آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«تاویل»، در لغت از ماده «اول» و به معنای «بازگشت» است. درباره معنای اصطلاحی تاویل، چهار دیدگاه مهم وجود دارد: ١. مترادف با تفسیر؛ ٢. اعیان خارجی محسوس و قابل مشاهده؛ ٣. بطن قرآن؛ ۴. حقیقت و واقعیت‌هایی که بیانات قرآن، حاکی از آن‌ها است. یکی از نگاه‌های نادرست در تاویل، دیدگاه نصر حامد ابوزید است. وی به گمان خود، با هدف اصلاح‌گری دینی ـ‌در حالی که تبیین و تاکید بر تاویل، جان‌مایه بسیاری از نوشته‌ها و گفتارهای اوست‌ـ از اینکه تاویل در تحول‌های فکری و سیاسی، آرام‌آرام بار معنایی منفی به خود گرفته و نمادی برای انحراف از مقاصد و کژروی‌های دل‌های باطل شده است، ابراز تاسف می‌کند. ابوزید، تاویل را در هر دو بازه زمانی قدیم و جدید، یک «مسئله» نام‌گذاری می‌کند. تاویل از منظر ابوزید، مسئله‌ای است که جان‌مایه تلاش همگی مفسران قرآن بوده است و همه‌ در پی باز کردن پیچیدگی و دشواری‌های این بعد از فهم متن بوده‌اند؛ هر چند برخی به آن تصریح نکرده باشند. وی اجتهاد فقهی در آیات را نوعی تاویل می‌داند. او به ستایش از معتزله در تاویل می‌پردازد؛ زیرا ایشان با عقل خود، فارغ از شرع، به تاویل پرداخته‌اند. نصر حامد بر این باور است که سیره ایشان در زمان حاضر هم امکان‌پذیر است و متون، تفسیر و قرائتی متناسب با زمان خود دارند. وی باور دارد که تاویل در تمام آیات امکان‌پذیر است؛ اما ملاک خاصی برای آن وجود ندارد.

خداوند در آيه استخلاف (نور: 55) به مومنان شايسته كردار، چهار وعده داده است: صاحب حكومت جهاني مي‏شوند؛ دين پسنديده خود را براي آنان استوار مي سازد؛ نگراني‏هايشان را تبديل به آرامش؛ و توحيد خالص را برايشان امكان پذير مي كند. برخي مفسران مقصود آيه را يا افرادي هم چون آدم، داود، سليمان و بني اسرائيل يا گروهي از اقوام مومن و صالح كه بر زمين حكومت كرده اند، مي دانند. برخي از مفسران نيز وعده الهي در مورد خلافت را مخصوص صحابه پيامبر"ص"، برخي اشاره به همه مسلمانان مومن و شايسته كردار و برخي اشاره به حكومت جهاني امام‏مهدي"عج" دانسته اند كه مصداق كامل آن در زمان حضرت تحقق يافته و هدف نهايي آن، توحيد خالص، نيل به آرامش و استقرار آئين حق در جامعه و تكامل و رشد عالم است. مصداق اتم آيه در احاديث اهل بيت: با در نظر گرفتن قرائن، مهدي آل محمد"عج" است. زيديان هم به رغم آن كه در مسئله توحيد، تشبيه و... قائل به تاويل اند، در تطبيق آيه توضيح وافي نداده و آن را منحصر در مورد نزول و صدر اسلام دانسته اند.