آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کثرت‏گرایى دینى، به عنوان یکى از مسائل مهم کلام جدید در عالم غرب ظهور و بروز کرد، به همین جهت جایگاه غربى دارد. متفکران دینى در غرب، براى احیاى مجدد الهیات مسیحى و ارزشهاى دینى و... پلورالیزم دینى را مطرح نمودند. تبیین ریشه‏ها و خاستگاههاى پلورالیزم دینى (که نقش اساسى در پیدایش چنین تفکرى داشت) از اهمیت خاصى برخوردار است. از این رو، طرح این بحث به طور مستقل و منسجم، باعث توجه و نگاه عمیق و دقیق‏ترى به پلورالیزم دینى خواهد شد. این مقاله در صدد است بستر چنین ره‏آوردى را براى علاقه‏مندان به کلام جدید مهیا نماید. گفتنى است که در این پژوهش از ریشه‏ها و عوامل اصلى و تأثیرگذار بر کثرت‏گرایى دینى سخن به میان آمده است. از این رو، از بعضى خواستگاه‏هاى جانبى دیگر صرف نظر شده است.

ميلر در مقالة «غلبه بر اعتياد به موجه‌سازي» سعي مي‌کند به خوانندگان نشان دهد که اساساً پيوند بين عقلانيت و موجه‌سازي، امري اشتباه و غيرقابل دفاع است. او در اين مقاله رئوس عقلانيت نقاد پوپر را بيان مي‌کند. وي پس از بحث کوتاهي در باب چگونگي ظهور عقلانيت نقاد، درباره سه مسئله مرتبط به هم که حل‌نشده باقي مانده‌اند، يعني: بي‌فايده بودن موجه‌سازي، عينيت روش‌شناسانه و جايگاه قوانين منطق در عقلانيت نقاد، نکاتي را مطرح مي‌کند. ما در اين مقاله پس از طرح مباحث ميلر، ضمن نشان دادن عدم تماميت استدلال پوپر و ميلر عليه عقلانيت غيرنقاد، عدم برتري برهان خلف با توجه به عقلانيت نقاد را نشان مي‌دهيم؛ سپس به عدم امکان پذيرش ابتدايي عقلانيت نقاد مي‌پردازيم و امکان پذيرش خرافات را مبتني بر اين ديدگاه بيان مي‌کنيم؛ ضمن اينکه نشان خواهيم داد نسبي‌گرايي موفقيت بيشتري در ارضای بين‌الاذهانيت در مقايسه با عقلانيت نقاد دارد. در مجموع نشان خواهيم داد که آموزه عقلانيت نقاد براي اينکه بتواند يک نظريه مقبول باشد، هنوز راهي طولاني در پیش دارد.

فلسفۀ امپدوکلس همواره کارزار نیروهای متخاصمی تلقی شده که همیشه در حال جدال با یکدیگرند. تصور سنتی چنین بوده که مانند ثنویت¬گرایی باستان روزگاری کین و ایامی هم مهر در جهان امپدوکلسی پیروز میشود. راست‌کیشها و بازنگران تمام تلاش خود را بکار گرفتند تا یکدیگر را نقض کنند؛ یکی به جدایی میان دو نیرو و یکی به آمیختگی آنها باور داشت. در این مقاله سعی شده با پرداختن به مفهومی که هر دو سنت تفسیری از آن غافل بوده¬اند یعنی مفهوم δίνη یا گردباد، بطریقی دیگر منطق درونی شعر امپدوکلس را واسازی کنیم. بهمین دلیل علاوه بر کنکاش در منطق ادبی خود شعر، به سراغ پس‌زمینه¬ها و پس¬آیندهای فکر امپدوکلس در قبل و بعد از خودش خواهیم رفت و زمینۀ اسطوره¬یی فکر او را نیز در نظر خواهیم داشت. در این میان، به این نکته میپردازیم که برای درک ماهیت حرکت از نگاه امپدوکلس، باید از سنت فکری ارسطویی خارج شویم. سپس به تبیین ماهیت این نوع از حرکت خواهیم پرداخت و در آخر مشاهده خواهیم کرد که δίνη در اصل نوعی کارکرد است که آمیختگی واحد و کثیر را حفظ میکند و این همان چیزی است که ذهن یونانی به انحاء مختلفی بدنبال آن بوده و آن را حرکت ازلی و ابدی عالم میداند و بقای آن عالم در نظر آنها به چنین حرکتی بسته است. امپدوکلس نیز با طرح مفهوم δίνη همان نکته را برجسته ساخته است.

از جمله نظریاتی که در رابطۀ زمان و وجود مطرح است، نظریۀ ­حال­باوری است. حال­باوران معتقدند که اولاً تنها اشیائی که در زمان حال قرار دارند؛ موجودند و سایر اشیاء موجود نیستند. ثانیاً موجودیّت اشیاء مطلق و نامقیّد است. آن­ها نظریات رقیب مانند جاودانگی، امکان­باوری و آینده­ممنوع را در این رابطه به چالش می­کشند. حال­باوران برای واقعیت داشتن همه هویّات وجودی نظیر سقراط که در گذشته بوده و سال 3000 که در آینده خواهد بود، توجیه مناسبی ندارند. هم­چنین، وفق حال­باوری نمی­توان از ارتباط برخی هویّات غیرزمان­مند مانند «آبراهام لینکن بلندتر از ناپلئون بناپارت است.» و صدق­سازهای آن­ها سخن گفت. از این­رو، در این نوشتار، به روش تحلیل فلسفی با تأکید بر رابطۀ زمان و وجود نخست؛ براهین حال­باوران که شامل شهود، تجربه، پیش­بینی، تیغِ­اکام و نسبیت­گرایی است، استخراج شده با بازسازی براهین مخالفین نشان داده شده است که حال­باوران با وجود مفهوم­سازی­ جدید از زمان مطلق و طرح حال­باوری بدیل که قائل به نوعی زمانِ­ مطلق از نوع (B-theory) است و فروکاستن حال­باوری قوی به نوع ضعیف آن، به­دلیل گذرا­بودنِ زمان، عدول از اصول اولیّه خود در باور به زمان از نوع (A-theory) و قائل بودن به وجود هویّات غیرزمان­مند از جمله کلیّات در حل مسئلۀ تغییر در ارتباط با نسبت­های موقّت زمانی، ارجاع گزاره­ای و صدق­سازها ناکام مانده ­اند.

سهروردی در مواجهه با مسئله شر، با کاربست مفاهیم فلسفی و ارائه تبیین‌های فلسفی، در صدد است نشان دهد که خداوند و کل آفریده‌های او خیر هستند، نظام احسن در جهان حاکم است، و ثنوی‌گرایی باطل است. او شرّ را عدمی می‌داند که به وجود نقص در معلول‌ها بازمی‌گردد و نیازمند علت جداگانه نیست. میزان این نقص با توجه به نزدیکی یا دوری یک موجود از خداوند معین می‌شود. اگر خداوند در صدد جلوگیری از تحقق نقص باشد، لازم می‌آید که هیچ موجودی را نیافریند، که این مستلزم از دست رفتن خیرهای برتر خواهد بود. به نظر می‌رسد این نظریه فاقد توانایی لازم برای اثبات یا تأیید اموری باشد که ادعایشان را دارد. سهروردی وجود خداوند را پیشفرض می‌گیرد، در نظریۀ خود هر گونه شرّی را به شرّ مابعدالطبیعی فرو‌می‌کاهد، و برای خود قائل به معرفتی بسیار بالا نسبت به فعل الهی است، که این موارد نظریۀ او را ناکارآمد می‌سازد.

ارادة تام انسانی در اسلام با فرقة کلامی معتزله، شناخته می‌شود. قاضی عبدالجبار، متفکر برجستة اعتزال، با هدف دفاع از عدل الهی و تبیین سازگاری آن با مسئلة تکلیف و نیز مسئولیت اخلاقی، افعال انسان را مستقل از ارادة الهی می‌داند. از سوی دیگر، در فلسفة معاصر غرب، رودریک چیزم به ‌هدف تبیین سازگاری میان علیت انسان و اصل ضرورت علّی و معلولی، خود شخص را مبدأ نهایی عمل معرفی می‌کند. در این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی ضمن بیان آرای هر دو متفکر در باب مسئولیت اخلاقی انسان، بیان خواهد شد که با وجود اختلاف مبنایی در جهان‌بینی چیزم و قاضی عبدالجبار دربارة اموری چون ماهیت انسانی و اقسام علیت موجود در عالم، در خصوص مسئلة اختیار انسان، گونه‌ای هم‌داستانی و قرابت برقرار است؛ هرچند هر دو متفکر با پذیرش ارادة استقلالی تام انسان، ضمن گرفتار شدن به نگاهی غیرتوحیدی، به نتایجی نادرست در باب فاعلیت انسانی دست یافته‌اند.

سؤال از «آرخه» و اصل نخستین عالم، جزء نخستین پرسشهای فلاسفه یونان در تاریخ فلسفه می‌باشد و هریک نیز پاسخی به آن دادهاند. ارسطو آن را «هوله» نامیده است. در دوره نهضت ترجمه آثار یونانی به عربی، برخی مترجمان آرخه را به «مادة المواد» و هوله را به «ماده» ترجمه کرده‌اند که این واژهگزینی غلط موجب سوء برداشت و اشکالات فلسفی فراوانی گردید. از ابتدا در بین اندیشمندان مسلمان، تقسیم موجود به جسمانی و مجرد مطرح بوده است. اما پس از این واژه‌گزینی، اصطلاح «مادی» جایگزین «جسمانی» شد؛ درحالیکه مفهوم «هیولی» (مفهومی که توسط ارسطو ارائه شد) را نیز در دل خود داشت و عموم فلاسفه نیز ناخواسته به جای جسمانی، مادی را به‌کار می‌بردند؛ حتی حکمایی که اساساً هیولی (یعنی همان ماده) را قبول نداشتند. در این مقاله کوشش شده تا با تحلیل معناشناسی مصطلحات فلسفیِ این بحث ـ بدون ورود به هر‌گونه نزاع لفظی که اساساً دور از شأن مباحث حِکمی‌ست ، پیامدهای فلسفی این واژه‌گزینی (از قبیل انحصار قوه در جسمانیات و نفی حرکت و زمان در مجردات) را تبیین نماید و در پایان، تعریف مورد قبولی را از موجود مادی و مجرد ارائه دهد

شاید در نگاه اول تطبیق فلسفى و امکان آن امرى بدیهى به نظر برسد، اما هنگامى که به انجام آن اقدام مى کنیم، در مى یابیم پیش نیازهاى این کار به طور کامل بررسى و مشخص نشده، و تفاوت هاى دو فلسفه تا جایى است که ممکن است حکم به امتناع تطبیق بین آن ها کنیم، ازین رو ما در این رساله ابتدا به طور نسبتاً مفصل به بررسى معنا و مفهوم فلسفه ى تطبیقى مى پردازیم و سپس با بررسى معانى مختلف آن معناى مختار خود را توضیح مى دهیم و به موضوع این رساله مى پردازیم که بررسى نظر حکمت متعالیه به عنوان فلسفه ى زنده و جریان اصلى معاصر در فلسفه ى اسلامى است در کنار بررسى فلسفه ى پدیدارشناسى غربى از نگاه هوسرل که بنیانگذار آن بوده و ما معتقدیم قابلیت هاى زیادى براى تطبیق بین نظرات او و فلسفه ى اسلامى معاصر وجود دارد.

در مکتب تشیع، امامت یکی از اصول مسلم اعتقادی است. این اصل در ردیف نبوت جای دارد. امامت در لغت به معنای دوستی، یاری دادن، به دست گرفتن کاری، فرماندهی کردن، است. در اصطلاح، منصب الهی و خدادادی است که در برگیرنده همه فضیلت‌ها و کمالات انسانی است. مطابق این تعریف، امامان معصوم(علیهم‌السلام)، از سوی خداوند و به وسیله پیامبر(صلّی‌الله علیه و آله و سلّم) تعیین می‌شوند و دارای همان فضائل و امتیازات پیامبر(صلّی‌الله علیه و آله و سلّم) (به جز مقام نبوت) هستند.در این راستا، فارابی و ملاصدرا به تبیین و تحلیل شئونات و جایگاه امامت پرداخته اند.ابتدا فارابی به صورت موجز و مجمل در چارچوب مدینه فاضله به این مسأله پرداخته سپس ملاصدرا به صورت مفصل به این مسأله و لواحق آن با توجه به آیات و روایات مربوطه پرداخته است.