آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

حس ملالت را می‌توان ویژگی فراگیر جوامع مدرن و ریشه‌ی بسیاری از تحولات مثبت یا منفی در انسان دانست. هدف ما این است که بر اساس مبانی حکمت متعالیه، حس ملالت را تحلیل نماییم. ملالت چیست؟ چرا ایجاد می‌شود؟ و در مواجه با آن‌چه باید کرد؟ روش کار این بود که ابتدا ملالت و علت ایجاد آن را بر اساس این مبانی توصیف و تحلیل نماییم و سپس بر اساس همان مبانی، اخلاق مواجه با آن را بیان نماییم. نتیجه تحقیق این است که اگر عمل ارادی را دارای سه رکن مهم یعنی تصور مقصود، تصدیق به فایده آن و شوق و اراده برای رسیدن به آن بدانیم، آنگاه ضعف یا عدم شوق و اراده را می‌توان تعریف ملالت دانست. عدم تصور صحیح مقصود و عدم تصدیق به فایده آن را می‌توان دو دلیل برای ایجاد ملالت دانست. اولی می‌تواند ناشی از دید محدود ما در مرتبه حسی و خیالیِ هستی باشد و دومی می‌تواند ناشی از عدم تطبیق آن مقصود با مراتب عمیق‌ترِ نفس ما باشد. رنج ناشی از ملالت، در ابتدا، موجب روی‌گردانی انسان از یک ظهور به ظهوری دیگر در یک‌مرتبه و سرگردانی و پوچی می‌شود؛ اما با داشتن دید تشکیکی به هستی و انسان می‌تواند موجب روی‌گرادنی از مرتبه پایین‌تر وجود و سایه‌های ماهوی و هم‌سطح آن و ایجاد حرکت اشتدادی انسان به سوی مرتبه بالاتر شود.بنابراین باید ملالت را نشانه عدم رسیدن به مقصود یعنی جامعیت بین وحدت و کثرت دانست و در پی رفع آن بر آمد.

بسیاری از اهل معنویت معتقدند برای رسیدن به خدا و آخرت نیازی به داشتن قدرت جسمی و ذهنی نیست. بسیاری از اهل ورزش معتقدند داشتن قدرت جسمی بدون داشتن معنویت ممکن و مطلوب است. بسیاری از اهل دانش دنیوی نیز معتقدند برای داشتن قدرت ذهنی نیاز به داشتن معنویت ندارند. موضوع این مقاله رویکرد تفکیک معنویت از قدرت جسمی و قدرت ذهنی است. مسئلۀ ما این بود که چارچوب نظری این تفکیک چه بوده و چه نقدهایی بر آن وارد است. ضرورت کار در این است که نبود یا کمبود معنویت موجب نقص در دو قدرت دیگر یا عملکرد منفی آنها می‌شود. روش ما استخراج پیشفرض‌های چارچوب نظری این تفکیک و سپس نقد آنهاست. دستاورد مقاله این است که این تفکیک دارای دو دسته پیشفرض است: فلسفی و الهیاتی. پیشفرض‌های فلسفیِ آن تفکیک ذهن از عین، تفکیک مادی از مجرد و تفکیک عقل از قلب است. اولی حاصل این فرض نادرست است که ذهن در بدن است و بدن ما جدا از سایر موجودات عینی است. دومی مبتنی بر این مبنای نادرست است که مرز ماده مشخص است و می‌توان موجود غیرمادی را از آن جدا کرد. سومی بر این اساس است که عقل منبعی برای شناخت است و قلب جایگاه احساسات. پیشفرض‌های الهیاتی آن، مجردِ محض دانستن خدا و تفکیک دنیا از آخرت است. اولی حاصل این مبنای نادرست است که خدا موجودی محدود به عالم مجرد است و در عالم ماده نمی‌تواند حضور داشته باشد. دومی مبتنی بر عدم فهم رابطۀ دنیا و آخرت یعنی رابطۀ ظاهر و باطن است. نوآوری این مقاله در استخراج این پیشفرض‌ها و نقد آنهاست.

مفهوم خدا یکی از کلیدی ترین وآشناترین واژگان طول حیات بشری است که هرانسانی را به نحوی به خود مشغول داشته است. اکثر دینداران و ملحدان معتقدند این مفهوم از مفاهیم اکتسابی بوده و فهم آن مبتنی بر مبادی تصوری یا مفاهیم پایه دیگری است. در سنت فلسفه و کلام اسلامی و نیز در سنت الهیات مسیحی، مفاهیم وجود و ماهیت از جمله مبادی تصوری مهم برای مفهوم خدا می باشند. از زمانی که بحث تمایز وجود از ماهیت و بعدها اصالت وجود یا ماهیت مطرح شده علاوه بر مبادی تصوری، مبادی تصدیقی زیادی نیز در مورد اثبات خدا و چگونگی اسماء و افعال او مطرح شد. برغم نظر کسانی که نزاع اصالت وجود یا ماهیت را نزاعی لفظی و بیهوده دانسته و معتقدند واقعیتی که خارج را پر کرده هر اسمی می تواند داشته باشد به نظر می رسد این نزاع واقعی و بسیار حیاتی بوده و در پس پرده آن نزاع توحید و شرک در جریان است. از دل اصالت ماهیت، توحید عددی بیرون می آید در حالیکه برخی از آیات، توحیدی را مطرح می کنند که در روایات با عبارت "واحد لا بالعدد" توصیف شده است. از نظر ما نظریه تشکیک مفهوم وجود در حکمت مشاء و نظریه کثرت تشکیکی انوار در حکمت اشراق دو گام به جلو برای رسیدن به توحید غیر عددی است اما ملاصدرا در ابتدا و برای تعلیم با نظریه وحدت تشکیکی وجود و سپس با قبول نظریه وحدت شخصی وجود به توحید غیر عددی بسیار نزدیک شده است. این دید توحیدی موجب می شود تا بسیاری از مسائل کلامی که مفهوم خدا در آنها دخالت دارد بهتر حل و فصل شود. فهم توحید غیر عددی فقط یک پیشرفت در ساحت نظر نیست بلکه تبعات مهمی نیز در ساحت عمل دارد. برای مثال این دید توحیدی در حوزه اخلاق موجب از بین رفته ریشه تمام رذایل اخلاقی یعنی حب نفس می شود و در حوزه سیاست و جامعه بجای ملیت گرایی و نسبیت گرایی بی حد و مرز و بروز اختلافات قومی و جناحی، باعث وحدت و مودت اجتماعی می شود.

مسئله انسان و شناخت حقیقت وجودی و نحوه رسیدن او به کمال از دیر باز یکی از مباحث اصلی در عرفان و فلسفه اسلامی بوده است . در این بین ملاصدرا بیش از دیگران در نظام فلسفی خود تصویر ویژه ای از حقیقت انسان و جایگاه او ارائه نموده است . این نوشتار در صدد است تا مبانی نظری و فلسفی ملاصدرا را در حوزه معرفت شناختی بر مبنای ( اتحاد عاقل و معقول ، عالم ، معلوم ) هستی شناختی بر اساس ( اصالت وجود ، تشکیک وجود ، حرکت جوهری - جسمانیه الحدوث ) مورد استنباط و ارزیابی قرار دهد . پس از تبیین مفاهیم هریک از این اصول به عنوان مهمترین مبانی نظری ملاصدرا مورد ارزیابی قرار گرفته است . در نظام فلسفی ملاصدرا مبانی تربیت انسان در حوزه معرفت شناختی و هستی شناختی می باشد . از دیدگاه او انسان تنها موجود عاقلی است که می تواند به شناخت نفس خود دست بیابد و به سعادت برسد و این امر در پرتو تکامل وجود او می باشد . چرا که طبق نظریه اصالت وجود که از ابتکارات صدرا است هرگاه وجود به تکامل واقعی اش برسد انسان به هدف خلقتش دست یافته است و مطابق حرکت جوهری انسان موجودی مادی است که در اثر حرکت جوهری تکامل می یابد تا به تجرد عقلانی برسد و تمامی این سیر تکامل در وجود رخ می دهد . وجود انسان از دو بعد مادی و معنوی به وجود آمده که حقیقت آن نفس و بدن است که رابطه ای اتحادی با یکدیگر دارند و این نفس به واسطه خلقت جسمانی رو به سوی کمال دارد . در دیدگاه ملاصدرا معرفت نفس کلید همه علوم و مبنای ایمان به آخرت است و کمال انسان نیز در سایه شناخت نظری و عملی محقق می شود . روش‌گردآوری اطلاعات در این پژوهش از نوع اسنادی است که با مراجعه به آثار صدرالمتالهین بر اساس رویکرد کتابخانه ای تلاش شده دیدگاه حکمت متعالیه را درباره کمال انسان به روش توصیفی و تحلیلی تبیین نماید .

غایتمندی فاعل یا یک شیء، یکی از مهم‌ترین مباحث فلسفی و کلامی است که از شاخص‌ترین فروعات آن، مسئله غایت داشتن افعال الهی است. فخر رازی استدلال‌های متعددی در ابطال غایت داشتن خداوند اقامه می‌نماید که در سه دسته بیان می‌شوند. در دسته اول، غایتمندی خدا با برخی از اوصاف او مانند کمال یا قدرت مطلق بودن و حادث بودن فعل ناسازگار است و در دسته دوم، با برخی از اوصاف انسان مانند محدود بودن دایره سٶال، متناهی بودن در فهم و مجبور بودن. دسته سوم نیز غایتمندی را موجب ایجاد پارادوکس می‌دانند. در پژوهش حاضر در ضمن نقد هر یک از برهان‌ها، این نتیجه حاصل شد که در بیشتر استدلال‌ها، نظریه معتزله در مورد غایتمندی زائد بر ذات ابطال شده است، نه غایتمندی ذاتی؛ آن گونه که فلاسفه‌ای مانند ابن سینا مطرح کرده‌اند

برهان صدیقین نمونه خوبی است از مباحث فلسفی که سیر تحول آن بیانگر ژرفنگری فیلسوفان مسلمان در ابداع و ارائه ملاک دقیق در نزدیکتر شدن به آموزه دینی « خدا را به خدا شناختن» می باشد. تلاش ابن سینا ارائه برهان مبتنی بر وجودشناسی به هدف بی نیازی از مبادی تصوری جهان شناختی بود. صدرا معتقد است برهان ابن سینا فقط ابتنای بر مبادی وجود شناختی ندارد، زیرا وی از امکان ماهوی نیز بهره برده است. برهان شیخ اشراق مبتنی بر مبادی جهان شناختی است، درحالی که براهین پیروان ابن عربی بر اساس شهود عرفانی وحدت است. تلاش ملاصدرا برای رسیدن به برهانی که فقط مبتنی بر وجودشناسی باشد، به جایی نرسیده، زیرا چهارچوب فکری او اندیشه در « وجود - ماهیت» بوده است. علامه طباطبایی با کنار گذاشتن چهارچوب فکری « وجود -- ماهیت»، سعی در اقامه برهانی نمود که مبتنی بر مبادی جهان شناختی و اصول وجود شناختی نباشد، بلکه فقط بر نفی شکاکیت و اثبات اصلی واقعیت استوار باشد.

"توحید" و در پی آن توکل از مهمترین مسائل مورد بحث علم کلام مى‏باشد. از آن جا که کتاب احیای علوم غزالی ثمره دوره عرفانی غزالی است لذا نظرات او در این کتاب بیشتر رنگ و بوی عرفانی دارد. غزالی برای توحید چهار مرتبه قائل است، اول گفتن" لا اله إلا الله" در زبان، دوم اعتقاد قلبی به این قول، سوم این معنا را از طریق کشف به وسیله نور حق مشاهده نماید و این مقام مقربان است، و آن بدین گونه است که اگر چه اشیاى بسیارى را مشاهده مى‏کند، لیکن با وجود کثرات، آنها را صادر از خداوند یگانه ی قهار مى‏بیند، که این مرتبه را مطابق با توکل مى‏داند؛ و چهارم آن که در عالم وجود جز یکى نبیند و این مشاهده صدیقان است؛ که همان فناء فی لله است. غزالی برای توکل نیز سه مرتبه در نظر گرفته؛ اول این است که حالت او در مورد خداوند و وثوق به کفالت و عنایت او نظیر حالت او در وثوق به وکیل خویش باشد که این مرتبه از توکل مطابق توحید در مرتبه دوم است. درجه دوم که قوی‌تر است مانند حالت کودک در برابر مادرش بوده و این مرتبه از توکل نیز مطابق مرتبه سوم از توحید است. درجه سوم که بالاترین درجه توکل؛ که مانند مرده در دست غسال است؛ مطابق درجه چهارم از مرتبه توحید مى‏باشد. او معتقداست توکل ثمره توحید و توحید اصل و حقیقت توکل است؛ هر مرتبه از توحید منجر به مرتبه ای از توکل و نیز آن مرتبه از توکل موجب مرتبه ای بالاتر از توحید مى‏گردد یعنی هر مرتبه از توکل یا توحید منجر به پیشرفت مرتبه معنوی در انسان گشته و منجر به صعود به درجه بالاتر از دیگری مى‏گردد. لذا می توان گفت توکل فعل قلب و توحید قول قلب مى‏باشد.