آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چگونگی توجیه باور به خدا و اثبات صدق وحقیقت این باور یکی از دغدعه‌های مومنانه بوده است که درطول زمان الگوهای مختلفی را برای توجیه آن به کار برده‌اند. این تحقیق با توجه به اهمیت کلام معصومین علیهم‌السلام برای حرکت در مسیر شناخت حق، روایات اصول کافی را محوری در جهت یافتن الگوهای خداباوری و کارکردها و گستره آنها قرار داده است. یافته‌های این پژوهش نشان داد که روایات معصومین از سه الگوی عقل‌گرایی، ایمان گرایی و عمل‌گرایی برای توجیه باور به خدا سود جسته‌اند. گستره الگوهای عقل‌‌گرایانه، اثبات اصل وجود خدا و توحید و تبیین صفات الهی است؛ اما روایات کافی برای توصیف خداوند، تنها به الگوهای ایمان‌گرایانه متمایل شده‌اند. الگوی عمل‌گرایی نه تنها نفی نشده بلکه نحوه مواجهه معصومین علیهم السلام با ملحدان، استفاده از این الگو را برای مخاطبینی که خدا را انکار می‌کنند نشان داد. در حالی که بار معرفتی الگوی عقل گرایی، ایمان تفصیلی را در پی دارد و الگوی ایمان گرایانه به ایمان اجمالی و یقین روان‌شناختی منجر می‌‌گردد الگوی عمل‌گرایی لزوماً به تولید ایمان دینی منتهی نمی‌شود اما از باب جدال احسن صرفاً برای اقناع و دعوت کفار به مقوله خداباوری است. با توجه به نوع مخاطب، کارکردهای متفاوت الگوها روشن شد: الگوی عقل‌گرایی در اثبات صدق باور دینی، پایه‌گذاری ایمان عقلانی، دفع شبهات و اسکات خصم، به کار رفته؛ کارکرد ایمان‌گرایی در پایه بودن باور الهی، تنبیه و تذکر و اشتداد معرفت بوده و از عمل‌گرایی، برای اقناع و دعوت و فرو ریختن جزم‌اندیشی ملحدانه سود جسته‌اند.

بین «یقین مضاعف» فلاسفه و «قطع اصولی» اصولیون، وجوه اشتراک اندک و وجوه اختلاف متعددی وجود دارد. یکی از وجوه اشتراک آن دو، اشتراط طمأنینه و سکون نفس در باور به یک گزاره است؛ و یکی از موارد اختلاف اساسی بین آن دو، استحاله «عقلی» خلافِ «یقین مضاعف»، و استحاله «عقلایی» خلافِ «قطع اصولی» است. البته موارد دیگری هم وجود دارد که در طول حقیق باید آن ها را بر شمرد. مهمترین اثر اخذ «قطع اصولی» به عنوان مبنای نظریه تعدد قرائت ها از دین، عبارت است از در نظر گرفتن احتمال خلاف - ولو اندک - در حوزه امور اعتقادی و جایگزینی «قرائت های معتبر» به جای «قرائت های صادق» (احراز مطابقت با واقع به نحو صددرصدی)، و تقلیل خشونت های دینی و مذهبی و فراهم آوردن فضایی جهت به میان آمدن برداشت ها و فهم های گوناگون از معارف دینی و نهایتاً تعمیق و تکامل معرفت دینیِ صاحبان همه قرائت ها در پرتو تضارب آراء به نحو سالم و هم افزایانه. در تفسیر و تبیین برگزیده از نظریه تعدد قرائت ها، با اساس قرار دادن «دلیل»، هر کسی که صلاحیّت اظهارنظر درباره معارف دینی را دارد، می تواند برداشت و قرائت خاصّ خود از نصوص دینی را ارائه بدهد ولو دیگران با آن مخالف باشند؛ از همین رو، هیچ کس حقّ خشونت ورزی علیه او در هیچ از مراتب آن را ندارد. در این تفسیر، به جای سخن گفتن از «قرائت های صادق»، باید از «قرائت های معتبر» سخن گفت؛ چرا که احراز صدق «قضایای عقلی غیر بدیهی» برای بشر غیر معصوم ناممکن بوده و لذا کسی نمی تواند به نحو یقینی (یقین منطقی بالمعنی الأخصّ) ادّعا کند که نظر او مطابق با واقع است؛ زیرا از واقع و لوح محفوظ، جز خدا و معصومین (علیهم السلام) کسی اطلاع ندارد. در این قرائت از نظریه تعدد قرائت ها که مبتنی بر «قطع اصولی» است، همیشه احتمال خطا - ولو بسیار اندک - وجود دارد و هر نظریه ای فقط تا زمانی اعبتار دارد که نظریه دیگری، آن را ابطال ننموده است. نتیجه (فرآورده) تلاشِ (فرایند) علمیِ عالِم دین نیز - در صورت برخورداری از روحیه حقیقت جویی، صداقت و دلیل -، در واقع و نفس الأمر هر چه باشد صحیح یا خطا، قائلِ به آن در آخرت نه تنها معذور بلکه مأجور خواهد بود.

روش‌شناسی رویکردی نوظهور در مطالعات اسلامی و به مثابه راهی برای پژوهش هدفمند است. اتخاذ رویکرد متفکرمحور در مطالعات از سنخ روش‌شناسانه زاویه‌ای دیگر از کاربست این حوزه پژوهشی را نشان می‌دهد. این پژوهش پاسخ به دو پرسش در حوزه روش‌شناسی در دو علم تاریخ و حدیث با تمرکز بر آثار علامه عسکری را پی گرفته تا میزان روش‌مندی وی را در مطالعه و اثبات امامت با نگرشی توصیفی ـ تحلیلی نشان دهد. گزینش علامه عسکری به عنوان متفکری سنتی در عرصه مطالعات اسلامی و یکی از حلقه‌های شیعه پژوهی در نجف هدف این پژوهش است که با بررسی روش‌های تبیینی، اثباتی و دفاعی وی در حوزه امامت، آن را به عنوان محوری‌ترین عامل اختلاف در تاریخ اسلام با نگرشی مجموعی به آثار ایشان مورد مداقه قرار می‌دهد؛ زیرا مرکزیت و غایت اندیشه علامه که ارکان تمامی آثار وی بر آن استوار است اثبات امامت أثنی عشری با تکیه بر منقولات مشترک دو مذهب از رسول اکرم  است. وی با کاربست رویکرد نقدالحدیثی و تاریخی، روایات و اخبار تعیین جانشین را مورد واکاوی قرار می‌دهد و با نقد متنی و اسنادی احادیث سنی در خصوص امامت تلاش می‌کند تا نشان دهد امام‌شناسی اهل سنت با چه چالش‌هایی مواجه است. کشف قطعات محذوف از صفحات تاریخ و مکتوبات روایی سنی نقطه حساس امامت‌شناسی علامه است. چالش جدی که با روش تبیینی به اثبات پدیده کتمان، تحریف و جعل در اسناد سنی با تکیه بر قرینه‌یابی و شواهد تاریخی پرداخته است و با بررسی میزان سازگاری و تعارض متون با یکدیگر همراه است.

عدل الهی از مهم‌ترین مسائل اعتقادی می‌باشد که انسان بیشترین درگیری ذهنی را با آن دارد و مراجعه به آثار متخصصین کلامی و فلسفی همچون استاد مصباح یزدی از معاصرین تاثیرگذار که دارای آراء خاص فلسفی و کلامی‌اند، خالی از فایده نیست. ایشان کتاب مستقلی تحت عنوان عدل الهی تدوین ننموده‌اند. اما نگارنده با تفحص در آثار مختلف ایشان آراء و نظرات ایشان را پیرامون عدل الهی، قواعد و مسائلش را استخراج نموده و در این رساله به نگارش در آورده‌است. استاد مصباح در تبیین و تحلیل مسئله‌ی عدل الهی رویکرد و گرایشی صدرایی دارند. ایشان عدل الهی را به معنای «وَضْعُ کلِّ شیءٍ فی مَوضِعِهِ»؛ هر چیزی را به جای مناسب خود نهادن، یا کاری را به وجه شایسته انجام دادن می دانند. ایشان عدل الهی را در این معنا مرداف با صفت حکمت الهی می‌دانند. صفت حکمت در مقام فعل الهی بدین معناست که افعال خداوند مستحکم و متقن وهدف دار است و گزاف و عبث نیست. بنابراین کار عادلانه مساوی با کار حکیمانه است. از نظر ایشان حسن و قبح عقلی معیار و میزان عدل الهی نیست. بلکه دارای نقشی ثبوتی و اکتشافی است. مصادیق الطاف الهی دو نوع لطف مقرب و لطف محصل اند. قضا و قدر الهی به عنوان احکام و قوانین و سنت جاری الهی در نظام احسن است که از تدبیر حکیمانه الهی است. قدرت اختیار انسان در سلسله قدر و قضاهای هستی یکی از تقدیرها و قضاهایی است که خداوند حکیم آن را به عنوان یک کرامت به انسان عنایت نموده تا با آن به کمال و هدفش از خلقتش دست یابد. خداوند محیط بکل شیء است. همه چیز در زمان واحد نزد او حاضر است. علم او به سعادت و شقاوت انسان عین علم حضوری است به اینکه انسان با اختیار خوب و بد به سعادت یا شقاوت خویش دست پیدا می‌کند. در سلسله نظام حکیمانه ی قدر و قضاهای الهی بداء یکی از مظاهر عظمت الهی و موثر بودن و تاثیر الهی در عالم هستی و مخلوقات است. از منظر استاد مصباح یزدی بداء در افعال مربوط به انسان،به معنای ظهور تقدیرات جدید در برابر انتخاب‌های جدید انسان است. خداوند بر اساس حکمت بالغه خود نظام را طوری می‌آفریندو به‌گونه‌ای تدبیر می‌کند که خیر ناشی از خیریت مطلقه خودش هر چه بیشتر تحقق پیدا کند. در نظام احسن شرور مورد اراده و هدف بالاصاله خداوند متعال نیست. شرور به جهت عدمی و نقصی موجودات بر می گردد.