آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه در اکثر ممالک اسلامی مخصوصاً در محافل دانشگاهی افکار فلسفی که از مغرب زمین سرچشمه گرفته و در آن دیار رشد و نمو کرده است با علاقه و شوق فراوان مورد بررسی قرار می گیرد. این افکار در کلاس ها تدریس می شود و دانشجویان آن را فرا می گیرند تا حدی که اکثر آنان که دست پروردۀ دستگاه تعلیم و تربیت جدید هستند خیلی بیشتر با یک متفکر درجه دوم اروپایی آشنا هستند تا با بزرگترین حکمای اسلامی. وانگهی این گسترش نفوذ فلسفۀ اروپائی در محافل دانشگاهی در بلاد اسلامی به هیچ وجه یکسان نیست. تشتت و تضاد و عدم هماهنگی که از خصائص تمدن جدید اروپائی است مخصوصاً در رشته فلسفه در محافل متجدد مشرق زمین نیز منعکس شده است و در این امر حوادث و عوامل تاریخی ملاک نوع افکار فلسفی که در هر مملکت توسعه و بسط یافته بوده است.

از اواخر سده‌ی نوزدهم میلادی، که آرمان فکری غربی در میان بخش معتنابهی از اقشار حاکم بر عالم اسلامی شیوع یافت، آرمان «ترقی» و پس از آن «توسعه» به‌طور گسترده‌ای مقبول گردید و برای زمان مدیدی به‌مثابه نتیجه‌ی عادی یک گذار تاریخی تلقی می‌شد. این نکات ندرتا بدون هواخواهی و منصفانه، هم از لحاظ ارزش هایی که متضمن آن بودند و هم از حیث آرمان‌ها و هنجارهای اسلامی‌ای که در معرض تهدید آن بودند، تحلیل می‌شد. از همان روزهای نخست تماس با غرب، تعاریف فلسفی توسعه، با رد و رفض حکیمانه‌ی حکمای سنتی اسلامی مواجه شد، لیکن در همان ایامی که مفهوم عام ترقی در قرن بیستم شیوع می‌یافت، تا مدتی حتی کمتر از پیش پرسیده می‌شد که ترقی برای نظام ارزشی موجود در عالم اسلامی چه تبعاتی را خواهد داشت. فقط در طی چند دهه‌ی اخیر بود که با عنایت به بحران تمدن مدرن و پاره‌ای ثمرات تلخ آن‌چه تحت عنوان مسیر «طبیعی» جوامع انسانی به عنوان نتایج روند ترقی و پیشرفت فرض می‌شد، برخی مردم فهمیم‌تر در عالم اسلام شروع کردند به پرسش از طبیعت و معنای ترقی و پیشرفت، وفق آن‌چه غرب مدرن از آن می‌فهمید و تاثیراتی که بر نظام «ارزشی» اسلامی داشت. در همین دوره برخی مسلمانان در کنار شماری از متفکران غربی شروع کردند به پرسیدن پرسش‌هایی از قبیل «ترقی چیست؟» و «ترقی و پیشرفت به سوی کدامین غایت؟» در واقع یکی از مهم‌ترین ترقیات عالم اسلامی در همین سالیان اخیر پرسش از خود ترقی و پیشرفت بود، همان‌گونه که غرب و برخی مسلمانان غرب‌زده آن را سال‌های متمادی می‌فهمیدند.

این اثر به یکی از بحران‌هایی که به اندیشه جدید درافکنده است اشاره می‌کند. آنگاه که نگاه انسان قدیم به جهان تحت تأثیر مؤلفه‌های دینی و مابعد‌الطبیعی قدسی بود، انسان‌ها به نحوی همدلانه با جهان خارج از خود روبه‌رو می‌شدند، اما با کاهش نقش این معنویت و تقدس زدایی از عالم نگاه آدمی به جهان اطراف خود دیگرگون شد و دیگر هیچ‌گاه مواجهه پیشین را در بستر این اندیشه با جهان خارج از خود نمی‌نمایند. نویسنده ضمن توضیح این دیدگاه در فصول چهارگانه این اثر پیشنهاد می‌کند که مطالب کیهان‌شناسی، سنت‌های دینی و فکری شرقی را باید به عنوان ابزار و وسایلی در جهت کسب دیدگاه جدیدی از عالم طبیعت و اهمیت آن به کار گرفت و مورد ارزیابی جدید قرار دارد.

یکی از مهم‌ترین راه‌های پی بردن به ابعاد گستره دین، توجه کردن به فواید دین و کارکردهای آن است. و این از جمله مباحثی است که همواره با دیدگاه‌های مختلفی با آن برخورد شده است. برخی دین را دارای کارکرد حداقلی می‌دانند و ورود آن را محدود به امور خاصی می‌کنند، اما برخی دیگر آن را دارای کارکرد حداکثری می‌دانند که تمامی زندگی افراد را تحت سیطره خود گرفته است. به راستی دین چه کارکردی در زندگی می‌تواند داشته باشد آیا دین تنها به امور اخروی افراد برمی‌گردد یا نه، امور مادی افراد را نیز می‌تواند مدیریت کند؟ چون هر فردی بر اساس مبانی فکری خود این امر را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد و همین، باعث می‌شود که نگاه‌های متفاوتی در این زمینه به وجود بیاید. باید به این نکته توجه کرد که، بخشی از این اختلاف نگاه‌ها بر می‌گردد به تعریفی که این افراد از دین دارند برخی معتقدند که دین تنها عرصه فردی زندگی را در بر می‌گیرد و امری کاملاً شخصی است، اما گروه دیگر بر این باورند که نه تنها دین در عرصه فردی اثرگذار است بلکه تمامی حیطه‌های زندگی افراد را در عرصه‌های گوناگون اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و... را دربر می‌گیرد. اغلب صاحب نظران اندیشه اسلامی بر این امر اذعان دارند که دین حداکثری است و آن را عاملی برای تأمین سعادت آدمی می‌دانند اما با وجود این، درباره گستره مسائل دین اختلاف نظر قابل توجهی بین آنان دیده می‌شود. گروهی دین را دارای کارکردی حداکثری می‌دانند البته با قید اعتدالی اما برخی دیگر، دین را دارای کارکردی حداکثری می‌دانند اما با قید افراطی. در این پژو هش که به شیوه‌ای تحلیلی، تطبیقی صورت گرفته است دیدگاه دو متفکر ایرانی با نام‌های استاد جوادی آملی و سید حسین نصر مورد بررسی قرار گرفته و با کمک از دیدگاه‌های آنان به کشف واقعیت و تبیین معنای دین پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم معنای دیانت و کاربردهای آن را در برهه‌های گوناگون زندگی را، از دیدگاه ایشان مورد بررسی قرار دهیم و به کشف و تبیین نگاه حداکثری به دین در عرصه‌های مختلف زندگی بپردازیم. و به این نتیجه رسیده‌ایم که، درست است که هر دو بزرگوار در زمینه کارکرد دین دارای نظرات و اعتقاداتی هستند که هر کدام در جای خود قابل تأمل است، اما در مجموع، درست است که ایشان در برخی موارد با یکدیگر دارای اشتراکی هستند اما در بسیاری از موارد دارای اختلافات زیر بنایی با یکدیگر هستند. و هر دو درست است که نگاه حداکثری به دین را قبول دارند اما برخوردشان در رابطه با این موضوع در قالب دو شیوه متفاوت تعریف می‌شود. استاد جوادی دیدگاه حداکثری اعتدالی را قبول دارند اما دکتر نصر دیدگاه حداکثری افراطی را قبول دارد. ما در این بررسی سعی کرده‌ایم دیدگاه این دو بزرگوار را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و به درست‌ترین نگاه با توجه به آموزه‌های دینی برسیم.

مسئله رابطه سنت و تجدد یکی از مهم‌ترین مسائل در جهان اسلام است که توجه اندیشمندان زیادی را به خود جلب کرده است در این راستا محمد عابدجابری و سید حسین نصر دو اندیشمندی هستند که بررسی مقایسه‌ای آرای آن‌ها در این خصوص ضرورت دارد زیرا درحالی‌که نصر سنت را واجد ظرفیت‌های کافی برای اداره زندگی انسان در روزگار مدرن می‌داند محمد عابدالجابری با نگاهی عقلانی و انتقادی به دنبال استفاده از تفکرات جدید و میراث گذشته اسلامی بوده است و با استفاده از روش‌شناسی‌های جدید در غرب، در پی برساختن نظام فکری معرفتی و سیاسی از طریق نقد سنت و تجدد است.از این رو هدف اصلی این پژوهش بررسی مقایسه ای آرای محمد عابد الجابری و سید حسین نصر پیرامون رابطه ی سنت و مدرنیته می باشد. مقایسه‌ی آرای سید حسین نصر و محمد عابدالجابری با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی نشان می‌دهد که گفتمان فکری محمد عابدجابری به‌منظور تحول و ایجاد آگاهی در مسلمانان به نوسازی و همسان‌سازی میراث اسلامی می‌پردازد و با ارائه‌ی تفسیر جدیدی که از سنت می‌دهد در پی سازگاری سنت اسلامی با مدرنیته غربی هست که فرهنگ عربی اسلامی را آماده‌ی پذیرایی از مدرنیسم و تجدد گرداند. درحالی‌که نصر خالق یک ایدئولوژی است که مبتنی بر سنت ازلی و تغییرناپذیری است، این سنت می‌تواند به‌عنوان منشاء قانون قرار گیرد و یا چارچوبی را به‌عنوان مرجع در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی لحاظ نماید؛ اما به‌واسطه ازلی و تغییرناپذیر بودن سنتی که نصر پشتیبان آن است، ایدئولوژی سنت‌گرایی در عرصه سیاسی نوعی رویکرد ارتجاعی محسوب می‌شود. جابری به نقد جریان‌های حاکم در اندیشه معاصر عربی می‌پردازد و معتقد است برای خروج از بحران‌های حاکم بر کشورهای عربی باید عقلانیتی را مبنا قرار دهیم که در درون تمدن اسلامی شکل‌گرفته باشد. جابری این عقلانیت را، عقلانیت ابن رشد می‌داند. درحالی‌که نصر با روش خود به دنبال احیا سنت از طریق انس گرفتن و آشنایی با سنت و دفاع از اسلام در مقابل تفاسیر تحریفی، توجه به پیوستگی اقتصاد با اخلاق در تمدن اسلامی، بی‌اعتمادی نسبت به نهادهای سیاسی غرب (دموکراسی) و توجه به پیشینه مشارکت مردمی در جهان اسلام، شناخت غنای سنت هنری سرشار اسلام است. به همین دلیل مبنای رسالت خود را نفی تجدد و احیای سنت و بازگشت به آن می‌داند

این کتاب از یک پیش ­گفتار، یک مقدمه، شرحی از زندگی دکتر نصر و نهایتا ۲۴ فصل تشکیل شده­است. این فصول در در ۶ بخش تنظیم شده­اند. بخش اول به کلیات تفکر اسلامی و فرهنگ ایرانی پرداخته ­شده­ است. در بخش دوم به فلسفه متقدم اسلامی از فارابی تا سهروردی پرداخته­ شده­ است. نصر از آن­جا که اهمیت زیادی به وجوه اشراقی تفکر اسلامی می­دهد بخش سوم را اساسا به سهروردی اختصاص داده­است. از نظر وی سهروردی یک نقطه عطف تمام­عیار است. در بخش چهارم به فلاسفه، شعرا و دانشمندان تمدن اسلامی از خیام گرفته تا رشیدالدین فضل ­الله پرداخته­ است. وی در فصل پنجم به فلسفه متاخر اسلامی یعنی ملاصدرا و حواشی آن پرداخته ­است. نهایتاً در بخش ششم به تفکر اسلامی در ایران دروه جدید می­ پردازد. ضمنا این کتاب حاوی کتاب ­شناسی خوبی از دکتر نصر و نیز فرهنگ واژگان مرتبط با موضوعات کتاب نیز هست. اکثر این سخنرانی­ ها در دهه ۴۰ ایراد گردیده ­است که نشانگر وضعیت نسبتاً خوب دکتر نصر نسبت به همراهان وقت است. هم­چنین بعضی از آثار به زبان فرانسوی نوشته ­شده که نشانگر تسلط ایشان بر این زبان است. مطالعه این کتاب برای علاقه ­مندان به حوزه تمدن اسلامی و معارف گوناگون دینی یقیناً خالی از لطف نیست.