آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

دیدگاه اخلاقی ارسطو همواره یکی از مهمترین و پرنفوذترین دیدگاه‌ها در فلسفه اخلاق به‌شمار می‌رود. به همین دلیل، فلاسفه اخلاق تفاسیر متعددی از دیدگاه وی را ارائه نموده‌اند که صحت و سقم این تفاسیر را تنها با مراجعه به کتب اخلاقی ارسطو می‌توان تشخیص داد. یکی از مهمترین مسائل در فلسفه اخلاق ارسطو، بحث ماهیت معیار ارزش اخلاقی است. از عبارات ارسطو، معیارهای گوناگونی برداشت شده و یا قابل برداشت است. تحلیل و بررسی جایگاه هر یک از این معیارها موضوع پژوهش حاضر را تشکیل می‌دهد. در نوشتار حاضر سعی شده تا با تحلیل سخنان ارسطو، معیار ارزش اخلاقی از منظر وی استخراج شده و مورد بررسی قرار گیرد. نتایج تحقیق به تفکیک میان معیار ثبوتی و اثباتی منتهی شده است. معیار ارسطو در مقام ثبوت تشبه به خدایان، تأمل نظری و فعالیت عقلانی است و معیار وی در مقام اثبات قاعده حد وسط و توجه به فاعل اخلاقی است. مهمترین نقدها بر معیارهای مذکور نیز عبارتند از: ابهام معیار ثبوتی، ناکافی بودن معیار عقلانیت، ناسازگاری با مبانی اخلاق اسلامی، فاصله داشتن با فضایل دینی، موجه نبودن معیار حد وسط و نیز موجه نبودن معیار فاعل اخلاقی.

فرااخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق می‌پردازد. یکی از بخش‌های فرااخلاق، مباحث منطقی است که عبارتند از مباحثی که به استنباط و استنتاج مفاهیم و گزاره‌های اخلاقی مربوط می‌شود؛ مانند بررسی نحوه ارتباط جمله‌های اخلاقی با یکدیگر و با جمله‌های غیراخلاقی. بنابراین، ‌برهان‌پذیری جمله‌های اخلاقی از منظر شهید مطهری در شمار مباحث منطقی فرااخلاق است و کمتر نوشته‌ای بدان پرداخته است. نویسنده در این مقاله برآن است تا برهان‌پذیری در جمله‌های اخلاقی را در دیدگاه شهید مطهری تبیین کند و بیان نماید که شهید مطهری به دنبال اثبات یقینی‌بودن جمله‌های اخلاقی بوده است. شهید مطهری برخلاف آنچه از تحلیل نظریه ایشان بیان می‌شود، دغدغه عقلی دانستن جمله‌‌های اخلاقی را داشته است و جمله‌های اخلاقی را بر جمله‌های نظری استوار می‌داند. ایشان در شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم در شرح کلام علامه‌طباطبایی برای برهان‌ناپذیری جمله‌های اخلاقی دست‌کم پنج تبیین می‌آورد، ولی در تبیین نظریه خود در جاودانگی اصول اخلاقی و برخی کتب دیگر، آن پنج بیان را رد می‌کند و برخی جمله‌های اصلی اخلاقی را بدیهی عقل عملی و برهان‌پذیر می‌داند. ایشان افزون بر یقینی‌دانستن جمله‌های اخلاق از طریق عقل عملی، آنها را مؤید به عقل نظری می‌داند.

فرااخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق میپردازد؛ فرااخلاق چهار مبحث ذیل را دربرمی‌گیرد: معناشناسی اخلاق، معرفت‌شناسی اخلاق، هستی‌شناسی اخلاق و مباحث منطقی. مهم‌ترین بخش در معناشناسی اخلاق و تحلیل مفاهیم اخلاقی مفاهیمی هستند که در محمول جمله‌های اخلاقی به کار می‌روند و مفاهیم ارزشی و الزامی را دربرمی‌گیرند. مفاهیم ارزشی مانند «خوب» و «بد» است و مفاهیم الزامی مانند «باید»، «نباید» و «وظیفه». هستی‌شناسی اخلاق از وجود و نحوۀ وجود مفاهیم و جمله‌های اخلاقی بحث می‌کند. دربارۀ «الزام اخلاقی» مقاله‌های زیادی نگاشته شده است، ولی این تحقیق با تفکیک حیث معناشناسی از هستی‌شناسی مفهوم «الزام اخلاقی» دیدگاه استاد لاریجانی را بررسی می‌کند. ایشان با تفکیک مباحث معناشناسانه از هستی‌شناسانۀ «الزام اخلاقی» قدم مؤثری در تبیین مباحث فرااخلاقی برداشته است. نظریۀ ایشان در «الزام اخلاقی» شبیه نظریۀ جورج ادوارد مور در «خوب اخلاقی» است. بنابراین، ایشان در معناشناسی شهودگرا و در هستی‌شناسی واقع‌گرا به حساب می‌آید. اما مشکل این نظریه ادعایی بودن آن و ارائه نکردن دلیل معتبر است. تنها دلیل ایشان ارجاع به وجدان است ولی مخالف این نظریه نیز می‌تواند به وجدان تمسک جوید

‫اين پژوهش در پنج فصل، در پي شناخت هر چه بيشتر خودِ دروني و نفس انساني (نه خود نباتي و حيواني انسان) و جوانب مختلف اين امر حياتي با استفاده از آيات قرآن است. از جمله مباحثي که در کليات ارائه شده، اهداف و انگيزههاي خودشناسي، امکان خودشناسي، و ديدگاههاي مختلف در مورد «خود» اصلي انسان است. شناخت به دو گونه حصولي و حضوري تقسيم شده است. شناخت حصولي با سه روش حس، عقل، و نقل، و شناخت حضوري با دو روش وحياني و شهودي حاصل ميشود. اصطلاحات مرتبط با نفس در قرآن عبارتاند از: روح، قلب، فؤاد، صدر و عقل. بعضي از مهمترين مراتب نفس در قرآن عبارت است از: نفس مسوِّله، نفس امّاره، نفس لوّامه، نفس مطمئنه و نفس مُلهمَه. نفس از نظر قرآن، حادث، مجرد و غير مادي، اجوف، فرد و تنها، مختار و انتخابگر، سالک و مَسْلَک، کاتب و مکتوب و کتاب اعمال انسان، بهشت و يا جهنم منقول، و بايع و مبيع است. همچنين عدم آلودگي حالت اوليه آن، و قابليت تغيير و تحول، از خصوصيات نفس است و فلاح و رستگاري، مطلوب ذاتي آن است. سپس خودشناسي حضوري و شهودي از منظر قرآن ارائه شده است که برخي آيات مرتبط و شرايط، خصوصيات و عوامل نيل به خودشناسي حضوري مانند توجه به نفس و ذکر الهي بيان شده است. موانع خودشناسي از منظر قرآن کريم، مبحث بعدي است که عبارتاند از: خودْ فراموشي، خدا فراموشي، حب دنيا، ارتکاب گناه، مشغول شدن به «خود» مادي، پيروي از هواي نفس، پيروي از شيطان، مبتلا شدن به شک، و پيروي از گمانهاي باطل. آثار خودشناسي از منظر قرآن کريم عبارتاند از: شناخت خداوند، شناخت معاد، شناخت جهان، تزکيه و تهذيب نفس، هماهنگي قواي دروني انسان با يکديگر و با ساير موجودات، شناخت تواناييها و استعدادها و شکوفايي آنها، هدايت يافتن انسان، تشخيص حق از باطل، رشد اخلاقي جامعه، نجات از خوف و حزن مذموم، بصيرت باطني، و کرامات رحماني. ميتوان نتيجه گرفت که براي خودشناسي بايد به قرآن رجوع کرد و با توجه به موانع و آثار خودشناسي از منظر قرآن و عمل به آيات وحي، به اين امر مهم، نايل آمد.

فرااخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق می‌پردازد. یکی از موضوعات فرااخلاقی، مباحث منطقی است که به استنتاج مفاهیم و گرازه‌های اخلاقی می‌پردازد؛ بنابراین، ‌رابطه باید و هست در دیدگاه محقق اصهفانی در زمره مباحث منطقی فرااخلاق است که به آن پرداخته نشده است. نویسنده در این مقاله درصدد است تا دیدگاه محقق اصفهانی درباره ارتباط جمله‌های اخلاقی را تبیین و بررسی کند. محقق اصفهانی درصدد است جزمی بودن جمله‌های اخلاقی را اثبات کند. محقق اصفهانی رابطه جمله حاوی «باید اخلاقی» و «هست اخلاقی» را رابطه استنتاجی نمی‌داند، بلکه رابطه عینیت را میان آن‌ها قلمداد می‌کند. ایشان رابطه جمله حاوی «باید اخلاقی» و «هست غیراخلاقی» را به صورت استنتاجی می‌پذیرد و نام استنتاجش را جدل می‌نامد. ایشان، جمله‌های اخلاقی را فوق مظنونات و مفید تصدیق جازم می‌داند. به نظر می‌رسد اشکال بیان محقق اصفهانی، جامع نبودن آن نظریه است.

آیت‌الله جوادی آملی، افزون بر ادله نقلی در اثبات تجسم اعمال، به تثبیت عقلی آن نیز اشاره می‌کند. در این تحقیق به روش توصیفی‌ـ تحلیلی ادله عقلی تجسم اعمال اخلاقی از منظر آیت‌الله جوادی آملی برای وصول به عقلانیت داده‌های دینی بررسی می‌شود. ایشان از جهتی ادله عقلی برخی اندیشمندان در تبیین تجسم اعمال اخلاقی مبنی بر تبدیل انرژی به ماده را نمی‌پذیرد و آن را غفلت از نیت در اخلاق می‌داند و از جهتی دیگر دیدگاه فخر رازی در رد تجسم اعمال مبنی بر عرض بودن اعمال و محال بودن جوهر شدن اعراض را مردود می‌داند و آن را خلط میان حکمت نظری و عملی قلمداد می‌کند. به نظر می‌رسد تبیین عقلی تبدیل انرژی به ماده در نیت نیز قابل ارائه باشد. همچنین از آنجا که عرض در حکمت متعالیه شأنی از جوهر را دارد پس با تبیین حرکت جوهری می‌توان تجسم اعمال را تثبیت عقلی کرد. از این رو تجسم اعمال همچنان به عنوان یکی از ادله واقع‌گرایی اخلاقی قابل پذیرش است.

فرا اخلاق به مبادي تصوري و تصديقي علم اخلاق می‌پردازد و چهار مبحث ذيل را در برمي‌گيرد: معناشناسي اخلاق، معرفت شناسي اخلاق، هستي شناسي اخلاق و مباحث منطقي. يکي از موضوعات فرا اخلاقي، مباحث منطقي است که به استنتاج مفاهيم و گزاره‌هاي اخلاقي می‌پردازد؛ بنابراين، رابطه بايد و هست در ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي در زمره مباحث منطقي فرا اخلاق است که کمتر نوشته‌اي به آن پرداخته است. نويسنده در اين مقاله درصدد است تا ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي درباره ارتباط جمله‌هاي اخلاقي را با يکديگر و با جمله‌هاي غيراخلاقي تبيين و بررسي کند. ايشان جمله‌هاي اخلاقي را اعتباري مبتني بر واقعيت، انشايي، استدلال پذير و يقيني می‌داند. اما به نظر می‌رسد يقين و تصديق مربوط به عقل عملي و نظري در ديدگاه آيت‌الله جوادي متفاوت باشد؛ زيرا ايشان عقل عملي را مربوط به عمل و محرک و عقل نظري را مدرِک می‌داند. با بررسي ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي مشخص می‌شود اين ديدگاه نسبت به ديدگاه‌هاي متناظر که جمله‌هاي اخلاقي را انشايي می‌دانند، انسجام بهتري دارد، اما جمع انشايي بودن جمله‌هاي اخلاقي به بيانِ ايشان و برهاني و يقيني دانستن آنها غيرممکن به نظر می‌رسد.

آیت‌الله مصباح به پیروی از مشهور اندیشمندان، علم اخلاق را دربردارندهٔ تربیت اخلاقی می‌داند؛ اما در مباحث فلسفهٔ اخلاق، تربیت اخلاقی را از اخلاق تفکیک می‌کند. ایشان در فلسفهٔ اخلاق، ایمان به خدا و اعتقاد به قیامت را حد نصاب اخلاقی می‌داند، اما سخاوت غیرمسلمانانی همچون حاتم طائی را نیز دارای ارزش و تخفیف در عذاب قلمداد می‌کند. باتوجه‌به اینکه حد نصاب اخلاقی، به شرایط لازم برای وصول به هدف نهایی اخلاق اطلاق می‌شود، سخاوت حاتم طائی که مؤمن نبوده است نباید ارزش و حد نصاب اخلاقی داشته باشد، پس تخفیف در عذاب او چه توجیهی دارد و چه ارزشی برای سخاوت او می‌توان در نظر گرفت؟ این تحقیق با تفسیری نو از دیدگاه آیت‌الله مصباح در پاسخ به این پرسش‌ها، از تمایز میان علم اخلاق و تربیت اخلاقی استفاده می‌کند که این دو علم، دست‌کم در هدف، روش، واقعیت و حد نصاب متمایزند و براساس این تمایز، حد نصاب و ارزش اخلاقی برای اعمال کفار وجود ندارد، اما برخی اعمال کفار امکان دارد حد نصاب و ارزش تربیت اخلاقی را داشته باشد. دیدگاه آیت‌الله مصباح در تربیت اخلاقی نیاز به تکمیل دارد که این نوشتار حد نصاب تربیت اخلاقی را، در مسیر وصول به قرب الهی‌بودن می‌داند و به‌گونه‌ای هدف تربیت اخلاقی را تبیین می‌کند که سخاوت افرادی همچون حاتم طائی به‌دلیل حُسن فعلی‌داشتن، حد نصاب و ارزش تربیت اخلاقی را دارا باشد.

آيت‌الله مصباح معناشناسي مفاهيم اخلاقي را وظيفة فيلسوف مي‌داند. معناشناسي به ارتباط الفاظ و مفاهيم، که از کارکردهاي لغت‌شناسان است، نمي‌پردازد، بلکه منظور از «معناشناسي اخلاق» بررسي و ارائه تعريفي از مفاهيم است که براي تبيين حقيقت و تعيين قلمروي محکي مفاهيم اخلاقي به کار مي‌رود. فلاسفة اخلاق در بسياري از معاني مفاهيم اخلاقي اختلاف‌نظر دارند که اين اختلاف ريشه در روش آنها دارد. اين تحقيق، به روش تحليلي و با استفاده از تبيين‌هاي عقلاني، به روش فهم معناي مفاهيم اخلاقي نزد آيت‌الله مصباح مي‌پردازد. روش مراجعه به مصداق، امر آمر، عرف، شهود و عقل از روش‌هاي کسب معنا براي مفاهيم اخلاقي شمرده شده است. مفاهيم اخلاقي نزد آيت‌الله مصباح، از سنخ مفاهيم فلسفي هستند. ازاين‌رو، بايد مانند مفاهيم فلسفي معناشناسي شوند. اين مفاهيم، با توجه به روش مقايسه ميان واقعيات و انتزاع معنا و ويژگي خاصي که مناسب هدف بحث است، فهميده مي‌شوند. برخي از مزاياي اين روش معناشناسي، امکان صحت‌سنجي، انتقال به ديگران و خطاناپذيري آن است.