آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در آیات متعددی از قرآن کریم به مسئله نجوم و رخدادهای اجرام آسمانی اشاره و مسائلی چون؛ روابط، فعل و انفعال‌های أجرام و محیط نگه‌دارنده آنها مطرح شده ‌است. ازجمله این آیات، آیه 40 سوره یس و 33 سوره انبیاء است که با گزینش واژگانی مشخص و هدفمند، ویژگی موقعیتی و حرکتی خورشید و ماه را بیان کرده است. نوشتار حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر نظریه حجم‌داری فضا تلاش دارد تا موقعیتی که آیات فوق مفهوم‌سازی کرده است را تبیین کند. با توجه به اینکه این آیات مسئله‌ای علمی را مطرح کرده است، بررسی آنها با این رویکرد لازم و ضروری به‌نظر می‌رسد. طبق بررسی‌های انجام‌یافته، آیات فوق با کاربرد حرف «فی» حجم‌داری فضا و با واژه «فَلَک» سطح ثابت دارای برجستگی و با واژه «یَسْبَحُون‏» حرکت ماه و خورشید در سطح فضا را مفهوم‌سازی می‌کند. این تفسیر با تکیه بر نظریه حجم‌داری فضا و فقط به‌عنوان یک احتمال در تفسیر آیات فوق مطرح می‌شود.

پژوهش حاضر به بررسی سندی و محتوایی حدیث صلاةالتسبیح یا نماز جعفر طیّار می‌پردازد که یکی از مهم‌ترین نمازهای مستحبی است. با رواج تفکر ظاهرگرایی در قرن دوم داوری نادرست و ظاهربینانۀ اسناد و متون حدیثی رواج پیدا کرد که رد سند و متن حدیث نماز تسبیح یکی از آن موارد است. ابتدا ابن‌جوزی و سپس سایر پیروانش اشکالاتی را به سند این حدیث وارد و آن را در زمره احادیث موضوعه ذکر کردند. در ادامه ابن‌تیمیه با همین رویکرد با طرح اشکالاتی در مورد متن حدیث، در اصالت آن خدشه وارد کرد. نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی در پی آن است تا با بهره‌گیری از مبانی اهل سنت به نقد این اشکالات بپردازد. طبق بررسی‌های انجام گرفته، این حدیث در منابع شیعه از صحت و اصالت برخوردار است و طبق مبانی رجالی اهل سنت نیز سند آن قابل دفاع و پذیرش بوده و اشکالات سندی ابن جوزی وارد نیست. از جهت محتوا نیز اشکالات ابن‌تیمیه قابل پذیرش نیست و ریشه در دیدگاه‌های تند ابن‌تیمیه نسبت به تشیع دارد و مبنای اولیه تألیف کتاب منهاج‌السنة نیز همین را تأیید می‌کند. علاوه بر این، اشکالات ابن‌تیمیه با دیدگاه سایرمذاهب اهل سنت نیز تعارض دارد.

روایت سینمایی یکی از انواع روش­های تصویرگری است؛ در این روش گوینده بدون در نظر داشتن عناصر سینمایی، مطالب موردنظر خود را به‌گونه‌ای بیان می­کند که مخاطب موقع شنیدن، آن‌ها را همچون فیلم در مقابل خود می­گیرد و می‌توان این عناصر سینمایی را در بیان او مشاهده کرد. این روش از ابعاد مختلف قابل بررسی است؛ نوشتار حاضر با توجه به ویژگی‌های بلاغی برجسته در کلام حضرت علی (ع) به بررسی کاربرد و ظرفیت­های این هنر در خطبه 91 نهج‌البلاغه پرداخته که حاوی گزارشات و روایات مختلف است. بر این اساس به روش توصیفی- تحلیلی سعی می­شود تکنیک­های سینمایی در این خطبه معرفی و هنر امام علی علیه‌السلام در هر مورد نشان داده ­شود. در پایان هر بخش نیز معمولاً صحنه­هایی از خطبه اول نهج‌البلاغه که در راستای با این خطبه است و در بعضی موارد آیات قرآن به‌عنوان شاهد آورده می­شود. که حاصل پیوستاری زمان، طبیعت و انسان به‌عنوان بدنه­ای واحد از حیات است.

حرف «علی» از حروف جرّ مکانی در زبان عربی است که در موارد متعدد در قرآن به کار رفته است. این حرف در معنای پیش‌نمونه‌ای خود مفهوم استعلا را کدگذاری می‌کند. اما همۀ موارد کاربرد این واژه در قرآن، محدود به این معنای پیش‌نمونه‌ای نیست. بلکه با قرار گرفتن در بافت‌های مختلف و به روش‌های مختلف وارد حوزه‌های معنایی جدید شده است. نوشتار حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از اصول معناشناسی شناختی، کاربردهای این حرف در قرآن را مورد بررسی قرار داده است تا تحلیلی هدفمند از معانی آن ارائه دهد. لذا بر اساس اصول معناشناسی شناختی، ابتدا معنای اصلی حرف «علی» شناسایی شد، سپس کیفیت بسط این معنای پیش‌نمونه‌ای مورد بررسی قرار گرفت. طبق بررسی‌های انجام‌شده، این حرف با معنای مرکزی خود از طریق استعاره و طرح‌واره، وارد حوزه‌های مفهومیِ تازه‌ای شده و شبکه‌ای از معانی مختلف را ایجاد کرده است. در شکل‌گیری این معانی، تغییر عامل و بافت، نقش مهمی ایفا می‌کنند.

یکی از مباحث مهم و پر تکرار در نهج‌البلاغه مفهوم «خدا» است،که به دلیل صورتی کاملاً انتزاعی عمدتاً در قالب صنعت استعاره‌های مفهومی طرح شده‌است، حضرت علیgاین صنعت را به عنوان ابزاری برای تفهیم مباحث پیچیده‌ای چون خدا، روح و جهان پس از مرگ و... استفاده کرده‌اند، این نوشتار با بررسی نقش استعارهای مفهومی در تبیین «مفهوم خدا» به دنبال کشف نقش مکانمندساز و تجربی استعاره‌های شناختی در نظام مفهومی نهج البلاغه و شرح و بیان آن بوده‌است. لذا با بررسی انگاره‌های نهج‌البلاغه به روش توصیفی-تحلیلی ،معلوم گردید که درک مفهوم خدا به دلیل تجربه ناپذیری، مفهومی پیچیده است که ناگزیر ابهام آن، باید از طریق سازوکارهای استعاری میسر شود؛ از این‌رو، پس از تبیین پایه‌های نظری پژوهش، مهم‌ترین اصول کاربردی در استعاره‌ها؛ یعنی حوزه‌ای بودن، تغییر ناپذیری، همه‌جا حاضر بودن و خلاقیت و... معرفی و در قالب شواهدی از نهج‌البلاغه تبیین شد و در نهایت مفهوم خدا درعبارات نهج‌البلاغه با تکیه بر انواع استعاره‌های وجودی، جهتی و ساختاری مورد بازخوانی قرار گرفت و در قالب این نوع سازوکار شناختی مشخص شد که حضرت علی علیه السلام با انتقال از مفهوم مکانی که در تجارب و فرهنگ مخاطبان جریان دارد، مفهوم پیچیده‌ و معنوی «خدا» را تبیین کرده‌اند.

خداوند در کلامش به دلیل هدف‌مندی در هدایت، همه‌ قوای انسان را برای درک معارفش به خدمت گرفته است. مهمترین قوه‌ وجودی انسان قوه‌‌ شناختی اوست و از آن‌جایی که طرح‌واره‌های تصویری از طریق تجارب روزمره به دست می‌آیند، به راحت‌ترین شکل ممکن عملکرد شناختی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. خداوند هم از راه طرح‌واره‌های تصویری که با حروف طرح‌ریزی شده‌اند، کلام فرا بشری را در سطح درک انسان جاری کرده است. از این رو، نوشتار حاضر به روش توصیفی – تحلیلی به بررسی طرح‌واره‌های تصویری ایجاد شده با حرف «فی» در قرآن پرداخته است. از جمله طرح‌های تصویری که با تکیه بر نظریه‌ جانسون در این نوشتار مطرح شده‌اند، طرح‌واره‌ جهتی، مهارشدگی، حرکتی، نیرو، همسانی و موجودیت و... است که از این طریق مفاهیم انتزاعی در قالب تصاویری پیش چشمان مخاطب قرآن، قابل فهم و قابل لمس شده‌اند.

حروف اضافه‌ مکانی منبع غنی در فهم و تفسیر قرآن به روش شناختی هستند. در نوشتار حاضر با محوریت حرف «عن»، یکی از پرکاربردترین حروف در قرآن، کوشش شده است که معانی این حرف و نحوه‌ گسترش آنها با تکیه بر اصول و قواعد گسترش‌معنا در رویکرد معناشناسی شناختی، بررسی و تحلیل شود. بدین‌منظور، به روش توصیفی-‌ تحلیلی کاربردهای حرف «عن» در آیات بررسی شده و پس از مروری بر مبانی نظری پژوهش، چون شناسایی مسیرپیما و مرزنما و اثبات وجود شبکه‌ای از مفاهیم که به معنای پیش‌نمونه پیوند خورده‌اند، معنای کانونی این حرف معرفی شده است. بر‌این‌اساس، نحوه‌ گسترش معنای حرف «عن» در عبارات قرآنی، تحلیل و ارزیابی شده و قواعدی بدین منظور پیشنهاد شده است، از جمله این قواعد: مسئله انطباق، مسئله‌ منطقه‌ فعال و پویایی معنا است که هرکدام دارای مؤلّفه‌های دیگری است که موجب بسط و توسعه‌ معنای این حرف در آیات قرآنی شده است.

احادیث وسنن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دومین منبع و مأخذ شریعت می‌باشند. از جمله علومی که برای شناخت بیشتر کلام رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم بعد از وداع آن قطب عالم هستی وگذشت قرون متمادی از عصر آن حضرت، وضع شد علم فقه الحدیث است، علم فقه الحدیث با استفاده از علومی دیگر چون لغت، صرف، نحو، بلاغت و. .. به تبیین احادیث می‌پردازد. ضرورت پرداختن به این موضوع از آن جهت که با مجملات متون احادیث مواجه شدند اهمیت ویژه ای دارد. از جمله شروح حدیثی قرن نهم هجری بر صحیح بخاری که در یک عصر نگاشته شدند و سر آمد تمامی شروح قرار گرفتند شرح عمده القاری بدرالدین عینی حنفی (متوفای855ق) و شرح فتح الباری ابن حجر شافعی(متوفای852ق) می‌باشند. درحوزه شروح حدیثی شیعه درقرن یازدهم نیز اثر گرانسنگی به نام مرآه العقول برکتاب کافی توسط علامه مجلسی (متوفای 1111ق) نگاشته شده که سر آمد تمامی شروح کافی گردید. آنان بااستفاده از علوم مختلف سعی برشرح احادیث این کتب نموده‌اند. این پژوهش با روش تحلیل و توصیف مبتنی بر متن شروح مورد نظر به قصد دستیابی به روش کار شارحین به این نتیجه رسیده است که شارحین از زوایای مختلف علمی و قواعد متنوع فقه الحدیثی با بهره گیری از علوم مختلف به شرح احادیث پرداخته اند که در پاره ای از موارد با هم اشتراک و در برخی موارد با هم افتراق و در برخی موارد یکی بر دیگری برتری دارند.

بینامتنیت بر این اندیشهاستوار است که هیچ متن مستقلی وجود ندارد، بلکه متون از یک­دیگر وام می‌گیرند و میان آن­ها رابطۀ نزدیک و دوسویه‌ای وجود دارد. بر اساس این نظریه، هر متنی زاییدۀ متون گذشته یا معاصر است؛ به‌گونه ای که متن تازه (حاضر)، خلاصه‌ای از متن یا متون متعددی (غایب) به­شمار می­آید. هدف از این مقاله، «جستار بینامتنی عهدین در دعای سِمات» است که با روش توصیفی - تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای مطرح می‌کند که رابطۀ بینامتنی میان عهدین (کتاب مُقَدَّس) و دعای سِمات وجود دارد. رابطۀ موجود از نوع بیان مضامین و مفاهیم مشترک است؛ لذا عباراتی مشابه عبارات کتاب مُقَدَّس در دعای سِمات وجود دارد. بیش­ترین تکرار بینامتنی از نوع اِجْتِرار (نفی جزیی) است که عیناً متن غایب (عهدین) در متن حاضر (دعای سِمات) نمود می‌یابد. هم­چنین نمونه‌هایی از نوع اِمْتِصاص (نفی متوازی) نیز در آن وجود دارد.

اگرچه آشنایی و مطالعات خاورپژوهان درباره اسلام سابقه ای دیرین دارد که به قرون وسطی و سپس جنگهای صلیبی می رسد و تا امروز ادامه دارد. اما مسأله تشیع موضوعی است که به چند دهه اخیر مربوط می شود و بیشترین توجه خاورشناسان به تشیع مربوط می شود به انقلاب اسلامی ایران که با محوریت تشیع انجام پذیرفت و به تبع آن مطالعات خاورشناسان درحوزه تشیع و موارد مربوط به آن ازجمله حدیث شدت گرفت. مطالعات مستشرقان در حوزه حدیث شیعه از جهت اهداف و انگیزه ها یکسان نبوده چرا که برخی از آنان با مواجه شدن با این پدیده جدید با نگاهی بدون غرض به کنکاش در آن پرداخته و برخی دیگر با نگاهی برخاسته از خوی استشراقی مغرضانه با آن مواجه شده اند. توجه روز افزون مستشرقان به پدیده نوظهور تشیع (به نظر ایشان) و به تبع آن حدیث شیعه وایراد نظرات متفاوت ما را بر آن داشت تا روشی توصیفی تحلیلی به بررسی نظرات و آراء مستشرقانی چون: کلبرگ، اشمیتکه، لالانی و... بپردازیم. از بررسی و کنکاش در این مجموعه از آثار خاورشناسان چنین حاصل شد که اگرچه مطالعاتی هرچند اندک از جانب خاورپژوهان در جوزه حدیث شیعه صورت پذیرفته اما به علت تازگی کار این فعالیت ها عاری از نقص نبوده و بیشتر شامل ریخت شناسی ساختاری و ظاهر احادیث است و شامل بررسی تحلیلی درون مایه آنها نمی شود.