آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار پیش رو، مروری کوتاه بر نظریه تواتر قرائات و نقد ادلّه آن است. قرائت یا همان «ویژگی‌های زبانی و گفتاری واحد مقروء»، از غالبِ مورد اتفاق، و اندکِ مورد اختلاف میان قرّاء، تشکیل یافته است. در این نگاشته، به بررسی شرایط انتساب قرائت به نبی اکرم از مجرای احراز تواتر آن می‌پردازیم. به نظر نگارنده ادلّه‌ مورد استناد قائلان به تواتر، ناتمام است؛ زیرا این ادلّه نهایتاً، قرائت واحد یا قرائات متعدد را تا عصر نزول به پیش می‌برند، لیک دلیلی بر تقریری بودن آن‌ها و بر فرض تقریری بودن، دلایلی بر وحیانیّت آن‌ها نیست. البته هر اختلافی در قرائت، لزوماً به تغییریافتگی در قرآن نمی‌انجامد و بر فرض بروز تغییر نیز به معنای تحریف نخواهد بود.

حجیت معانی افرادی یک واژه از گذر مراجعه به قول لغت‌شناس، موضوعی است که با سابقهٔ هزار سالهٔ خود در اصول و فقه‌اللغه جایگاه ویژه‌ای یافته است. نگارش فرارو با تفکیک میان کارکردها و حجیت، شناخت و استقرای موارد استعمال یک واژه در اعم از معانی و مصادیق، تشخیص معانی حقیقی از مجازی، شناخت جزئیات معنایی و ظهور کلام را از جمله کارکردهای قول لغوی دانسته است. همچنین با توجه به وجود دو مبنای تواتر و انعقاد ظن خاص بر حجیت قول لغوی، می‌توان به تواتر پاره‌ای واژگان مبتنی بر استقرای لغت‌شناس جزم نمود و به حجیت خبر واحد واجد شرایط حجیت و نیز حجیت اجتهادهای لغت‌شناس به شرط احراز خبرویت و اظهار نظر جزمی وی و عدم وجود راهی دیگر برای فهم معنا معتقد شد. با این ترتیب، مقدمات دلیل انسداد عملاً ناتمام خواهند ماند و مبنای سوم ناصحیح است.

این پژوهش پاسخی است به مجموعه‌ای از سؤال‌های بیرونی در باب چیستی و چگونگی قواعد التفسیر. در بحث چیستی پس از تعریف قواعد التفسیر به «مجموعه‌ای از بایسته‌های تفسیری مبتنی بر مبانی»، از موضوع آن «زبان قرآن» سخن به میان آمده و نسبت آن با تفسیر نیز «استنباطی» دانسته شده است. در باب چگونگی نیز در ریخت‌شناسی و کالبدشناسی، قواعد التفسیر را قواعد دستوری معرفت‌بخش تلقّی نموده و موضوع گزاره‌ها عناصر زبانی و محمول آن‌ها «ضرورت» دانسته شده است. سپس با بررسی اقسام این گزاره‌ها، در بحث سرشت‌شناسی، موضوع این گزاره‌ها را مفاهیم فلسفی و محمول آن‌ها را اعتباری با منشأ تکوینی خوانده‌ایم. در بحث معیار اتّصاف به صدق، پس از آنکه قاعده تفسیری را در سازه معرفتی خود شرطی (نه حملی) دانسته‌ایم، صدق آن به معنای انطباق نسبت شرطیه با نفس‌الأمر قاعده تلقّی شده و با ترسیم سه وضعیت متوقّع یک گزاره، حالت‌های صدق و کذب آن بیان شده است.

بافت‌گرایی نظریه‌ای معنایی است که بر نقش‌آفرینی بافت درون‌زبانی و برون‌زبانی در فرایندهای تولید و فهم معنا تکیه دارد و در مقابلِ وضع‌گرایی و یا دوئالیسم هسته‌گرا قرار دارد و به این ترتیب، نگرانی‌هایی را در حوزه تفسیر قرآن در پی دارد؛ زیرا آن را بر تقدیر اراده بافت عصر نزول، به دیدگاه قوم‌گرایان و بر تقدیر اراده بافت عصر مفسّر، به دیدگاه مخاطب‌گرایان نزدیک می‌کند. به باور نگارنده اشکال‌های فراروی نظریه بافت‌گرایی، به سوء تقریر آن در آرای باورمندان و منتقدان مربوط می‌شود. به همین منظور، نگارنده از میان قرائت‌های مختلف فرمالیستی، پراگماتیستی، رفتارگرایی، مفهوم‌گرایی و معناشناختی، به نوعی رویکرد هرمنوتیکی گرایش می‌یابد که با تبیینی فلسفی بر سرشت بین‌الأذهانی فهم زبانی تأکید می‌ورزد و با اتکا بر ویژگی‌های بافتی متمایز قرآن، بر سیالیت هنجارمند معانی آن استدلال می‌کند. با این روش، به نگرانی‌هایی همچون عینیت‌ناپذیری معنای بافت‌نهاد، سیالیت معانی بافت‌نهاد و فرهنگ‌زدگی معانی بافت‌نهاد پاسخ داده می‌شود. برایند التزام به نظریه بافت‌گرایی را در تحوّل روش‌ها و ضوابط حاکم بر تفسیر متن، تغییر نوع نگاه به متن، معنا و عناصر مؤثّر در فهم می‌توان یافت.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

واژگاه کلیدی: عصمت، تنزیه، آیات متشابه، پیامبر اسلام (ص).پیشینه عصمت پیامبر اکرم (ص) از گناه و تمامی امور نفرت‌زا همچون سهو و خطا به نخستین سال‌های ظهور اسلام باز می‌گردد. قرآن کریم، اهل‌بیت عصمت (ع)، صحابه و تابعین پیامبر نخستین مدافعان عصمت به شمار می‌روند که در کنار دلایل محکم عقلی، تفسیرگر آیات متشابهی است که به دلیل برخی واژگان یا اسلوب‌های کلامی دچار ابهام گردیده و مورد سوء برداشت قرار گرفته‌اند. این ابهام‌ها در قالب روایات تفسیری و شأن نزول که عمدتاً به لحاظ سندی و دلالی دچار مشکل می‌باشند و نیز دیدگاه‌های تفسیری برآمده از تساهل، اعتماد به روایات و یا مبانی کلامی فاسد بروز می‌کنند و به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند. دسته نخست شبهه‌هایی است که با تحلیل زندگی شخصی پیامبر در صدد منسوب داشتن وی به گمراهی و عادت‌های جاهلی در مقطع پیش از رسالت و یا ارتکاب پاره‌های تردیدها، دلبستگی‌ها، رذایل اخلاقی و گناهان در مقطع رسالت ایشان است. دسته دوّم شبهات نیز با تمرکز بر شأن رسالی پیامبر و با استناد به راهیافت سحر، چشم زخم، وسوسه‌های شیطانی و فراموشی به پیامبر سعی در سلب صلاحیّت از ایشان برای تصدی منصب نبوت داشته یا با بیان پاره‌ای موارد بر وقوع لغزش در فرایند دعوت استشهاد نموده‌اند. آیات مورد استناد در این باره را می‌توان از زاویه نقد واژگانی، ادبی، تاریخی، و تحلیل مراد استعمالی و جدّی از خطاب در آن‌ها و نیز دیگر راهکارها، تفسیری صحیح و متناسب با نظریّه عصمت نمود.

با ارتحال پيامبر صلّي الله عليه و آله و سلّم و صدور بخشنامة «منع نقل و نگارش و تدوين حديث» تا زماني که اين بخشنامه رسماً در عصر امام باقر عليه السلام لغو گرديد، دستگاه حکومت به سياست ممانعت از نقل احاديث نبوي مي‌پرداخت. جريان تفسيري عامّه در واکنش به اين سياست، ضمن پرهيز از تدوين و يا نقل احاديث نبوي صلّي الله عليه و آله و سلّم، به توقّف در تفسير، تفسير برأي و گرايش به روايات اسرائيلي روي آورد. اين در حالي بود که اهل بيت عليهم السلام به فراخور اقتضاي زمان، به مبارزه با سنّت‌ستيزي‌ها و بدعت‌گذاري‌ها پرداختند. رويارويي سنّت جهادگونة ائمه اطهار عليهم السلام با بدعت‌هاي زمان، به شکل‌گيري سلسله‌اي از ادوار تفسيري در تاريخ تفسير انجاميد که از نهضت تفسيري در عصر علوي گرفته تا خفقان تفسيري در عصر حسنين عليها السلام و احياگري تفسيري در عصر امام سجاد عليه السلام و تعميق و ترويج تفسير در عصر امام باقر عليه السلام را شامل مي‌شوند.