه آمریکایی بیروت شده و یکسال بعد به آمریکا می رود و در دانشگاه ایندیانا و هاروارد به تحصیل در رشته فلسفه می پردازد. از سال ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۸ قریب به چهار سال به تدریس در دانشگاه مگ گیل کانادا و دیگر مراکز علمی کراچی و قاهره می پردازد و در نهایت از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۶ در دانشگاه تمپل آمریکا کرسی استادی را در اختیار می‌گیرد. از وی حدود ۲۵ کتاب و بیش از یکصد مقاله باقی مانده است. ایشان در سال ۱۹۸۰ با حمایت عربستان سعودی و همکاری طه جابر علوانی و عبد الحمید ابوسلیمان موسسه ای با نام «المعهد العالمی للفکر الاسلامی» را تاسیس کرد. وی به همراه همسرش در سال ۱۹۸۶ در ایالت پنسیلوانیای آمریکا در منزل خود به قتل رسی. او از پیشگامان نظریه علوم اسلامی _ انسانی و از جمله کسانی بود که اسلامی‌‌سازی علوم انسانی را بررسی کرد و دیدگاه‌های او تأثیر بسزایی در فرایند شکل گیری نظریه های علم دینی داشته است. فاروقی همچون دیگر هم‌قطاران خود، راه حل عقب‌ماندگی مسلمانان را اصلاح نظام آموزشی و حاکمیت بخشیدن اندیشه و باور اسلامی بر این نظام آموزشی می‌داند و معتقد است از آنجا که این نظام متکی بر متون، ساختار و مدیریت مناسب آموزشی است، باید اسلامی‌سازی در همه این امور صورت گیرد. راهکار فاروقی در این باره، اصول پنج‌گانه اسلامی حاکم بر علم و نیز مراحل دوازده‌گانه تولید و تدوین متون است. زیر ساخت ورود فاروقی به مبحث اسلامی سازی کاملا نهضت طلبانه، اصلاح طلبانه، تمدنی، اجتماعی و سیاسی است. این شاخصه ای که در شخصیت و در نگاه ایشان است، در کمتر فردی که وارد این عرصه شده قابل رویت است. ادبیات ایشان در مبحث اسلامی سازی، ادبیاتی مرتبط با مقوله هایی مثل استعمار، استبداد، دیکتاتوری، انحطاط، سیطره و هیمنه غرب است. حتی هجوم فرهنگی عیناً در ادبیات ایشان باعنوان «الغضب الثقافی» وجود دارد که از طرف غرب طرح می کنند. این یک بخش مهم و تأثیر گذار در راه حل هایی است که بعدا ارائه می کنند. ما در داخل کشور هم افرادی مثل آیت الله جوادی داریم که در بحث اسلامی سازی علوم نگاه خوب و مثبت دارند. ولی وقتی شما سخنان آیت الله جوادی را در خصوص اسلامی سازی علوم، مناسبات عقل و علم، عقل و دین بررسی می کنید تقریبا این ادبیات نهضتی، تمدنی، سیاسی و اجتماعی را نمی بینید. مسأله بیشتر مبنا و ابعاد نظری و فلسفی پیدا می کند. در مقام مقایسه، مالک بن نبی شبیه اسماعیل فاروقی است. مالک بن نبی یک فیلسوف الجزایری صد سال اخیر بود – بین سال های ۱۹۰۷ تا ۱۹۷۳ - یعنی چند سال قبل از انقلاب از دنیا می رود. وی در بحث تمدن شناسی چهره ای مهم در قرن اخیربوده ، صریحا می گوید من در بحث اخلاق و کلام به مبانی نظری و فلسفی مسلمانان التفاتی ندارم و روی سخنم چیستی حق و باطل نیست. مأموریت فعلیِ من نگاهِ پدیدار شناسانه اجتماعی واقع گراست و می خواهم از ناکارآمدی عقاید مسلمانان یا عدم تحقق تمدنی عقاید آن ها سخن بگویم، ریشه اش را پیدا کرده و راه حل ارائه دهم. فاروقی نیز در همین خط قرار می گیرد و با توجه به ادبیات وی از سال ۱۹۴۹که از فلسطین خارج می شود این نکات قابل استنتاج است. بعد از اشغال فلسطین، مسئولیت مهمی در استان الجلیل اسرائیل به عهده وی گذاشته می شود. فاروقی متولد یافا است ولی در الجلیل تا حد استاندار ارتقا می یابد، حدود دو سال بعد به آمریکا می رود. فاروقی وقتی وارد آمریکا می شود، با تمام وجود مواجهه فکری فلسفی بین اسلام و غرب را لمس می کند. وی در این سه حوزه دین شناسی (تاریخ ادیان، مطالعات تطبیقی و فلسفه دین) سرآمد بوده و کاملا آکادمیک و قوی است. در دانشگاه آمریکا این مواد درسی را تألیف کرده که از آثار ایشان که حدود ۲۵ کتاب است تا حالا دو یا سه اثر به عربی ترجمه شده است. یعنی از ۲۵ اثر ایشان هنوز حدود ۲۰ اثر به زبان انگلیسی است. کتاب تمدن دین اسلامی از وی ترجمه شده که همراه با همسرش نوشته، تاریخ ادیان را نیز که به همراه همسرش نگاشته، ترجمه شده و دیگر کتاب مهم وی اسلامیه المعرفه است. این کتاب مانیفست معهد العالمی است. مقالات فاروقی غالبا در مجله المسلم المعاصر (حدود ۲۰ مقاله) چاپ شده است. برخی از مقالات دیگر او نیز در مجله علوم اجتماعی که در آن زمان به زبان انگلیسی چاپ می شد، درج گردیده است.