آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بعد وجودشناختی و معرفت شناختی الهیات سلبی در آثار عارفان ادیان و سنت های گوناگون عرفانی بر دو رکن استوار است: خدا و نفس. در الهیات با یزدان شناسی سلبی، چنان که از عنوان آن نیز پیداست، تأکید عارفان بر جنبه های ناشناختنی و ناگفتنی خداوند یا به تعبیر دیگر سخن از ذات خداست. از ذات ناشناختنی و ناگفتنی خدا با تعابیری استعاری نظیر تهیا، واحه، عدم یا نیستی و بی نام یاد می شود. اما در آثار برخی عارفان سده های میانه ی مسیحی، هم چون مایستر اکهارت، و نیز برخی از عارفان قدر اول عرفان اسلامی، همچون مولانا و شمس تبریزی، در پاره ای فقرات تاکید و تکیه از ذات خدا به سوى ذات نفس میل می کند. در آثار مولانا و اکهارت، از ذات نفس با تعابیری نظیر وحدت، بساطت، تاریکی و تهیا یاد می شود. برخی صاحب نظران نظیر دنیس ترنر، از این چرخش و این ویژگی ها بر وزان الهیات سلبی یا یزدان شناسی سلبی، از تعبیر انسان شناسی سلبی سود برده اند. در این جستار، ما بحث از این چرخش نگاه و ویژگی های پیش گفته را ذیل تعبیر فنای صفاتی بررسی می کنیم. در ادامه، نخست مهم ترین مقومات و بنیادهای اخلاقی فنای صفاتی در آثار مولانا و اکهارت را بر می رسیم و سپس به دو پیامد از مهم ترین پیامد های پارسایانه ی فنای صفاتی، یعنی فقر و تبتل (انقطاع)، در آثار این دو عارف می پردازیم. فقر آمیزه ای است که در آثار هر دو عارف، به وضوح و به کرات، دیده می شود اما تبتل از مختصات و شاید از ابداعات نظام اندیشگی و ساختار الهیاتی آثار مایستر اکهارت باشد.

ترجمه ماشینی: تجلی ذات خداوند در دیدگاه ابن عربی و مایستر اکهارت یکی از مهم ترین و اساسی ترین اندیشه هایی است که دیگر پرسش های عرفانی به آن وابسته است. ابن عربی این موضوع را به گونه ای می داند که بیانگر ذات خداوند است، یعنی تجلی ذات خداوند و سایر عوالم به دلیل پنهان بودن او در این عوالم است که از انفاس رحمان (تجلی کامل الهی) ناشی می شود. . مایستر اکهارت نیز این امر را حقیقت همه چیز می داند و از ادراک الهی از خود سرچشمه می گیرد و این ادراک به همه چیزهایی سرازیر می شود که به وسیله آن ذات خداوند در کل اشیا اعم از انسان و روح و نور تجلی یافته است. ذات خداوند عشقی است که در تمام چیزهای جذب کننده به سوی او نفوذ می کند. پس تجلی و نهان در دیدگاه دو عارف دلیل بر دو آیه است (او اول و آخر و آشکار و غیب است و او به همه چیز داناست) و ما حتی از گردنش به او نزدیکتریم. رگ این تجلی و غیبت فقط مربوط به عوالم و موجودات نیست، بلکه شامل عالم مشهود، عالم غیب، منصب ها و حالات می شود. عارفان و سیاحان مقدس راز این تجلی و پنهان بودن ذات خداوند را، یعنی جهت گیری کامل به ذات خداوند بیان کردند، این رویکرد به عارف و مسافر مقدس آمادگی بیشتری می بخشد تا او را قادر به دریافت و انعکاس کند. کمال الهی هر چه بیشتر; به همین دلیل اهمیت حفظ این پنهانی و تداوم تجلی آن را توصیه می کنند.

امام خمینی+ و مایستر اکهارت، دو تن از عارفان مشهور مسلمان و مسیحی هستند و در تفکر عرفانی آنها نفس سالک در‌نهایت در وجود خداوند فانی می‌شود. بر این اساس، در مقاله پیش‌ رو به این پرسش پرداخته‌ایم که آیا آموزۀ فنا در آرای این دو متفکر مبانی مشترکی دارد؟ بررسی تطبیقیِ تفکر آنها به صورت تحلیلی- استنباطی و با هدف شناخت چیستی فنای نفس صورت گرفته است. تجرد نفس مبنای مشترک در آرای این دو اندیشمند است که زمینۀ تبیین فنای معرفتی نفس را فراهم می‌آورد. سفر نفس در آرای امام خمینی+ و اکهارت با قدم عشق آغاز می‌شود. از نظر امام خمینی+ با تجلّی الوهیت (در مقام احدیت)، فنا و تحول در نفس سالک رخ می‌دهد؛ در‌حالی‌که فنا نزد اکهارت در مرتبۀ واحد که فراتر از مرتبۀ الوهیت و فراتر از مرتبۀ وجود است صورت می‌گیرد. به هر حال تجلّی الوهیت و شهود آفریدگار در مرتبۀ الوهیت یا در مرتبۀ واحدِ اکهارتی که از نظر امام خمینی+ مرتبۀ تعین الهی و واحدیت است، رخ می‌دهد؛ بنابراین فنا تحول معرفتی و وجودی نفس و تأثیر‌پذیری آن از اسما و صفات الهی است؛ نه نابودی نفس. رهاورد مهم فنای نفس، «شهود وحدت وجود» در آراء این دو متفکر است و تهی‌وارگی نفس از غیر‌خداوند به هنگام شهود دیگر نتیجۀ بنیادی به شمار می‌آید.