آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اوج اقتدار خاندان مرینی به دوره ابوالحسن (حک: 731-749ﻫ) و ابوعنان (حک: 749-759ﻫ) برمی گردد که از نظر سیاسی سلطه آنان نه تنها بر مغرب اقصی، مقر پیشین این خاندان، بلکه بر مغرب میانه و نزدیک و حتی بخش هایی از اندلس نیز بسط یافته بود. سلطه مرینیان بر سواحل طولانی دریای مدیترانه در این دوره، موقعیت جغرافیایی مغرب را به عنوان دروازه تجارت اروپا و آفریقا ارتقا داد و موجب گردید تا مسلمانان و مسیحیان در پرتو منافع مشترک معاهدات متعددی با هدف گسترش تجارت در دریای مدیترانه منعقد کنند، حاکمان میورقه، بنادر ایتالیایی ونیز، جنوا و پیزا و سرانجام دولت آراگون هر کدام به طور جداگانه با هدف تامین مایحتاج عمومی و مواد اولیه مورد نیاز خود، پیمان هایی تجاری با مسلمانان مغرب بستند، بررسی این معاهدات نشان می دهد که به هنگام اقتدار حاکمان مسلمان، هم پیمانان تجاری مسیحی آنان ناگزیر از پذیرش تعهدات و شروط مسلمانان بودند و چون ضعف مسلمین آشکار می شد، مفاد پیمان نامه ها به شکل یک جانبه ای به سود مسیحیان تغییر می کرد.

حسن بن زاهد، مشهور به غریب کرمانی از دانشمندان ایرانی است که در نیمه اول سده هشتم هجری زنده بوده است. وی در سال 723 هجری قمری از فضای نامساعد اجتماعی و فرهنگی ایران در زمان حکومت ابوسعید بهادر از ایلخانان مغول به زیر سایه حمایت سلطان محمد بن تغلق، دومین پادشاه سلسله تغلق شاهیان هند پناه برد و آثاری در علم کیمیا تالیف و به آن پادشاه تقدیم نمود. اولین اثر این نویسنده، کتابی به زبان فارسی با عنوان مفتاح الرموز در 6 باب و 31 فصل است. این کتاب در کلیات و مبانی علم کیمیا و بین سال های 723 تا 726 هجری قمری تصنیف شده است. از این دانشمند مسلمان، که متاسفانه تاکنون ناشناخته مانده است، حداقل دو اثر دیگر در علم کیمیا به زبان فارسی بر جا مانده است: مقلادالکنوز که جنبه عملی و تجربی آن بیشتر بوده و به شرح فرایندها و آلات و ادوات کیمیاگری پرداخته و رساله مختصری با عنوان منتخب مفتاح الرموز که هرچند مطالب آن تا حدی به مفتاح الرموز شباهت دارد، اما کتاب مستقلی است.

مجریطی از دانشمندان مسلمان قرن چهارم هجری در اندلس است. او اگر چه در نجوم و ریاضی شهرت بسیار دارد، اما در دیگر علوم چون کیمیا آثاری درخور توجه نگاشته است. یکی از این آثار، رساله ای است به نام الرسالة القفطیة که ترجمه ای کهن از آن به فارسی نیز در دست است؛ این رساله، حاوی گفتگوهایی بین اخوان الصفا با مجریطی است که وی در پاسخ به سوالات کسانی که از بیماری خود سخن گفته اند، داروهایی را تجویز کرده است و سرانجام آنان گفته های وی را «عناصر حکمت عجیبه» نامیده اند. این پژوهش ضمن بررسی اجمالی زندگی مجریطی به چاپ انتقادی متن عربی و فارسی این رساله پرداخته است.

هویت ملی، مهم‌ترین سرمایه فرهنگی و تاریخی هر کشوری است که در گذشته ­های دور شکل گرفته و نسل به نسل تداوم پیدا می ­کند. فقدان یک نگرش تاریخی به هویت ملی می­تواند موجب برداشت­ های متناقض و خارج از مداری گردد که بعضا مناقشه‌برانگیز خواهد بود. بستر تاریخی یک هویت تا آن‌جا اهمیت دارد که برخی از متفکران، هویت را اساسا مقوله ­ای تاریخی قلمداد می­ کنند و بر این باورند که هویت ملی هر کشوری از انباشت سرمایه­ های یک ملت در طول تاریخ پدید آمده‌است و بنابراین سرگذشت مشترک تاریخی مهم‌ترین عنصر تعیین‌کننده در یک هویت قلمداد می ­شود. در این مقاله با شیوه کتابخانه­ ای و تحلیلی نخست برخی دیدگاه‌ها و برداشت‌ها پیرامون هویت ملی ایرانیان مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت با نقد آن‌ها به این پرسش پاسخ داده شده‌است که چه ضرورتی برای داشتن یک رویکرد تاریخی وجود دارد و فقدان آن چه پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت؟ یافته­ های این تحقیق نشان می­ دهد برای روایت هویت یک ملت و نیز برای تمیز دادن روایت­های درست از نادرست، داشتن یک رویکرد تاریخی ضرورتی انکارناپذیر است

بنی‌هود یکی از سلسله­های مهم ملوک الطوایف اندلس (حک:422ـ898ق./ 031 ـ1493م.) بود که از 431 تا 503ق در شمال شرقی اندلس؛ یعنی ثغر اعلی به مرکزیت سَرقسطه حکومت می­کردند. آنها در طول هفتاد سال حکومت­ برای حفظ قدرت­ منطقه­ای خود به ایجاد روابط سیاسی و نظامی با همسایه مسیحی­ خویش، حکومت قشتاله پرداختند. این پژوهش بر اساس منابع تاریخی و با رویکردی تحلیلی – توصیفی، مناسبات سیاسی و نظامی حکومت­های بنی‌هود و قشتاله و عوامل ایجاد دوستی و یا دشمنی میان آنها را بررسی می‌کند و نتیجه می‌گیرد که هدف برقراری روابط سیاسی و نظامی هودیان با قشتاله، دست­یابی متحدی مورد اعتماد در منطقه بود تا از این راه به سلطه سیاسی خود در شرق اندلس ادامه دهند، اما پادشاهی قشتاله از این مناسبات، اهداف دیگری چون منافع اقتصادی، گسترش قلمرو حکومت خود و نفوذ به سرزمین­های اسلامی را جست‌وجو می‌کرد.

ابوالعباس احمد بن محمد بن عذاری مشهورترین مورخ مغربی پیش از ابن خلدون است که با نگارش البیان المغرب فی اخبار الاندلُس و المغرِب یکی از مهمترین نوشته های تاریخی مغرب اسلامی را پدید آورد. این مقاله به بازشناسی و تبیین جایگاه این کتاب در بین نوشته های تاریخی مغرب اسلامی، شیوه تألیف و منابع مورد استفاده مؤلف پرداخته و بدین نتیجه دست یافته است که به رغم نگارش آن در قرن هشتم، کتاب متضمن اخبار بسیار و روایات نادری است که جایگاه کتاب را تا حد منبعی دست اول ارتقا داده است. بعلاوه شیوة تألیف اخبار تاریخی آن، تلفیقی است از شیوه های سالشمار و موضوعی که با اسلوبی ساده و روان نگاشته شده است.

در اوایل قرن پنجم هجری (یازدهم میلادی)، مناسبات سیاسی ـ نظامی گسترده‌ای بین ملوک الطوایف اندلس و حکومت‌های اسپانیایی شکل گرفت. در این میان، دولت بنی هود (حک. 431ـ503ق/1046ـ1118م)، به سبب نزدیکی تختگاه آنان به حوزه فرمانروایی مسیحیان اسپانیا و جنگ‌های درون‌خاندانی، ناگزیر روابط نزدیکی با دولت‌های مسیحی ایجاد کرد و این مناسبات منجر به افزایش همکاری نظامی بنی هود با قشتاله شد؛ به گونه‌ای که فرمانده برجسته نظامی قشتاله، رودریگو دیاز مشهور به ال‌سید کمپیدور، راهی دربار هودیان شد که با جنگاوری و کسب پیروزی‌های بسیار، توانست نقشی مؤثر در سازمان نظامی و سیاسی هودیان ایفا کند. مقاله حاضر با تکیه بر منابع تاریخی و تحقیقات جدید، ابتدا حیات سیاسی ـ نظامی رودریگو دیاز در حکومت سانچو و قشتاله را به اختصار بیان کرده است و سپس با بیان چگونگی نفوذ، اقدامات و اهداف او در دوره بنی هود، بدین نتیجه رسیده است که به رغم حمایت‌های بی‌دریغ حاکمان بنی هود، رودریگو دیاز پس از دست‌یابی به مناصب بلند حکومتی، پیمان خود با هودیان را نقض کرد و در پی تشکیل حکومتی مستقل در شرق اندلس برآمد. از همین رو، وی که به دست‌آویزی برای توجیه رفتارش نیاز داشت، اطاعت از آلفونسو، پادشاه قدرتمند قشتاله را گردن نهاد و آن را بهانه کرد و همکاری خود با بنی هود را قطع کرد