جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفی کتاب چشم اندازهای اجتماعی ذهن اثر اویاتار زروباول: شناخت اجتماعی چگونه شکل می‌گیرد؟ چگونه قوای شناختی ما – توجه، مقوله‌بندی، حافظه و معناسازی – که به‌ظاهر هستارهایی فردی‌اند، در فرهنگی که در آن زندگی می‌کنیم برساخته می‌شوند؟ پیش‌فرض این کتاب آن است که شناخت اساسا امری اجتماعی است و شناخت ما از جهان اطراف تحت تاثیر جامعۀ‌ فکری‌ای است که به آن تعلق داریم. بنابراین، در جهان پدیدارها و رفتارها واقعیت هستاری عینی یا ذهنی نیست، بلکه محصول میان‌ ذهنیت‌ هاست. خواندن این کتاب به پژوهشگران و اندیشه‌ورزانی پیشنهاد می‌شود که رضایت چندانی از جریان غالب در علوم اجتماعی ندارند و معتقدند متغیرها، واحدهای تحلیل، روش‌شناسی و، در یک‌کلام، کانون توجه پژوهشگران به موضوع تحقیق‌ باید تغییر کند. به‌علاوه، نمونه‌های فراوانی که از ساحت اجتماعی تجربه‌های به‌ظاهر فردی در کتاب ارائه می‌شود برای سایر اندیشمندان علوم‌انسانی، به‌ویژه روان‌شناسان (شناختی)، نیز سودمند بوده، به آنها نشان می‌دهد چگونه برای رسیدن به تحلیلی دقیق‌تر از داده‌ها باید به جنبه‌های اجتماعی آنها نیز توجه کنند.

ترجمه ماشینی: ایدئولوژی و اتوپیا استدلال می‌کنند که ایدئولوژی‌ها داستان‌های ذهنی هستند که کارکردشان پنهان کردن ماهیت واقعی یک جامعه معین است. آنها به طور ناخودآگاه در ذهن کسانی که به دنبال تثبیت نظم اجتماعی هستند سرچشمه می گیرند. آرمان‌شهرها رویاهای آرزویی هستند که الهام‌بخش کنش جمعی گروه‌های اپوزیسیون هستند که هدفشان تغییر کل جامعه است. مانهایم نشان می دهد که این دو عنصر متضاد نه تنها بر اندیشه اجتماعی ما تسلط دارند، بلکه حتی به طور غیرمنتظره ای به علمی ترین نظریه ها در فلسفه، تاریخ و علوم اجتماعی نفوذ می کنند.

معرفی ترجمه فارسی کتاب: "ایدئولوژی و اوتوپیا "کتابی است از "کارل مانهایم "( 1893 1947) فیلسوف و جامعه شناس مجارستان که به صورت مقاله‌هایی به نگارش درآمد .مانهایم "در سال‌های آخر عمر به تدریج از مارکسیسم فاصله گرفت و به مسیحیت روی آورد .زیرا معتقد گردید که می‌توان از وسایل غیر انقلابی (مثل آموزش و پرورش) برای تحقق جامعه بهتر یاری گرفت .وی در آغاز به مسئله تحلیل ساختاری نظریه شناخت پرداخت و کوشید آن بخش از عنصرهای اجتماعی و تشکیل دهنده نظریه شناخت را که متاثر از دگرگونی‌های تاریخی مسئله شناخت نبودند نشان دهد و بر این اساس نوعی جامعه‌شناسی مشتمل بر همه نظریه‌های شناخت را طرح‌ریزی کند ... وی به این نتیجه رسید که عمل شناخت را نباید به منزله کوشش شعور مطلق نظری تلقی کرد، بلکه بسیاری از عناصر و روابط حیاتی غیر نظری به آگاهی انسان وارد می‌شوند و معرفت را تشکیل می‌دهند .این عناصر هم بر اثر مشارکت آدمی در زندگی اجتماعی پدید می‌آیند و هم در جریان اعمال ارادی او .به نظر مانهایم، تبعیت آگاهی انسان از پایگاه اجتماعی‌اش امری است که نمی‌توان نادیده‌اش گرفت .این تبعیت بخش سازنده شناخت است و باید مورد توجه نظریه جدید شناخت قرار گیرد ... وی معتقد بود که شناخت شناسی (بدان گونه که کانت ساخته و پرداخته بود) منسوخ شده است و نظام علمی جدیدی، که همانا جامعه‌شناسی شناخت باشد، باید بر جای آن تکیه زند....بر طبق نظر "مانهایم"، این نظام علمی جدید روشن می‌سازد که هر گونه شناختی (خواه درباره انسان و خواه درباره اشیا) مقید به موقعیت یعنی وابسته به مجموعه‌ای از شرایط و اوضاع اجتماعی و تاریخی است...در هر زمانه‌ای از یک سو گرایش به حفظ وضع موجود و از سوی دیگر گرایش به تغییر وضع موجود احساس می‌شود .اقدام به حفظ وضع موجود موجب پدید امدن ایدئولوژی‌ها می‌گردد تا اندیشه را با آرمانی جلوه‌گر ساختن بیش از حد گذشته، و تاکید فزونمایه بر عوامل ایجاد کننده ایستایی و ثبات، به خطا افکند .توجه به تغییر، بنیاد پیدایش اوتوپیاهاست که هم بر آینده ارج می‌نهند و هم عوامل رهبری کننده به دگرگونی را گرامی می‌دارند...مانهایم موفقی شد نشان دهد که :ایدئولوژی‌ها (آن مجموعه عقایدی که فعالیت را در جهت حفظ نظم موجود رهبری می‌کنند) و اوتوپیاها (آن مجموعه عقایدی که موجب پدید آمدن فعالیت‌هایی در جهت تغییر رایج می‌شوند)، نه تنها اندیشه را از موضوع مشاهده منحرف می‌سازند، بلکه همچنین موجب عطف توجه به جنبه‌هایی از موقعیت می‌شوند که در غیر این صورت مبهم می‌ماند یا توجهی را جلب نمی‌کردند...جامعه‌شناسی شناخت در تحلیل طرز تفکر یک دوره معین یا یک قشر مشخص در جامعه نه فقط به بررسی عقاید و وجوه اندیشه‌هایی که برحسب اتفاق شکوفا می‌شوند، بلکه به بررسی کل زمینه اجتماعی که این طرز فکر در آن روی می‌دهد می‌پردازد....به علاوه، جامعه‌شناسی درصدد است بر این پرسش پرتو افکند که، چگونه علایق و مقاصد برخی از گروه‌های اجتماعی در برخی از نظریه‌ها، آموزه‌ها و جنبش‌های فکری جلوه‌گر می‌شود...جامعه‌شناسی شناخت سرانجام و در تمامی جنبه‌هایش به بررسی اشخاص می‌پردازد که بار فعالیت فکری را بر دوش دارند یعنی روشنفکران ." مانهایم، در این کتاب "به جای قائل شدن به یک عقل ناب فرضی که حقیقت را بدون آلوده ساختن به عوامل به اصطلاح نامنطقی می‌زاید و می‌گستراند، کارش را در واقع با تحلیل موقعیت اجتماعی ملموس و مشخصی که اندیشه در آن روی می‌دهد و زندگی عقلی در آن جریان می‌یابد آغاز کرده است...او در این کتاب نه تنها طرح‌های رشته علمی جدیدی را که عهده‌دار به دست دادن فهم تازه و عمیق‌تری درباره زندگی اجتماعی عرضه می‌کند، بلکه روش تشریح برخی از مباحث مهم اخلاقی امروز را که بسیار هم ضروری است مطرح می‌سازد ."چهار بخش نخست کتاب حاضر")رویکرد مقدماتی مسئله"، "ایدئولوژی و اوتوپیا"، "دورنماهای سیاست علمی :رابطه میان نظریه اجتماعی و عمل سیاسی "و "ورحیه اوتوپیایی (" نشان دهند شیوه بررسی عینی جامعه شناسانه است و از روش‌های این رشته جدید است که مانهایم ضمن به دست دادن نمونه‌هایی از آن، مبانی صوری آنها را در بخش پنجم یعنی "جامعه‌شناسی شناخت "مطرح می‌نماید .

با مرور برخی آثار به ‌نظر می‌رسد، طرد اثبات‌گرایی در علوم انسانی و یا هرگونه سخنی از تکثرگرایی و بومی‌گرایی، ‌فروافتادن در دام نسبی‌گرایی دانسته‌ شده است. خاستگاه این دیدگاه را می‌توان عدم توجه به معانی مختلف نسبی‌گرایی دانست؛ نسبی‌گرایی عموماً به ‌عنوان مفهومی عام در نظر گرفته می‌شود که ریشه در شکاکیت سوفسطائیان داشته و مابعد‌اثبات‌گرایان آن را در ساحت‌های گوناگون بازتولید کرده‌اند؛ به‌طوری‎که انسان، معیار همه ‌چیز بوده و در غیاب حقیقت مطلق، ملزومات معرفت از فردی به فرد دیگر کاملاً تغییر می‌یابد؛ تا جایی ‌که قیاس‌ناپذیری پارادایم‌ها و عدم امکان گفت‌وگو ثمرة طبیعی آن خواهد شد. دقت در ابعاد مسئله، روشنگر این مطلب است که نسبی‌گرایی یک کلّ واحد نبوده و دارای اقسام گوناگونی است. با تتبّع بیشتر این نتیجه حاصل می‌شود که آنچه مشهور به نسبی‌گرایی است، در برخی موارد اساساً دچار اشتراک لفظی با نسبی‌گرایی به معنای افراطی آن گشته و در برخی موارد اعتقاد به چنین آموزه‌ای نه ‌تنها فرو افتادن در شکاکیت نیست، بلکه معقول و از نظر معرفت‌شناختی بلااشکال نیز به‌نظر می‌رسد. نگارندگان با تفکیک و تبیین انواع نسبیت، سعی نموده‌اند همة انواع نسبی‌گرایی قابل تصور در علوم انسانی را در مدل مطلوب پیشنهادی عرضه نموده و هر کدام را از حیث معرفت‌شناختی ارزیابی نمایند.