جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب الرّحمة جابر بن حیّان (که جابر مطابق سنت در قرن دوم هجری می زیسته است) در زمره رسایل اساسی و بی همتا در حوزه کیمیا در اسلام به شمار می رود. این رساله که مشتمل بر عبارات موجز و مغلق است، توجه کیمیاگران را به خود جلب کرده است و شروح بی شماری بر آن به رشته تحریر درآمده است. ابو اسماعیل حسین بن علی طغرایی اصفهانی (م. 515)، به نوبه خود، تفاسیری پر اهمیت بر این اثر نگاشته است. ما بر پایه مفاتیح الحکمة، شرح کتاب الرّحمة که یکی از موثق ترین شرح های وی است، تفسیر برخی موضوعات اساسی طرح شده در کتاب الرّحمة، نظیر انتقال مکتوب اسرار کیمیا، قیاس، اصل ماده، مطابقت عالم صنعت و عالم صغیر بشری، استعاره تخم مرغ، زر حکما و زر عوام، تناسخ در نزد جابر و تدبیر نفوس را استخراج و معرفی کرده ایم. از آنجا که اکثر آثار طغرایی تاکنون به چاپ نرسیده است، این تحقیق بر پایه نسخ خطی وی انجام شده است.

حسن بن زاهد، مشهور به غریب کرمانی از دانشمندان ایرانی است که در نیمه اول سده هشتم هجری زنده بوده است. وی در سال 723 هجری قمری از فضای نامساعد اجتماعی و فرهنگی ایران در زمان حکومت ابوسعید بهادر از ایلخانان مغول به زیر سایه حمایت سلطان محمد بن تغلق، دومین پادشاه سلسله تغلق شاهیان هند پناه برد و آثاری در علم کیمیا تالیف و به آن پادشاه تقدیم نمود. اولین اثر این نویسنده، کتابی به زبان فارسی با عنوان مفتاح الرموز در 6 باب و 31 فصل است. این کتاب در کلیات و مبانی علم کیمیا و بین سال های 723 تا 726 هجری قمری تصنیف شده است. از این دانشمند مسلمان، که متاسفانه تاکنون ناشناخته مانده است، حداقل دو اثر دیگر در علم کیمیا به زبان فارسی بر جا مانده است: مقلادالکنوز که جنبه عملی و تجربی آن بیشتر بوده و به شرح فرایندها و آلات و ادوات کیمیاگری پرداخته و رساله مختصری با عنوان منتخب مفتاح الرموز که هرچند مطالب آن تا حدی به مفتاح الرموز شباهت دارد، اما کتاب مستقلی است.