آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

معرفی ترجمه فارسی کتاب: "ایدئولوژی و اوتوپیا "کتابی است از "کارل مانهایم "( 1893 1947) فیلسوف و جامعه شناس مجارستان که به صورت مقاله‌هایی به نگارش درآمد .مانهایم "در سال‌های آخر عمر به تدریج از مارکسیسم فاصله گرفت و به مسیحیت روی آورد .زیرا معتقد گردید که می‌توان از وسایل غیر انقلابی (مثل آموزش و پرورش) برای تحقق جامعه بهتر یاری گرفت .وی در آغاز به مسئله تحلیل ساختاری نظریه شناخت پرداخت و کوشید آن بخش از عنصرهای اجتماعی و تشکیل دهنده نظریه شناخت را که متاثر از دگرگونی‌های تاریخی مسئله شناخت نبودند نشان دهد و بر این اساس نوعی جامعه‌شناسی مشتمل بر همه نظریه‌های شناخت را طرح‌ریزی کند ... وی به این نتیجه رسید که عمل شناخت را نباید به منزله کوشش شعور مطلق نظری تلقی کرد، بلکه بسیاری از عناصر و روابط حیاتی غیر نظری به آگاهی انسان وارد می‌شوند و معرفت را تشکیل می‌دهند .این عناصر هم بر اثر مشارکت آدمی در زندگی اجتماعی پدید می‌آیند و هم در جریان اعمال ارادی او .به نظر مانهایم، تبعیت آگاهی انسان از پایگاه اجتماعی‌اش امری است که نمی‌توان نادیده‌اش گرفت .این تبعیت بخش سازنده شناخت است و باید مورد توجه نظریه جدید شناخت قرار گیرد ... وی معتقد بود که شناخت شناسی (بدان گونه که کانت ساخته و پرداخته بود) منسوخ شده است و نظام علمی جدیدی، که همانا جامعه‌شناسی شناخت باشد، باید بر جای آن تکیه زند....بر طبق نظر "مانهایم"، این نظام علمی جدید روشن می‌سازد که هر گونه شناختی (خواه درباره انسان و خواه درباره اشیا) مقید به موقعیت یعنی وابسته به مجموعه‌ای از شرایط و اوضاع اجتماعی و تاریخی است...در هر زمانه‌ای از یک سو گرایش به حفظ وضع موجود و از سوی دیگر گرایش به تغییر وضع موجود احساس می‌شود .اقدام به حفظ وضع موجود موجب پدید امدن ایدئولوژی‌ها می‌گردد تا اندیشه را با آرمانی جلوه‌گر ساختن بیش از حد گذشته، و تاکید فزونمایه بر عوامل ایجاد کننده ایستایی و ثبات، به خطا افکند .توجه به تغییر، بنیاد پیدایش اوتوپیاهاست که هم بر آینده ارج می‌نهند و هم عوامل رهبری کننده به دگرگونی را گرامی می‌دارند...مانهایم موفقی شد نشان دهد که :ایدئولوژی‌ها (آن مجموعه عقایدی که فعالیت را در جهت حفظ نظم موجود رهبری می‌کنند) و اوتوپیاها (آن مجموعه عقایدی که موجب پدید آمدن فعالیت‌هایی در جهت تغییر رایج می‌شوند)، نه تنها اندیشه را از موضوع مشاهده منحرف می‌سازند، بلکه همچنین موجب عطف توجه به جنبه‌هایی از موقعیت می‌شوند که در غیر این صورت مبهم می‌ماند یا توجهی را جلب نمی‌کردند...جامعه‌شناسی شناخت در تحلیل طرز تفکر یک دوره معین یا یک قشر مشخص در جامعه نه فقط به بررسی عقاید و وجوه اندیشه‌هایی که برحسب اتفاق شکوفا می‌شوند، بلکه به بررسی کل زمینه اجتماعی که این طرز فکر در آن روی می‌دهد می‌پردازد....به علاوه، جامعه‌شناسی درصدد است بر این پرسش پرتو افکند که، چگونه علایق و مقاصد برخی از گروه‌های اجتماعی در برخی از نظریه‌ها، آموزه‌ها و جنبش‌های فکری جلوه‌گر می‌شود...جامعه‌شناسی شناخت سرانجام و در تمامی جنبه‌هایش به بررسی اشخاص می‌پردازد که بار فعالیت فکری را بر دوش دارند یعنی روشنفکران ." مانهایم، در این کتاب "به جای قائل شدن به یک عقل ناب فرضی که حقیقت را بدون آلوده ساختن به عوامل به اصطلاح نامنطقی می‌زاید و می‌گستراند، کارش را در واقع با تحلیل موقعیت اجتماعی ملموس و مشخصی که اندیشه در آن روی می‌دهد و زندگی عقلی در آن جریان می‌یابد آغاز کرده است...او در این کتاب نه تنها طرح‌های رشته علمی جدیدی را که عهده‌دار به دست دادن فهم تازه و عمیق‌تری درباره زندگی اجتماعی عرضه می‌کند، بلکه روش تشریح برخی از مباحث مهم اخلاقی امروز را که بسیار هم ضروری است مطرح می‌سازد ."چهار بخش نخست کتاب حاضر")رویکرد مقدماتی مسئله"، "ایدئولوژی و اوتوپیا"، "دورنماهای سیاست علمی :رابطه میان نظریه اجتماعی و عمل سیاسی "و "ورحیه اوتوپیایی (" نشان دهند شیوه بررسی عینی جامعه شناسانه است و از روش‌های این رشته جدید است که مانهایم ضمن به دست دادن نمونه‌هایی از آن، مبانی صوری آنها را در بخش پنجم یعنی "جامعه‌شناسی شناخت "مطرح می‌نماید .

کارل مانهایم[1] در کتاب معروف خود ایدئولوژى و اتوپیا اصول جامعه شناسى معرفت را ارائه داده و مفاهیم مهم و شاخه هاى مختلف این رشته و همچنین روش بررسى عملى را در آن توضیح داده و روشن ساخته است. به عقیده مانهایم وظیفه جامعه شناسى معرفت و یا جامعه شناسى دانش عبارت است از تحلیل روابط میان جامعه و دانش. از طرفى این رشته در جستجوى معیارهایى است که توسط آنها بتوان این رابط را نشان داد و از طرف دیگر سعى مى کند طبیعت این ارتباط را روشن ساخته و آن را از دیدگاه نظرى مورد شرح و بسط قرار دهد. البته در دیدگاه معرفتى کارل مانهایم مسائل و مشکلات نظرى و عملى نیز وجود دارد. در این مقاله مهمترین آراء مانهایم در زمینه جامعه شناسى معرفت خلاصه شده و مشکوک ترین جنبه هاى آن یعنى آراء وى در زمینه «نسبیت اندیشه» و «روشنفکران غیر وابسته» مورد نقد قرار گرفته اند.

هگل سیر تحول روح را باتحول در آگاهی حسی، خودآگاهی، عقل،روح، دین وعلم مطلق تشریح می‌کند. در این مسیر آگاهی به روش دیالکتیکی دربستر تاریخ حرکت می‌کند. لذا معرفت امری تحولی، خود یابنده و پویا تلقی می‌گردد. از سوی دیگر مانهایم معرفت را از منظری متفاوت در موقعیت‌های اجتماعی آن مورد توجه قرارمی‌دهد. به نظر او توجه به مبنای وجودی معرفت، آن را از ناب و ایستا بودن خارج و در بستر اجتماعی قرار می‌دهد.براین اساس می‌توان گفت هگل معرفت را دربستر تاریخی و مانهایم آن را دربستر اجتماعی قرارمی‌دهند و از معرفت شناسی مرسوم در عصرخود فراترمی‌روند. این مقاله بانگاهی به رویکرد پدیدار شناسی هگل می‌کوشد تاثیر پذیری مانهایم از وجه نظرات مزبور را مورد توجه قراردهد. به عبارتی مفهوم معرفت نزد مانهام چه نسبتی با ویژگی‌های شناخت فلسفی هگل دارد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد مانهایم با طرح مفاهیم اساسی هم چون تاریخ، ایدئولوژی، آگاهی کاذب، کنش وکردار، کلیت، معرفت وحقیقت که درسیر تکوین جامعه شناسی او نقش مهم دارند ازپدیدارشناسی روح هگل تاثیر پذیرفته است. بدین ترتیب می‌توان گفت مانهایم مفاهیم هگلی آگاهی و دانش را درحیطۀ جامعه شناسی معرفت خود بسط وتوسعه داده است.