آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رسالت اصلی آموزش و پرورش و همچنین سازمان‌های مردم‌نهاد تربیتی و فرهنگی که در حیطة تربیت نوجوان فعالیت می‌کنند، به‌وجود آوردن خصوصیات ویژه‌ای در جامعة هدف است؛ اما سؤال مهم اینجاست که این خصوصیات چه خصوصیاتی‌اند؟ و از این مهم‌تر اینکه کدام‌یک از آنها اولویت بیشتری دارند؟ در این مقاله بعد از محور قرار دادن بیانات مقام معظم رهبری و منظومة فکری ایشان، با استفاده از روش تلفیقی تحلیل محتوای کمّی و کیفی و تولید اصول استنباط چهارگانه، به استخراج نظام اولویت شاخصه‌های مذکور پرداخته شده است. با توجه به فرایند گفته‌شده، «ایمان» مهم‌ترین شاخصه برای دانش‌آموز تراز انقلاب اسلامی است. «اهل کار انقلابی و سیاسی بودن»، «باهویت»، «اهل علم» و «دارای مهارت» بودن نیز به‌ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.

یکی از مباحث مهم فلسفه اولی ـ و شاید مهم ترین آنها ـ بحث علیت است و مهم ترین ویژگی علیت که مهم ترین اختلاف نظر ها نیز در آن واقع شده است، ویژگی ضرورت علی یا وجوب وجود معلول هنگام وجود علت تامه است؛ به گونه ای که برخی از اندیشمندان، بحث علیت را با بحث ضرورت علی مساوی دانسته و پذیرش و عدم پذیرش علیت را با قبول یا رد این قاعده معادل شمرده اند.در حالی که بیشتر طرف داران این نظریه در زمره فلاسفه هستند، اکثر مخالفان آن از متکلمان و اصولیان به شمار می روند. مقاله حاضر از یک سو رویکردی است انتقادی به پاره ای از دلیل های فیلسوفان در تایید و تثبیت این قاعده و از سوی دیگر شامل انتقادهای متکلمان و اصولیان در انکار آن است. از این رو، نوشتار حاضر بیش از آن که در صدد ارائه راه حلی نو برای این نزاع کهنه باشد، در پی برجسته کردن نقاط ابهام در آرای هر دو طرف نزاع است.

بسیاری از فلاسفه بر این باورند که در علم حصولی، حکایت مفهوم یا صورت ذهنی از محکی خود، ذاتیِ صورت ذهنی است؛ به این معنا که اولا خاصیت حکایت‌گری را نمی‌توان از مفهوم یا صورت ذهنی جدا کرد و ثانیا هر مفهومی صرفا با یک محکی خاص ارتباط دارد، و به‌اصطلاح، هر چیزی را نشان نمی‌دهد. اما برخی بر این باورند که نظریه «حکایت ذاتی» صحیح نیست و نظریة درست در زمینة حکایت‌گری علوم حصولی، دیدگاه مرحوم علامه مصباح یزدی (ره) است که با عنوان «حکایت شأنی» شناخته می‌شود. در این نوشتار، با بررسی دو دیدگاه مزبور نشان داده‌ایم که اولا اشکالاتی که نسبت به «حکایت ذاتی» مطرح شده-اند، صحیح نیستند، ثانیا نظریة «حکایت شأنی» - دست‌کم بر اساس برخی خوانش‌های ارائه شده – نه قابل دفاع است و نه با مبانی دیگر علامه مصباح یزدی (ره) سازگار است.

تمسک به استقراء با اینکه فراوان در استدلالات فقهی فقهای شیعه مشاهده می‎شود اما بحثی مستوفا درباره ماهیت فقهی آن، تفاوت آن با استقراء منطقی و دلیل اصلی حجیت آن شکل نگرفته است. این مقاله در صدد است تا با روش «تحلیل محتوای کیفی استقرائی و اسنادی» به بررسی دلیل اصلی حجیت آن در نظر فقهای شیعه بپردازد. تعریف دقیق استقراء فقهی چیست؟ دلایل موافقان حجیت چه بوده و کدام معتبر است؟ آیا می‌توان همه دلایل حجیت آن را به یک دلیل واحد برگرداند؟ یافته‎های بحث آن است که استقراء فقهی از جنس «استقراء ناقص» بوده و در دسته «استقراء مباشر» قرار می‌گیرد. توجیه حجیت آن در اقوال فقها بنا بر «اطمینان»، «ظن مستظهر از ادله»، «تواتر معنوی» و «توالد ذاتی معرفت» سامان یافته اما می‌توان گفت که دلیل اصلی ایشان همان بازگشت حجیت استقراء فقهی به حجیت اطمینان است. چرا که ظن مستظهر از ادله در مقام تفاوت استقراء با قیاس بیان گشته، تواتر معنوی به خود اطمینان برگشته و توالد ذاتی معرفت مبرر منطقی همان اطمینان‌آفرینی استقراء فقهی و نه دلیل حجیت آن است.

اهل معرفت ذات الهی را بدون در نظر گرفتن تجلیات یا تعینات، فوق تنزیه و تشبیه می‌دانند. از نظر ایشان، «ذات بی‌تعین» برتر از هر حکم و توصیفی است و همهٔ توصیف‌های ذات ناظر به «ذات به حسب تعینات»‌اند. این ادعا در نگاه اول، دست‌کم سه اشکال عمده دارد: 1) خودمتناقض است، 2) مستلزم همهٔ اشکالات نظریهٔ کلامی تعطیل است، 3) برخلاف نصوص دینی و حتی بسیاری از متون عرفانی است که در آنها به‌ظاهر ذات بما هی ذات توصیف شده‌اند. در نوشتار حاضر، با روشن تحلیلی ـ توصیفی، این سه اشکال را ارزیابی کرده‌ و نشان داده‌ایم که هر سه از عدم توجه به قیود حکم‌ناپذیری ذاتِ عاری از تعینات برخاسته‌اند. منظور عارفان از حکم‌ناپذیر ذاتِ بی‌تعین، نه این است که خداوند مطلقاً ناشناختنی و توصیف‌ناپذیر است تا ادعای ایشان خودمتناقض یا مستلزم تعطیل باشد و نه به معنای سلب صفات کمالی از ذات الهی است که با توصیفات شرعی و عرفانی منافات داشته باشد. عرفا مانند سایر اندیشمندان برجستهٔ مسلمان، شناخت اجمالیِ حضوری و حصولی ذات الهی را و همچنین توصیف ذات حق را به اندازهٔ شناختی که از او برای مخلوق ممکن است،‌ قبول دارند. سخن عارفان این است که همهٔ شناخت‌ها و تمام توصیف‌های ما محدود و متعین و ناقص و از راه تعینات و به اندازهٔ تعینات هستند و در حد ذات بی‌تعین او نیستند،‌ به‌طوری‌که حتی تعبیر «ذات بی‌تعین» نیز یک نوع توصیف متعین از اوست نه یک شناخت اجمالی از ذات بی‌تعین او.

حقیقت اختیار امری وجدانی و بدیهی است و همه انسان‌ها آن را با علم حضوری بسیط می‌یابند، ولی تحلیل و تفسیر این حقیقت و تبیین تفصیلی آن بسیار دشوار است و از مسائل اختلافی بین اندیشمندان به‌شمار می‌رود. اخیراً برخی اندیشمندان مکتب تفکیک، با ردّ آموزه‌های فلسفی و عرفانی، تحلیلی از حقیقت وجدانی اختیار عرضه کرده‌اند که از جهاتی شبیه تفکر اشاعره است. این تحلیل با ‌اینکه با ظاهری عقلی ارائه شده، اشکالات عقلی فراوانی دارد که برخی از آنها به نوع تقریر پیروان مکتب تفکیک اختصاص دارد. در این مقاله، با روش تحلیلی و توصیفی نشان داده‌ایم که اندیشه مکتب تفکیک در زمینه حقیقت اختیار و اختیار حقیقی نادرست است و در نتیجه همه ادعاهایی که پیروان این مکتب بر این اندیشه بنا کرده‌اند نیز بی‌دلیل یا بی‌پایه و اساس به‌شمار می‌روند. شایان ذکر است که در این نوشتار، اولاً دیدگاه مکتب تفکیک را اندیشه‌های ارائه‌شده در کتاب «مسأله علم الهی و اختیار» در نظر گرفته‌ایم و ثانیاً از تکرار اشکالاتی که فلاسفه و متکلمان پیش از این در نقد این نظریه مطرح کرده‌اند، صرف ‌نظر نموده‌ایم.

بسياري از انسان‌ها بعد از مدتي، اثر ناپسندي که جبهه باطل از طريق فضاي مجازي بر آنها و زندگي‌شان گذاشته را متوجه مي‌شوند؛ اما نمي‌دانند که چگونه اين تغييرات سوء در آنها پديد آمده است. سؤال اصلي اين نوشتار این است که جبهۀ باطل اين اثرات را با چه روش‌هايي روي انسان‌ها و جوامع انساني ايجاد مي‌کند؟ شناخت اين روش‌ها کمک شاياني به تشخيص نوع تربيت او سر صحنه واقعيت مي‌کند. براي پي ‌بردن به روش‌هاي مذکور و تحليل کارکرد آنها، هم از عينک تجربه استفاده شده و هم از پنجره دين به اين مقوله نگاه شده است. دو روش تلقين و تقليد (الگوپردازي)، روش‌های عمده‌اي هستند که جبهۀ باطل در مسير تربيت وهماني و باطل خود از آن استفاده مي‌کند. نقش سلبريتي‌ها و همچنين هدفي که دشمن از بمباران اطلاعات دارد در اينجا مشخص می‌شود. جالب آنجاست که جداي از علم روان‌شناسي و جامعه‌شناسي روز، نظر اسلام و متن آيات و روايات نشان مي‌دهد که اين دو روش در نظر خداوند نيز از روش‌های عمده براي تربيت الهي حساب مي‌شوند.

«عشق الهي» بن‌مايه عرفان ابن‌فارض و عرفان يوحنا را شکل مي‌دهد. جايگاه عشق در دستگاه عرفاني آنها به‌گونه‌اي است که هيچ آموزه‌اي را بدون عنصر «عشق» نمي‌توان يافت. عشق در تار و پود انديشه عرفاني آن دو حضور دارد. به اعتقاد ابن‌فارض و يوحناي صليبي، با جذب روح در عشق الهي، دسترسي به همه فضايل و کمالات الهي براي انسان ممکن مي‌شود. در دستگاه سير و سلوک عرفاني اين دو عارف، گذر از مقامات سلوکي بدون عشق ميسر نيست. علت و محرک ورود در وادي سلوک «عشق» است؛ همچنان‌که نهايت اين سير و تقرب به معشوق نيز با غرق شدن در عشقي بي‌پايان همراه است. عشق همانند هستي، حقيقتي يافتني است و در حيطه فهم، محصور و محبوس نمي‌شود. هر دو عارف از عشق به‌عنوان عطيه الهي ياد کرده‌اند که هم درد است و هم درمان. بهجت، معرفت‌بخشي، حيات‌بخشي، تهذيب، و ازلي بودن از ويژگي‌هاي مشترک عشق نزد آنان است. عشق است که انسان را از جهنم جدايي و غربت به مقام وصل و وحدت مي‌رساند. در اين مسير عشق و اتحاد، ابن‌فارض و يوحنا هر دو بر نقش انسان کامل تأکيد فراوان دارند که واسطه فيض و دستگير و صعوددهنده انسان‌هاست. در اين مقاله با روش تحليلي و مقايسه‌اي ديدگاه دو عارف را درباره عشق مورد بررسي قرار مي‌دهيم.

فلاسفه اسلامی براساس قاعده ضرورت علّی معتقدند که هر فعل اختیاری انسان، از سوی فاعل به درجه وجوب می‌رسد و با وصف ضرورت محقق می‌شود. ولی برخی اندیشمندان، ضروری بودن فعل را با اختیاری بودن آن ناسازگار دانسته و با استناد به بداهت اختیار انسان، ضروری بودن فعل اختیاری و مبادی آن را انکار کرده‌اند. به اعتقاد این اندیشمندان، برای پذیرش اراده آزاد و اختیار حقیقی باید قاعده ضرورت علّی را از تحلیل مبادی فعل کنار گذاشت و هر انسانی را در هر مرحله‌ای پیش از انجام فعل اختیاری خود، در اصل انجام فعل و در کیفیت انجام آن کاملاً آزاد تلقی نمود. از یک‌سو نمی‌توان نقش و اهمیت بحث اختیار و اراده آزاد در تحلیلِ فلسفیِ رفتار انسانی در علوم انسانی و مطالعات اجتماعی را انکار کرد و از سوی دیگر، بحث علیت و ضرورت علّی را که از مباحث بسیار با اهمیت و قریب به بدیهی در فلسفه شمرده شده‌اند، نمی‌توان کنار گذاشت. ازاین‌رو در این مقاله، بحث تنافی یا عدم تنافی اختیار و ضرورت علّی را از زاویه‌ای تازه بررسی کرده و عدم تنافی آنها را اثبات نموده‌ایم.